themaHulpconstructies zijn obstakels8201024themaHulpconstructiesDe eerste voorbereidende werkzaamhe-den voor station Rokin in de Noord/Zuid-lijn zijn begin 2003 gestart. Eind 2010 ishet station slechts enkele meters verwij-derd van het diepste ontgravingsniveau,zo'n 26 m beneden het maaiveld. Naruim een jaar van stilstand in de uitvoe-ring, als gevolg van de incidenten op deVijzelgracht, kan nu eindelijk wordengestart met de definitieve betonconstruc-tie. Dit artikel beschrijft de belangrijksteconstructieve elementen, de complexefasering en enkele hulpconstructies.Uitvoering station Rokin eindelijk gestartwestelijke helft het drukke verkeer zijn doorgang. Na herstelvan het maaiveld is het verkeer omgelegd en zijn in 2005 en2006 aan de westelijke zijde de diepwanden en het (halve) dakgerealiseerd. Voorafgaand aan het dak werd in deze periodetevens vanaf maaiveld het (halve) groutstempel aangebracht opeen diepte van NAP -28m. Na het wederom omleggen van hetverkeer zijn ten slotte het resterende groutstempel en dak aanHet station wordt aangelegd volgens de wanden-dakmethode,wat uitgebreid is beschreven in Cement 2004/2 [4]. Het makenvan het eerste diepwandpaneel eind 2003 markeerde de daad-werkelijke start van de bouw van het diepe deel van het station.De diepwanden en het stationsdak zijn gefaseerd aangelegd.Terwijl van eind 2003 tot medio 2004 aan de oostelijke zijdevan het Rokin de diepwanden werden gemaakt, vond op deHulpconstructies zijn obstakels 82010 25de oostelijke zijde begin 2008 gecompleteerd. Binnen dezebetonnen doos van 200 x 25 m2is vervolgens aansluitend dediepe ontgraving gestart. Na elke 5 m ontgraven werd een tijde-lijke stempellaag aangebracht, die de diepwanden horizontaalsteunt; in totaal vier lagen met de diepste laag op NAP -18 m.In september 2008 is bij een ontgravingsniveau van NAP -14 mhet werk op Rokin stilgelegd in verband met schade aan belen-dingen als gevolg van een lekkage op de Vijzelgracht. Deuitwerking en voorbereidingen van een ontgravingsmethode,waarbij preventief alle voegen worden bevroren en vervolgensworden afgedekt met stalen platen, hebben circa 1,5 jaar inbeslag genomen. De ontgraving is eind 2009 herstart. Innovember 2010 is de eerste moot van de diepe vloer gestort.zijn obstakels1ir. Sjaak van 't VerlaatAdviesbureau Noord/Zuidlijn /Royal Haskoning1 Stijgpunt zuid, ontgraven tot NAP -14 mv??r plaatsen bokconstructiesfoto: G? Dubbelman / Hollandse HoogteHulpconstructies zijn obstakels820102652 x 5400 = 280800-1-2-3-4-5themaParkeergarageHet dak boven de parkeergarage bestaat uit prefab betonnenliggers (b x h = 800 x 1900 mm, h.o.h. 5,4 m) waartussen 400mm hoge dekvloeren. De prefab liggers zijn samengesteld uittwee delen, die onderling worden verbonden door een in hetwerk gestort deel (`natte knoop'). De totale lengte van de liggersvarieert van 22 tot 26 m. De eerste liggerhelft wordt aan dezijde van de diepwand tijdelijk opgelegd op een console. Aan deandere zijde rusten de liggers op een doorgaande dubbeleHE1000B, die per balk op twee tubex-groutinjectiepalen isgefundeerd. De prefab ligger wordt definitief op de diepwandaangesloten door de bovenwapening te verbinden met een terplaatse gestorte balk op de diepwand. Tevens wordt over dehoogte van de prefab ligger een doorgaande wand aan de diep-StationsdakAan beide uiteinden van het diepe deel van het station bevin-den zich de stijgpunten (fig. 3). Ter plaatse van de stijgpuntendalen de reizigers via roltrappen af naar het perronniveau. Destijgpunten zijn grotendeels open ruimtes met slechts opbeperkte locaties ondersteuningen van het dak en stempelingenvan de wanden. Tussen de stijgpunten bevinden zich deperrons met daarboven de parkeergarage. De vijf lagenparkeervloeren vormen in dit gedeelte de horizontale stempe-ling van de diepwanden. De vloeren worden in het midden vanhet station ondersteund door kolommen die tevens de opleg-ging van het dak ter plaatse van de parkeergarage vormen.2Hulpconstructies zijn obstakels 82010 27spooras -215002348 8100 8100 8100 8100 14490ca. +0.500-4.56011708-20.460filterlaaggroutstempeltolerantie diepwand 200 mmstempel ?762 x 25-8.760-11.660-15.850-21.830-23.830-29.250-38.000belendingbelendingtolerantie diepwand 200 mm-29.250-27.250-24.830-21.830-14.510-11.610-8.710-5.810-38.000filterlaaggroutstempel2992 8100 8100 8100 8100 11133belendingbelendingca. +0.500N.A.Pstaal-betonkolom ?521 x 60staal-betonkolom ?521 x 162 Aanbrengen prefab dakliggers3 Doorsneden station Rokin;links: langsdoorsnederechtsboven: stijgpunt zuidrechtsonder: parkeergarageKokerliggersAan de beide uiteinden van de parkeergarage, bij de overgangnaar de stijgpunten, bevindt zich een kokerligger (b x h = 9 x3,5 m2) die de breedte van het station overspant. De uiteindenvan de parkeervloeren zijn aan de kokerliggers opgehangen.Tevens fungeert de kokerligger als deel van de oplegging vanhet dak van de stijgpunten. Ondanks dat de volledig in hetwerk gestorte kokerligger een uiteindelijke overspanning kentvan circa 25 m, moet deze in het midden tijdelijk wordenondersteund.wand gestort. Hiermee wordt het lokaal aangrijpende inklem-mingsmoment over de breedte van de diepwand gespreid. Detweede liggerhelft wordt eveneens tijdelijk bij de diepwand opeen console gelegd. In het midden van het station moet dezeligger nauwkeurig op hoogte worden gesteld. Dit is essentieelvoor een maatvaste aansluiting met de reeds geplaatste ligger.De aansluiting bij de diepwand is gelijk aan de andere zijde.Een groot deel van het dak heeft hiermee echter nog niet devorm die het in de eindfase zal krijgen. Om de parkeergaragetoegankelijk te maken moeten in- en uitritten worden gemaakt.Hiertoe moet het dak in een latere fase deels weer wordengesloopt, waarmee uiteraard met het wapenen van de dakbal-ken rekening moet worden gehouden. Om het te slopen bereikzo klein mogelijk te houden, is de wapening ter plaatse van deslooplijn uitgevoerd met schroefkoppelingen, die na de sloopmoeten worden hergebruikt. Ook zijn op diverse locaties in debalk schroefkoppelingen aanwezig voor de in een later stadiumte storten onderdelen van de in- en uitrit. Gezien de geometrievan de in- en uitritten en de verlopende breedte van het station,is elke balk uniek. De keuze om deze balken te prefabriceren isdan ook niet ingegeven vanuit kostenoptimalisatie in verbandmet repetitie, maar veel meer vanuit de gewenste maatvastheidvan de in te storten onderdelen en de complexe wapening.Vanwege de grote overspanning worden de balken in hetmidden opgelegd op tijdelijke palen tot NAP -20 m. Op eenontgravingsniveau van circa NAP -6 m wordt deze ondersteu-ning vervangen door een onderspanningsconstructie (ziehierna). De uiteindelijke oplegging van het dak heeft plaatsdoor met beton gevulde (en gewapende) stalen Y-kolommen,die op de stationsvloer zijn gefundeerd.3themaHulpconstructies zijn obstakels8201028d c a8100+0.000grondwater-1.9008100430081004000ooganker M160pl. 550 x 700 x 100in te storten koker 400 x 200 x 10spanwartel M1602x plaat d = 60hamerkop m160bdiepwande' d' c' b' a'8100-5.500-10.000-14.0002x HE1000B?973.6 x 29.581008100 2485 239024405660 2440 56608100-13.250m.v.N.A.P?973.6x29.5?973.6x29.5punten zijn opgelegd op de diepwanden en de kokerligger,maar in de tijdelijke situatie ontbreekt de definitieve opleggingaan de zijde van de kopwanden. Daarom worden ook de stijg-punten vanaf de aanleg opgelegd op tijdelijke palen tot NAP-19 m. Deze palen verliezen hun draagkracht naarmate deontgraving vordert en worden daarom vanaf een niveau vanNAP -15 m vervangen. Per stijgpunt wordt het dak vanaf datmoment ondersteund door twee stalen spanten (bokconstruc-ties, zie later). De definitieve oplegging van het dak bestaatnaast de diepwanden en de kokerliggers uit vier betonnenkolommen, die steunen op de later te bouwen technischeruimtes. De bokconstructies kunnen daarom pas in een relatieflaat stadium worden verwijderd.Onderspanning prefab dakbalkenDe prefab dakbalken worden na het verwijderen van de tijde-lijke paalopleggingen gedragen door een eveneens tijdelijkeonderspanningsconstructie (fig. 5). Deze constructie bestaat uittwee massief stalen stangen ?160 mm, die aan beide uiteindenvan de balk met behulp van een hamerkop in een inkassing inde balk zijn verankerd. De stangen zijn in het midden van debalk door middel van een oog-penverbinding aan een vijzel-Vanwege de oost-westfasering moet de koker in twee delenworden gestort; de halve koker is te zwaar om op staal teworden gefundeerd. Ook hier zijn in het midden tubex-grout-injectiepalen geplaatst. De koker is bij de diepwanden over devolledige breedte op consoles opgelegd. De belasting op deconsole bedraagt circa 1900 kN/m, wat leidt tot een zwarewapening van de console, met name van de verbindingswape-ning met de diepwand. Hierbij moet onder meer rekeningworden gehouden met de eisen aan de staafafstanden in dewapeningskorf, de grootte van de ongewapende zones van dediepwandpanelen en de plaatsingstoleranties van de korven. Deverbindingswapening bestaat uit tien stekken ?50 per paneelvan 3,70 m. In verband met de grote boogstralen die bij derge-lijke diameters horen, zijn de staven verankerd door middelvan een eindplaat ?160 x 70. Dit geldt zowel voor de veranke-ring in de diepwand als in de console.StijgpuntenHet dek van stijgpunt noord is wat lager gelegen dan zuid enbestaat uit een 1200 mm dikke plaat, met gewichtsbesparendekokers in oost-westrichting. Stijgpunt zuid bestaat uit vierliggers (b x h = 700 x 1600 mm) in noord-zuidrichting metdaartussen een 400 mm dikke dakvloer (foto 2). Beide stijg-45Hulpconstructies zijn obstakels 82010 29stekken ?20 + hsrp ?20 varhsrp ?20hsrp ?16-200stekanker ?20-100stekanker ?20-1002 x 4?16schieters 150 x 150 x 30stekanker ?20 - 100 L = 17502x stekanker ?32-1003 inboorankers ?25stek ?40 + eindverankering L = 1350wap. h.o.h 300hsrp 8?202 x 2 M42-8.8 L = 600 mm4 Bokconstructie noordelijk stijgpuntmet details oplegging5 Onderspanningsconstructie6 Detail bokconstructie Projectgegevensopdrachtgever Dienst Noord/Zuidlijnontwerp en directie Adviesbureau Noord/Zuidlijn v.o.f.aannemer Max B?glVooruitblikMet de aanleg van de eerste moten van de diepe vloer in zicht,start de terugbouwfase van het station. De restricties die, terbeperking van de overlast op maaiveld, aan de uitvoering zijngesteld, werken door tot op het diepste niveau van het station entevens gedurende de gehele verdere terugbouwfase. De hulpcon-structies vormen fysieke obstakels die het logistieke proces op debouwplaats bemoeilijken. Daarnaast leidt het overpakken van deverschillende tijdelijke ondersteuningen door de definitieveconstructie tot complexe faseringen. Hierbij wordt door deontwerpers van Adviesbureau Noord/Zuidlijn intensief samen-gewerkt met de aannemer en opdrachtgever. Een uitdaging die inde komende periode verder wordt uitgediept. constructie bevestigd. Door het vijzelen van de constructietegen de dubbele HE1000B langsbalken onder de prefabdakbalken wordt een voorspanning aangebracht, die eenopwaartse verticale reactie geeft. Door middel van de hamer-kopverbinding wordt tevens de dakbalk onder voorspanninggebracht. De vijzelkracht bedraagt 2000 kN. Na het vijzelenwordt de constructie gefixeerd. Om de belasting op de balkenen onderspanning in deze tijdelijke fase te beperken is deruimte tussen de dakbalken opgevuld met EPS. Op deze wijzewordt met een relatief lichte en slanke constructie het dak vande parkeergarage tijdelijk opgevangen, met hooguit geringehinder voor de bouw van de parkeergarage.BokconstructiesTer plaatse van de stijgpunten zorgen twee tijdelijke bokcon-structies voor de ondersteuning van het dak na het verwijderenvan de tijdelijke palen (fig. 4). Een bokconstructie bestaat uiteen spant van stalen buizen van circa ?1018-33, die per stukeen belasting van circa 9000 kN dragen. Om de krachten vande tijdelijke palen met zo min mogelijk vervormingen van hetdak en maaiveld op de bokconstructies over te brengen,worden de bokken ter plaatse van de opleggingen onder hetdak gevijzeld met drie tot vier platte vijzels, die elk eenvijzelkracht van 1000 kN leveren. De bokconstructie wordtopgelegd op de betonnen gording van het stempelraam op NAP-14 m. Ter plaatse van de opleggingen bestaat de verbindings-wapening met de diepwand uit tien stekken ?40 per oplegging(fig. 6). Evenals bij de oplegging van de kokerliggers wordendeze staven door middel van eindplaten in de diepwand en deconsole verankerd. Literatuur1 Wit, J.C.W.M. de, Design for deep under-ground stations on the North/South line.Proc.WorldTunnel Congress 1998 ?`Tunnels and Metropolises', Sao Paolo.2 Herbschleb, J. & Borst, T.C., The use ofmodels in the design of metro &underground stations in Amsterdam.1stAlbert Caquot International Confe-rence, 2001, Paris.3 Herbschleb, J., Borst, T.C. & de Wit,J.C.W.M., The observational method, anaid in difficult soft soil conditions. Inter-national Conference, 2001, Istanbul.4 Bormans, R.M.M.J., Borst, T.C. & Salet,Th.A.M., Diepe stations in historischebinnenstad grote uitdaging. Cement2004/2.5 Salet, Th.A.M. & van`t Verlaat, J., Zorgvoor de omgeving primair bij deuitvoering. Land + Water 2004/8.6 Verlaat, J. van`t, Essler, R.D. & Salet,Th.A.M., Grouted strut design for deepstation boxes, North/South lineAmsterdam. Proc. 2ndBGA Internatio-nal Conference on Foundations, 2008,Dundee.6