O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i ePrefabricagecement 1999 160ir. J.L. Gijsman,IBC Betonbouw, BestAl langere tijd bouwt IBC Betonbouwjaarlijks een aanzienlijk aantal pre-fab betonnen casco?s voor middel-grote utiliteitsbouwprojecten. Dezecasco?s worden in de fabriek gepre-fabriceerd, waardoor het werk op debouwplaats beperkt blijft tot assem-blage.De grote flexibiliteit en de vele mo-gelijkheden van de Bestcon 60 vloermaakte het mogelijk dit systeemdoor te ontwikkelen tot een bouw-systeem voor de woningbouw. Ditartikel bevat een kennismaking methet nieuwe systeem dat ruim eenjaar in productie is en waarmeebinnenkort de 100e woning wordtgebouwd.De voordelen van het bouwen inprefab spreken voor zich: in defabriek wordt een hoge kwaliteitvan de produkten bereikt, hetaantal bouwplaatsuren neemtfors af, waarmee het tekort aanvakbekwaam bouwplaatsperso-neel wordt gecompenseerd. Ver-der leidt een snelle montage toteen korte bouwtijd. En het pro-ces van assembleren is minderweersgevoelig, zodat planningenbeter te bewaken zijn.De casco's die IBC Betonbouwlevert zijn bouwsystemen die ineigen huis zijn ontwikkeld.Begin jaren '90 ontstond hetBestcon 30 systeem [1]. Dit sys-teem bestaat uit cassettevormigevoorgespannen vloerplaten metmoduulmaten van 3,60 x 7,20 men 3,60 x 5,40 m. In combinatiemet kolommen, wanden, dra-gende gevels en borstweringenworden deze vloeren op debouwplaats in droge montagegeassembleerd. Betonstorten inhet werk is hiermee overbodiggeworden. Slechts een kraan eneen montageploeg zijn nodig omgemiddeld 1000 m2 vloeropper-vlak per week te monteren.Gezien de toenemende vraagnaar gebouwen met andere stra-mienmaten en afwijkende gedeel-ten (schuine en ronde gevels) isin 1995 het Bestcon 60 systeemontwikkeld. Dit systeem bestaatuit een voorgespannen massievevloer met een maximale breedtevan 3,60 m. De overspanningendie met dit vloersysteem gereali-seerd kunnen worden vari?renvan 3,0 m tot circa 10 m. De vloer-dikte en de -breedte kunnen perproject bepaald worden. In com-binatie met andere prefab ele-menten worden deze casco's ookgeheel droog gemonteerd.Prefab betoncasco voor de woningbouwHHeett BBeessttccoonn 6600WWoonniinnggbboouuwwssyysstteeeemmO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i ePrefafricagecement 1999 1 61B e s t c o n 6 0w o n i n g b o u w s y s t e e mBij het ontwikkelen van ditbouwsysteem werden als uit-gangspunten een droge montageen een verregaande prefabricagegehanteerd. Inmiddels is hetwoningbouwsysteem ruim eenjaar in produktie en binnenkortwordt de 100e Bestcon 60woning opgeleverd.Opbouw van het systeemDe basis van het bouwsysteem isde Bestcon 60 vloer. Deze vloerwordt geplaatst op ankerlozespouwmuren van 100 mm dikte.Naast de woningscheidende wan-den kunnen gevelvullende spouw-bladen of gevelpenanten wordentoegepast. Deze elementen ver-zorgen de woningstabiliteit.Indien een open gevel of eenhouten spouwblad gewenst is,kan de stabiliteit verzorgd wor-den door een stabiliteitswand,die meestal naast het trapgatstaat (fig. 1, 2 en 3). In de wandenen spouwbladen kunnen allerleisparingen worden opgenomenzoals raam- en deuropeningen.Ook het instorten van elektralei-dingen en -dozen vormt geenprobleem. De binnenzijde van dewanden is een malzijde, dusgeheel vlak en strak. Deze wan-den zijn dus direct behangklaarop te leveren, zonder dat er eenstucadoor aan te pas hoeft tekomen.Bestcon 60 vloerenDit zijn massieve vloeren die inde overspanningsrichting wor-den voorgespannen. De maxima-le breedte van 3,60 m maakt hetnoodzakelijk om enige dwars-wapening toe te passen. In hetstreven naar gewichtsbesparingwordt bij vloeren gebruikge-maakt van Lytagbeton, waarmeeeen gewichtsbesparing van 20%wordt behaald ten opzicht vangrindbeton. Het toepassen vanLytag als toeslagmateriaal is ookgunstig in het licht van duur-zaam bouwen: Lytag is een rest-produkt dat op deze wijze op eenhoogwaardige manier wordt ge-bruikt.De productiemethode van devloeren biedt vele mogelijkhe-den: na het spannen van de voor-spanstrengen worden de zijlijs-ten van de lange baan gesloten.De vloerelementen worden doormiddel van stalen kopschottenvan elkaar gescheiden. Na ditopbouwen van de mal kunnen deinstortvoorzieningen en sparin-gen worden geplaatst. Tevenswordt de benodigde bijlegwape-ning geplaatst. Door het aan-brengen van extra wapenings-staal (FeB 500) ontstaan con-structief gezien tal van mogelijk-heden, zoals het opnemen vantrapgaten, sparingen, uitkragin-gen enzovoort.Wanneer alle wapening en voor-zieningen zijn geplaatst wordende platen gestort. Na het behalenvan de benodigde sterkte wordende volgende ochtend de platenontkist en kunnen de voorspan-strengen ontspannen worden.Na het doorslijpen van de stren-gen tussen de vloeren, kunnende vloeren uit de mal wordengehesen, waarna het produktie-proces zich herhaalt.1 | Stabiliteit doormiddel van eenstabiliteitswand2 | Stabiliteit viagevelvullendespouwbladen3 | Stabiliteit viaprefab betonnenpenantenO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i ePrefabricagecement 1999 162Installatiewerk in de vloerenDe waterafvoeren van badkameren toiletten worden als completepakketten ingestort. Het voor-deel dat de brede vloeren biedenis dat zo'n leidingsysteem altijdin ??n plaat opgenomen kanworden, waardoor lastige koppe-lingen in het werk niet nodigzijn. De installateur kan simpel-weg met moffen de leidingenvan douche, toilet en wastafelshierop aansluiten. Op dezelfdewijze kan de mechanische venti-latie worden ingestort (fig. 4).De elektra- en cv-leidingen wor-den bij het Bestcon 60 woning-bouwsysteem in de dekvloer ge-plaatst. In de vloer hoeven alleencentraaldozen en doorvoeren teworden ingestort. Hierdoor ishet mogelijk om nog in een ver-gevorderd stadium van het ont-werp wijzigingen aan te bren-gen.Tevens wordt een completescheiding aangebracht tussenruwbouw en installatiewerk. Ditvereenvoudigt de co?rdinatie opde bouw en de (elektra)installa-teur kan in een ononderbrokengang zijn werkzaamheden uit-voeren.Contructieve verbindingenDe constructieve samenhang vande Bestcon 60 woningcasco'swordt bereikt door het moment-vast koppelen van de wanden aande vloeren. De vloeren zijn voor-zien van gaines die over dokenvallen die in de ingestorte stek-ankers worden gedraaid (fig. 5).Deze `pen-en-gat' verbindingwordt aangegoten met een krimp-vrije mortel. De ondersabelings-mortel wordt op de vloer gelegdvoorafgaand aan het plaatsen vanhet wandelement.De kelkvoegen tussen de vloer-elementen binnen de woningenworden gevuld met een zand-cementmortel. Met deze verbin-dingen ontstaat een vollediggekoppeld casco.R e s p e c t - w o n i n g e nT i l b u r gHet eerste project dat met hethier besproken woningbouwcas-co is gerealiseerd wordt gevormddoor de zogenaamde Respect-woningen te Tilburg. Bij dit pro-ject is de nadruk gelegd op`respect voor ons milieu', metandere woorden: er werd opallerlei terreinen gezocht naaralternatief materiaalgebruik omzo duurzaam mogelijk te bou-wen. Zo werden er bijvoorbeeldhergebruikte houten liggers toe-gepast.Ook aan het betonnen cascowerden Dubo-eisen gesteld. Zomoest het beton voor minimaal20% uit hergebruikte materialenof reststoffen bestaan. De metLytag gemaakte vloeren pastengoed in dit concept en bij de wan-den werd 20% van het grinddoor betongranulaat vervangen.Naast het materiaalgebruik werdge?ist dat het casco demontabelmoest zijn (fig. 6), zodat het nade levensduur op een eenvoudi-ge wijze gedemonteerd kan wor-den. Met een geringe aanpassingvan de bouwknoop ontstond eengeheel demontabele verbinding.Voorbereidingstijd, uitvoering enbouwplaatsuren.Het is bekend dat bij bouwen inprefab de voorbereidingstijd lan-ger en de uitvoeringstijd korteris. De voorbereidingstijd bedraagtgemiddeld zo'n 3 maanden totstart montage. Omdat reeds bijhet uittekenen van het prefab deinstortvoorzieningen bekendmoeten zijn, moet deze voorbe-reiding eerder in het bouwprocesplaatsvinden.De uitvoeringstijd wordt door hetprefab casco flink verkort. Dezetijdswinst varieert tussen de 4 en6 weken per woning.Verder vindt er een forse bespa-ring plaatst op de bouwplaats-uren. In vergelijking met stapel-bouw (kalkzandsteen in combi-natie met breedplaat) is nogmaar 25% van de hiervoor beno-digde bouwplaatsuren nodig.Hierdoor neemt de weersgevoe-ligheid flink af. Ook de hoeveel-heid benodigd materieel is be-duidend kleiner, waardoor hetrisico op diefstal en beschadigingop de bouwplaats flink lagerwordt.4 6 w o n i n g e n t e G e l d r o pMomenteel monteert IBC Beton-bouw 46 woningbouwcasco's (rij-woningen) te Geldrop. Ten op-4 | Principe van decentraaldoos inde vloer5a en 5b | Oplegdetailbij eindwand enwoningscheidendespouwwand van hetwoningprojectGeldropO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i ePrefabricagecement 1999 1 63zichte van het eerste project is erop detailniveau een aantal verfij-ningen doorgevoerd, waardoorhet systeem nog beter aansluitbij de wensen van de bouwer. Zozijn de kozijnen reeds in defabriek aangebracht (foto 7 en 8).En bij een aantal wanden is deisolatie direct in de fabriek aan-gebracht, waardoor er nog eenbouwplaatsactiviteit vervalt. Decasco's worden in circa 7 wekencompleet gemonteerd.T o e k o m s t v o o r h e t c a s c oHet flexibele karakter, de velemogelijkheden en het karaktervan `montagebouw' bieden der-mate veel voordelen voor aanne-mer en opdrachtgever, dat hetBestcon 60 woningbouwcascoeen aantrekkelijk alternatief isvoor de traditionele bouwmetho-den voor laagbouwwoningen.Al bij kleine series is een Bestcon60 woningbouwcasco interes-sant. Qua prijsniveau zijn dezecasco's vergelijkbaar met traditio-neel gebouwde casco's. Wordende extra voordelen, zoals snellerbouwen, geen stucadoorswerk,minder en effici?nter installatie-werk op de bouwplaats en min-der risico meegenomen in deprijsvergelijking, dan zal snelblijken dat de Bestcon 60 woning-bouwcasco's een vernieuwendeen concurrerende manier vanbouwen zijn.Vanaf 7 ? 8 woningen is hetBestcon 60 woningbouwsysteeminteressant. Deze kleine serie-grootte kan gehaald worden uithet gestandaardiseerde produk-tieproces: de vloeren wordenvervaardigd op een stalen voor-spanbaan (lange-baan principe).De wanden worden traditioneelvervaardigd op houten bodemsmet houten lijstwerk. Met weinigombouwen kunnen de elemen-ten per project worden afge-stemd. De enige investering dieper project `terugverdiend' moetworden zijn de tekenkosten.Het Bestcon 60 woningbouwsys-teem is tevens geschikt voorhoogbouw. Wanneer de vloerenen wanden worden toegepast inappartementenbouw zal omwillevan het geluid de dikte moetenworden aangepast. Dit vormtgeen enkel probleem voor hetproduktieproces. De massievevloer maakt het doorstapelen vanwanden op deze vloer mogelijk.Alleen het inklemmingsmomentvan de vloer zal door middel vanextra wapening moeten wordenopgenomen. sL i t e r a t u u r :1. Cement 1991 nr. 4, Bestcon 30,Bouwsysteem voor kantoor-gebouwen6 | Detail in verbandmet demonteerbaarbouwen? 7-8 | Montageproject 46 woningenin GeldropP r o j e c t g e g e v e n sProject 46 woningen in Geldroparchitect ArchitectenbureauVan den Pauwert bna;constructeur Adviesbureau voorBouwconstructies Ing.L.Snijders;aannemer MUWI Eindhovenprefab casco's IBC Betonbouw