Het verschil tussen gekleurd be-ton en beton met een verflaag isin esthetisch opzicht duidelijk; inhet laatste geval zie je alleen eenmonotone verflaag. Gekleurd be-ton behoudt de karakteristiekebetontextuur en kleurnuances.Daarbij heeft gekleurd beton eenduidelijk voordeel: de kleur laatniet los, slijt niet en zelfs bij lichtebeschadigingen van het oppervlakblijft dezelfde constante kleurzichtbaar. Zo is door en door ge-kleurd beton een duurzame op-lossing.Naastdearchitectonischeenfunc-tionele toepassingen in gebou-wen is gekleurd beton interessantvoor verhardingen van paden enpleinen,openbareruimten,recre-atieve centra, parken enz. Onder-schat bovendien niet de toepas-singen voor huis en tuin, waar departiculier prijs stelt op eenonderhoudsvrijeenduurzameop-lossing voor vloer of terras. Eenoverzicht van toepassingen:? bedrijfsvloeren;? wegenbouw (fietspaden, bus-banen en busstations);? vloeren voor scholen/gezondheidszorg;? tankstations;? showrooms/kantines;? recreatieterreinen;? sportplaatsen (tennisvelden);? wanden/kolommen;? huis en tuin (terrassen);? viaducten/bruggen.Gekleurd beton is een productwaar een goede wisselwerkingtussen architect, aannemer, con-structeur en leverancier essen-tieel is [1, 2].W e r k p l a nAls een architect overweegt ge-kleurd beton in zijn ontwerp toete passen, is het raadzaam dat hijzich op de hoogte stelt wat ermogelijk is.Bepaaldecombinatiesvancementen pigment zijn niet mogelijk ofzullen minder fraaie resultatenopleveren. De uiteindelijke kleurwordt bepaald door de (kleur)-eigenschappen van de grondstof-fen die een betonmortelcentraletoepast. Cement is hiervan demeestinvloedrijke.Hetisdaaromvanbelangvoorafeenproefstuktemaken om een goed beeld van hetresultaat te krijgen. Desondanksis garantie op kleurgelijkheid bijopeenvolgende storten op ver-schillende tijdstippen moeilijk tegeven.Is het besluit om gekleurd betontoetepassengenomen,danwordtgeadviseerd om in overleg tussenarchitect, constructeur en aanne-mer een co?rdinator aan te stellenals centraal aanspreekpunt voorde ontwerp- en uitvoeringsaspec-ten van schoon beton. Stel vervol-genseenwerkplanopenbespreekdat met alle betrokkenen, dus ookmet de stortploeg. Kies voor eenwerkmethode die voor iedereenwerkbaar is en spreek af dat dezemethode voor het gehele werkgehandhaafd blijft. Dit lijkt alle-maalwatstrakgeregisseerd,maarde praktijk heeft uitgewezen dat`lossere' afspraken tot teleurstel-lende resultaten kunnen leiden.T e c h n o l o g i eAls eerste is het de taak van debetonmortelcentrale zich goed teori?nteren. Het is belangrijk omte weten wat er precies wordt ver-langd. Uiteraard staat hierbij degewenstekleurcentraal,maarookde `gewone' eisen zoals sterkte-klasseenmilieuklassemoetenbe-kendzijn.Tevensmoetereendui-delijk plan zijn voor de wijze vanverwerking en het daarbij ge-schikte consistentiegebied.Kleurstabiliteit van gekleurd be-tonwordtmedebe?nvloeddoordekwaliteit van het beton en de ex-positieomstandigheden. Daaromis het gekleurd beton dat doorMebin op de markt wordt ge-bracht onder de naam Colorcrete,een betonmortel die in kwaliteituitstijgtbovendedoorsneeB25inmilieuklasse 2. De water-cement-factor of water-bindmiddelfactormoet, onafhankelijk van sterkte-klasse en/of milieuklasse, niet tehoog zijn. Dit komt de mengsel-stabiliteit en de duurzaamheidvan het beton en van de kleurten goede. Tevens wordt de kansop hinderlijke kalkuitbloeiing ver-minderd.Door toevoeging van pigmentenwordt de betonmortel op kleurgebracht. Het gaat hier echter nietom betonmortel met een kleurtje,maaromeenproductsysteem,eenconcept. Dit concept is beschre-ven in een interne handleiding,die een waarborg is voor een be-heerst proces. De 23 betonmortel-C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gSchoon betoncement 2002 744Gekleurd beton: n?t datbeetje extra kwaliteitJ. van Eldik, drs. L.J.G. Dekker, R.E. van der Smitte, Mebin bvBeton wordt wereldwijd vooral gewaardeerd om de ongekende vormvrijheiden de mogelijkheid om goedkoop indrukwekkende constructies te bouwen.Maar hoe staat het met het uiterlijk? Hoe mooi grijs beton ook kan zijn, van-daag de dag is daarnaast ook een groot palet aan kleuren beschikbaar, waar-mee beton een extra architectonische kwaliteit kan krijgen. Kleurvariaties inof tussen vloeren, wanden en kolommen zijn goed mogelijk. Daarnaast zijnfunctionele toepassingen mogelijk om oppervlakken te markeren of te accen-tueren. In dit artikel zal worden ingegaan op de werkwijze en ervaringen vanbetonmortelleverancier Mebin.C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gSchoon betoncement 2002 7 45centrales van Mebin zijn in staatgekleurd beton in tien kleurente leveren (foto 1). De oplosbarezakjes pigment worden vlak voorhet transport aan het mengsel inde betonmixer toegevoegd en ge-mengdgedurendeeenvoorafvast-gestelde tijd.Elk project in gekleurd beton isanders, maar er is een aantal vasteuitgangspunten. Zo wordt ge-bruikgemaakt van met zorg gese-lecteerde kleurstoffen op basisvan metaaloxide. Pigmenten voorbeton moeten bestand zijn tegenhet alkalisch milieu in beton, on-oplosbaar zijn in water en onver-brekelijk verbonden zijn met decementhydraten. Tevens moetenzelichtechtenweerbestendigzijn.Synthetische pigmenten, voldoenhieraan en presteren beter dannatuurlijke pigmenten, die eengrote verscheidenheid in korrel-grootte vertonen en een minderkleurecht vermogen hebben. Bijtoepassing van kleurstoffen opbasis van metaaloxide leidt bloot-stelling aan weer en wind ook oplangere termijn niet tot het verva-gen van de kleur.Omdat gekleurd beton praktischaltijd ook schoon-betonwerk is,moet de gradering van het meng-sel goed zijn afgestemd op de toe-passing in bijvoorbeeld wand,vloer of kolom enz.Op het moment dat elke prestatie-eis bekend is, kan het definitievemengsel worden ontworpen. Inhet merendeel van de projectenzal worden uitgegaan van op debetreffende centrale gangbaregrondstoffen, maar een enkelekeer zal wit cement of toeslagma-teriaal in kleur worden toegepast.Bij het gebruik van vulstoffenmoet worden bedacht dat zij eengrote invloed hebben op de kleur.Vliegas en silica fume veroorza-ken een donkerder tint, terwijlkalksteenmeel een helder effecttot gevolg heeft.De belangrijkste fasen in dit pro-ces zijn weergegeven in figuur 2.B e k i s t i n g e n w a p e n i n gLuistert de voorbereiding nauw,de uitvoering luistert zo mogelijknog nauwer, te beginnen met debekisting.Eenkwaliteitsbekistingenhetonderhouderaanzijnmaat-gevend voor het eindresultaat.Beginhetprojectmetnieuwplaat-materiaal: niet-absorberend, stijf,met water verzadigd hout of be-tonplex. Hout heeft de voorkeurboven staal in verband met dekans op ontstaan van luchtblazenachter de bekisting. Maak deplaten na ontkisten goed schoon(cementsluiers). Controleer debekistingvooraanvangstortopdeaanwezigheid van resten bind-draad en vuil en verwijder dit omte voorkomen dat het oppervlakwordt ontsierd. Vernieuw bescha-digde platen tijdig. Combinatiesvan oud en nieuw materiaal wor-den ontraden. Wees matig metontkistingsolie en breng dat dunen gelijkmatig aan.De naden tussen de platen moe-ten vlak worden afgewerkt en1 | Kleurenpalet Colorcrete?witantracietzwartbruingeeloranjeroodpaarsblauwgroenwaterdicht gemaakt. Het beste isde naden van buitenaf te dichtenmet PUR-schuim om te voor-komen dat cementlijm (water,cement en pigment!) wegloopt,waardoorerzandstrepenenkleur-verlies ontstaan. Probeer zicht-bare stortnaden zoveel mogelijkte vermijden door vooraf de plaatste bepalen en ze bijvoorbeeld telaten samenvallen met een voegof schijnvoeg. Schuin hoekenwaar mogelijk af met een velling-kant. Rubbermatten voor reli?f-beton zijn toe te passen, maar kitde naden tussen de matten dangoed af.Om dezelfde reden als bij denaden is het belangrijk dat bij decenterpennen geen lekkage ont-staat. Trek de centerpennen daar-om strak tegen de bekisting aan.Bepaal vooraf ook de plaats van decenterpennen om ze niet storendte laten zijn in het totale aanzien.Gebruik in kleur gemaakte beton-nen afstandhouders met ronde,conische koppen om ze na ont-kisten onzichtbaar te houden. Dedekking op de wapening moetminimaal 35 mm zijn en het isaan te bevelen om stekwapeningmet specie te vertinnen om roest-water te voorkomen.S t o r t e n e n v e r d i c h t e nGekleurd beton is te storten meteen kubel of met een pomp, maarverpompen heeft bij wanden,kolommenen slankeconstructiesin een verticale bekisting de voor-keur om morsen op de bekistingboven stortniveau te voorkomen.Er zijn in principe geen beper-kingen op het aantal m3per stort,als er maar vlot en aaneengeslotenwordt doorgewerkt.Als maximale vrije val van de be-tonspecie wordt ??n meter gead-viseerd, anders zijn stortkokersnodig. De maximale hoogte vaneenstortlaagmageenhalvemeterbedragen.Gebruikvoorhettrilleneen hoogfrequente trilnaald, trildoortotindeonderliggendestort-laag, maar tril niet te lang om ont-menging en bleeding te voorko-C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gSchoon betoncement 2002 7463 | De pijlers van het nieuweNS- en metrostationSchiedam zijn uitgevoerdin een rose-achtige pas-telkleur. Dit werk is nogin uitvoering2 | Stroomschema procesgekleurd beton start overlegkleur?sterkteklasse?milieuklasseconsistentiegebied(voorlopig)voorlopigemengselontwerpwijze verwerking?stortwijze, kubel/pomp?constructievorm?bekisting?consistentie(definitief)?stortsnelheidaanvullende eisengrondstoffenkeuze definitief mengselontwerpafstemming tussenpartijenleveren uitvoering proefstortresultaat goed? neejaresultaat goed?ja neeeinde of vervolgstort overlegproefsoort janeeC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gSchoon betoncement 2002 7 47men. Let er ook op dat de naald debekisting zo min mogelijk raakt.Stelbijhevigeregenvalhetstortenuit of leg het stil. Stort ook geenbeton in een bekisting waarinwater staat.O n t k i s t e n e nn a b e h a n d e l e nDe bekisting na het storten zolang mogelijk laten zitten leverttwee voordelen op. Ten eerstevoorkomt het een snelle vochtver-damping, van invloed op de uit-eindelijke kwaliteit van het beton.Ten tweede biedt de bekistingbescherming tegen beschadigin-gen, waarop het risico bij te snelontkisten en niet volledig uitge-harde beton groot is. Probeer elkstort steeds bij dezelfde rijp-heid/sterkte van het beton te ont-kisten.Ontkistin??nkeer,meteennahetlosdraaien van de centerpennenen probeer het beton niet te be-schadigen. Uiteraard zijn bescha-digingen te repareren, maar het isheel moeilijk om dat in dezelfdekleur te doen. Reparatieplekkenblijven altijd zichtbaar.Gekleurd beton is het beste na tebehandelen volgens CUR-Aanbe-veling 31. Gebruik geen curingcompound omdat dan kans be-staatopverkleuring.Beschermdeconstructie tijdens de verderebouw tegen beschadigingen, ver-vuilingen (afwatering) en wat erverder nog afbreuk kan doen aanhet eindresultaat. Eventueel kanhet gebruik van een anti-graffiti-middel worden overwogen.Door een professionele aanpaken vastgelegd in een concept ishet toepassen van gekleurd betongeen (hachelijk) avontuur meer(foto's 3 t.m. 5). L i t e r a t u u r1. Schoon beton. Verschijnings-vormen en keuringscriteria.VNC/Stutech,'s-Hertogenbosch, 1990.2. Schoon beton.....mooi werk.ENCI/Mebin,'s-Hertogenbosch, 2001.5 | De inrit van een metro-tunnel op de Kop vanZuid in Rotterdam heeftgeelgekleurde beton-wanden in combinatiemet een veel feller geel-gekleurde metalengevelbeplating4 | Bij een bedrijfsgebouwmet woonhuis in Vughtzijn een paar gevels uit-gevoerd in schoon-betonwerk met een ter-racotta kleur