ing. J.H. K?hne, ENCI Marketing, 's-HertogenboschTe vaak zijn woontorens stapelingen van gelijke verdiepingen, met een penthouse als vrolijk toefje.Aardig als landmark, leuk voor het uitzicht op de hogere verdiepingen, veilig voor de erin samen-getrokken senioren. En wel zo gemakkelijk voor de constructeur en de bouwer. Maar of het duur-zame kwaliteit in de stad brengt ...Willem Jan Neutelings ontwierp voor opdrachtgever Eurowoningen de IJ-toren, een woontoren inhet tot woongebied getransformeerde Oostelijk Havengebied in Amsterdam waarvan de twintigverdiepingen twintig keer anders zijn. De IJ-toren past in de trend naar interessante hoogbouw metde attractie van individuele woningen.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 1999 110VERDIEPINGENKEER ANDERSProjectgegevensProgramma ? 68 appartementen, 1400 m2winkelruimte,500 m2multifunctionele ruimte, Parkeerdek 68 plaatsenOpdrachtgever ? Blauwhoed Vastgoed b.v. / Eurowoningen b.v. -RotterdamArchitect ? Neutelings Riedijk Architecten b.v. - RotterdamTechnisch ontwerp enbouwadvies ? Bureau Bouwkunde, RotterdamConstructeur ? Ingenieursbureau Zonneveld b.v. - RotterdamAannemer ? Dura Bouw b.v. - AmsterdamOntwerp ? 1993Uitvoering ? 1996-1998foto?s: Ger van der Vlugt, AmsterdamIJ-Toren Amsterdam2020A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 1999 1 11De IJ-toren staat in de oksel van de verbindingtussen de Oostelijke Handelskade en de strekdamdie toegang geeft tot het KNSM- en Java-eiland,inmiddels ook geheel gevuld met meer en minderinteressante woongebouwen. Tegelijkertijd vormtde toren de markante kop van een langgerektcomplex langs de kade, waarin een ondergrondseparkeergarage en een winkelcentrum is opgeno-men. De woontoren heeft overigens zijn eigenparkeervoorziening.Het project kent een jarenlange geschiedenis, diebegon met een prijsvraag uitgeschreven door ge-meente Amsterdam, waarbij architecten waren ge-koppeld aan projectontwikkelaars. De prijsvraagwerd gewonnen door de groep Neutelings, Blauw-hoed Vastgoed en Ingenieursbureau ZonneveldBV. Op basis van het winnend ontwerp zijn welmeer dan honderd modellen gemaakt voordat hetdefinitief ontwerp kon worden vastgelegd. Als zus-termaatschappij van Blauwhoed Vastgoed heeftEurowoningen zich nadien over de ontwikkelingvan de woontoren ontfermd. Blauwhoed Vastgoedzelf behartigde de rest van het project.I n d i v i d u e e l e n c o l l e c t i e fArchitectenbureau Neutelings Riedijk ontwerptgrote woongebouwen vanuit de gedachte dat dewoningen maximaal individueel zijn, waarbij hetgebouw zich desondanks als ??n geheel dient temanifesteren. Dit vereist een sterke hoofdvorm,waarin door ingrepen verbijzondering ontstaat. Zijnwoongebouw in Sittard en duidelijker nog dat op hetGWL-terrein in Amsterdam lieten ook al zien hoemet uitsnedes en insnoeringen grote gebouwenvan binnen en van buiten interessanter worden.Basisplattegrond van de IJ-toren is een rechthoekvan 18 x 25 m. Vanuit de hoeken van de centralekern worden in principe steeds vier woningen ont-sloten. In principe, want doordat er duplexwonin-gen voorkomen, kunnen het er ook drie zijn.In totaal telt de toren 68 wooneenheden in 20typen; van kleine studio's tot grote duplexwoningenmet terrassen. De penthouses zijn als het ware ver-deeld over de hoogte van de toren; de terrassenbevinden zich dus niet op de hoogste verdieping,waar dakterrassen vanwege de harde wind weinigbruikbaar zijn. De hoogst gelegen woningen onder-scheiden zich al voldoende door het schitterendeuitzicht over het centrum en het IJ.De type-rijkdom garandeert dat de bewonerssamen-stelling niet zal neigen tot een kwetsbare mono-cultuur, met te zijnertijd mogelijk een negatieveuitstraling op het gebouw en daarmee op de waardevan de appartementen. Type-rijkdom is de basis voorduurzame kwaliteit van het gebouw; niet alleennaar binnen toe, maar ook naar de omgeving toe.Situatie1 3 21 Winkelcentrum Brazili?2 IJ-toren3 SupermarktPlattegrond begane grond146652 3Geveldetail1 Entree appartementen2 Entree supermarkt3 Supermarkt4 Entree parking appartementen5 Entree parking winkelcentrum6 Technische ruimteDe variatie in woningtypen heeft namelijk eenrechtstreekse relatie met de ingrepen in de blok-vorm van de toren. In de hoofdvorm zijn verticaleen horizontale insnoeringen gemaakt, die detoren een sculpturaal karakter geven. Al vanafgrote afstand intrigeert het gebouw. Bewonerskunnen zich zodoende ook met een goed gevoelmet het gebouw identificeren en hun eigen plekerin aanduiden.W a a r d e e n k o s t e nWoontorens kunnen dus best interessant zijn,al zal het een geweldige puzzel zijn geweest metwoningplattegronden, financieringsmodellen enverkoopprijzen, om tot een aan alle kanten klop-pend geheel te komen. Woningbouw wordt tegen-woordig meer vanuit de marktwaarde benaderddan vanuit de kostenkant. Voor opdrachtgeverEurowoningen is de meerwaarde van variatiebelangrijker dan de meerkosten. Vanuit de mar-keting gezien is het een groot voordeel dat erzoveel woningtypen in ??n project zitten.Zo kunnen de totale bouwkosten op een veel slim-mere wijze versleuteld worden dan alleen naarrato van het vloeroppervlak. Het aanbod kan opuiteenlopende doelgroepen worden toegespitst.A r c h i t e c t u u r , c o n s t r u c t i e e nb o u w m e t h o d eHet verhaal van de insnoeringen loopt als rodedraad door het ontwerpproces, de uitvoering en infeite ook door de gebruiksfase. Het is de kunst vanhet weglaten en daarmee heeft Neutelings vakercement 1999 11211112 31 Woonkamer2 Slaapkamer3 Standaard appartement met binnentrap222Plattegrond 14e verdiepingA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wDe omgevingVanuit demarketinggezien is heteen grootvoordeel dat erzoveel woning-typen in ??nproject zitten.ge?xperimenteerd. Met de IJ-toren gaat hij weer een stap ver-der, door het bouwblok rigoreusop de hoeken in te snijden.Rigoreus, omdat het niet alleeneen sterk beeldbepalend effectheeft, maar zeker ook vanwegede consequenties voor de con-structie, de uitvoering en debouwkosten.Het definitief ontwerp is totstand gekomen in dialoog tussenopdrachtgever, architect en con-structeur. Daarna is DURA Bouwals aannemer erbij betrokken.Opvallend genoeg heeft de in-breng van de aannemer nietgeleid tot belangrijke wijzigin-gen in het ontwerp. Architect,constructeur en aannemer heb-ben wel veel overleg gevoerd omkostenbesparingen te bereikenzonder afbreuk te doen aan dearchitectonische kwaliteit.Dat het ontwerp in de fase van uitwerking vrijwelonaangetast is gebleven, is ongetwijfeld te dankenaan het al vroeg vastgestelde uitgangspunt dat hetontwerp uitvoerbaar moest zijn in de tunnelgiet-bouwmethode. Dit illustreert de waarde van eenvroegtijdige samenwerking tussen architect enconstructeur. Dankzij de keuze voor uitvoeringin gietbouw kunnen de gevels functioneren alswandliggers. Uitkragingen bij de ingesneden hoe-ken van de toren kunnen daarmee goed wordenopgelost.sA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 1999 1 13De gevels zijnbekleed met licht-kleurige vezel-cementstroken.Aluminium dek-lijsten tussen destroken gevenonopvallend eenverticale belijning.Ter plaatse vande insnijdingenzijn de geveldelenbekleed metroodbruinepanelen.1 Standaard appartement2 Duplex (eerste verdieping met dakterras)3 Duplex (tweede verdieping)1123Plattegrond 3e verdiepingWestgevel Oostgevel