O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eVoor schr if tencement 2000 388In Nederland bestaan momenteelCUR-Aanbevelingendievoorbeton-reparatiewerkzaamheden breedworden toegepast. Dit zijn voor-namelijk `productnormen' en eenenkele `bepalingsnorm'.De Europese normen zullen nietalleen de CUR-Aanbevelingengaan vervangen, maar ook eenveel breder gebied beslaan dandeze aanbevelingen.Europese normen voorbescherming en reparatievan betonconstructiesprof.dr. Jan Bijen, TU Delft, faculteit CiTG/IntronDoor de Europese normcommissie TC104 SC8 wordt hard gewerkt aan de tot-standkoming van normen voor de bescherming en reparatie van betoncon-structies: 44 normen zijn goedgekeurd, wachten op een formele stemming ofzijn ter commentaar uitgestuurd. De normen zullen uiteindelijk het hele gebiedvan bescherming en reparatie afdekken en kunnen worden onderscheiden in:? hoe gerepareerd moet worden (de ontwerpnorm);? waarmee gerepareerd en beschermd kan worden (de productnormen);? op welke wijze vastgesteld kan worden of aan de in ontwerpnorm ofproductnorm gestelde eisen wordt voldaan (bepalingsnormen).Dit artikel biedt een overzicht van de stand van zaken en refereert aan dehuidige Nederlandse situatie.Defecten betonprincipe nr. principe methode gebaseerd op het principe1 bescherming 1.1 impregneren; het toepassen van vloeibare producten die het beton[PI] tegen binnendringing binnendringen en de pori?n blokkeren1.2 coating met en zonder scheuroverbruggend vermogen1.3 lokaal aan het oppervlak afgedichte scheuren1.4 opvullen scheuren1.5 scheuren omzetten in voegen1.6 plaatsen van externe panelen1.7 aanbrengen van membranen2 vochtcontrole 2.1 waterafstotend impregneren (hydrofoberen)[MC] instellen en beheersen vochtgehalte 2.2 coatingvan beton 2.3 constructie tegen vochtcontact beschermen (bouwkundig)2.4 elektrochemische behandeling3 betonherstel 3.1 handmatig repareren[CR] 3.2 beton aanstorten3.3 spuitbeton3.4 vervanging4 constructieve versterking 4.1 toevoegen of vervangen van wapening in of op het beton[SS] herstel of vergroting van het 4.2 plaatsen van wapening in voorgeboorde gaten in het betondraagvermogen 4.3 uitwendige versterking met lamellen4.4 toevoegen van mortel of beton4.5 injecteren van scheuren, holtes en tussenruimtes4.6 vullen van scheuren, holtes en tussenruimtes4.7 naspannen, uitwendig5 fysische weerstand 5.1 overlaging of coating[PR] weerstand vergroten tegen fysische 5.2 impregnerenof mechanische aantasting6 weerstand tegen chemicali?n 6.1 overlaging of coating[RC] 6.2 impregnerenTabel 1 | Principes enmethoden voor hetgebruik van produc-ten en systemen bijde bescherming enreparatie van beton-constructies (NVN-ENV 1504-9)O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eVoor schr if tencement 2000 3 89D e o n t w e r p n o r m ?a l g e m e n e p r i n c i p e sNVN-ENV 1504-9 `AlgemenePrincipes van de Bescherming enReparatie' bevat de principes vanreparatie. Het is als het ware deontwerpnorm en vormt het kadervoor de product- en bepalings-normen. De V van ENV staat voorvoluntary; dat wil zeggen dat denorm niet toegepast behoeft teworden, maar toegepast kanworden. Het is de bedoeling datna drie jaar de ervaringen wordengebruikt om de definitieve normals EN vast te stellen.De norm bouwt voort op werk vanRILEM Technische Commissie124endeDuitserichtlijn`Instand-setzungvonBetonbauteilen'vandeDeutscher Ausschuss f?r Stahl-beton.Onderscheidwordtgemaaktin defecten aan het beton en incorrosie van wapening.In de tabellen 1 en 2 zijn de prin-cipes en methoden van bescher-ming en reparatie aangegeven.Het gaat om methoden waarmeede chemische of fysische aantas-ting van beton of de elektroche-mischeaantastingvanwapenings-staal vermeden of gestabiliseerdkan worden.Andere methoden dan genoemdin de laatste kolom van de tabel-len 1 en 2 worden niet uitgeslo-ten. In dat geval zal aangetoondmoeten worden dat ze voldoen.Wapeningscorrosieprincipe nr. principe methode gebaseerd op het principe7 behoud of herstel passivering 7.1 vergroten dekking met mortel of beton[RP] 7.2 vervanging verontreinigd of gecarbonateerd beton7.3 elektrochemische realkalisatie van gecarbonateerd beton7.4 realkalisatie van gecarbonateerd beton door diffusie7.5 elektrochemische chloride-extractie8 vergroten elektrische weerstand 8.1 beperken vochtgehalte door hydrofoberen, coaten of[IR] van beton bouwkundig afschermen9 kathodische controle 9.1 beperken zuurstofconcentratie (aan de kathode) door[CC] vochtverzadiging van het beton of oppervlaktecoating10 kathodische bescherming 10.1 opleggen van elektrisch potentiaal tot niveau bij de[CP] rustpotentiaal van de wapening11 controle van anodische gebieden 11.1 coaten van wapening met coatings met actieve pigmenten[CA] het scheppen van condities waardoor 11.2 coaten van wapening met passieve coatingde anodische reactie niet kan plaatshebben 11.3 toevoegen van anodische inhibitoren aan het betonplaatshebbenTabel 2 | Principes enmethoden voor hetgebruik van produc-ten en systemen bijde bescherming enreparatie van beton-constructies (NVN-ENV 1504-9)prENoppervlaktevochtigheid w 813pot life w 814open tijd q 815lineaire krimp s 816-1druksterkte w 818oplosbare chloride w 819thermische expansie w 824glasovergangstemperatuur w 830elasticiteitsmodulus bij trek w 831bindtijd of opstijftijd q 832waterdampdoorlaatbaarheid w 836-2slijtweerstand w 83333 thermische compatibiliteit:? vorstdooicycli w 840-1? temperatuurschok w 840-2? temperatuurschokdeeltjes w 840-3chemische weerstand q 841scheuroverbruggend vermogen w 84238 schokbestandheid w 843verwerkbaarheid q 845pull-off test s 846`slant'-afschuifproef qapplicatietest op verticale oppervlakken q 850-1applicatietest op horizontale oppervlakken q 850-2vermoe?ngsweerstand onder dynamische belasting in gebruik w 852-2sterkteontwikkeling w 854gevoeligheid van de hechting voor contact met water w 858thixotropie voor producten ter bescherming van de wapening w 862emissie van gas na polymerisatie w 867weerstand tegen dooizouten qlaagdikte wverhinderde krimp sstroefheid qzwellen qtoepassing boven het hoofd qerosieweerstand wmaten van bedekking qTabel 3 | Voorbeeld eigen-schappen die in aan-merking moetenworden genomen.Betreft principe 5[PR], fysischeweestand, 5.1 over-lagingen of coating(tabel 1)s eigenschappen vanbelang voor alletoepassingenw eigenschappen vanbelang voor sommigegevallenq eigenschappen vanbelang voor specifieketoepassingenO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eVoor schr if tencement 2000 390Per methode moeten eisen wor-den gesteld. NVN-ENV 1504-9geeft aan voor welke eigenschap-peneisenmoetenwordengesteld,zie als voorbeeld tabel 3. Welkedie eisen zijn, wordt aangegevenin de productnormen.Er wordt ook aandacht besteedaan ongewenste (neven)effectenvan methoden. Zo kunnen elek-trochemische methoden in som-migegevallenverbrossingveroor-zaken van spanningscorrosie-gevoelig voorspanstaal, kan dealkaliteit toenemen waardoor dekans op alkali-silicareactie stijgten kan de vorstbestandheid af-nemen door een verhoogd vocht-gehalte van het beton.P r o d u c t e n / m i d d e l e nMomenteel wordt gewerkt aannormen voor producten. Evenalsde Principes en Methoden makendeze deel uit van de 1504 serie, zietabel 4.Tabel 5 geeft een voorbeeld vanprestatie-eisen voor de bescher-ming tegen fysische belasting.Het betreft methode 5.1 uit tabel1, welke genomen is uit de con-cept-prEN 1504-2 `Oppervlakte-bescherming'.Hieruitmoetenperspecifiek geval keuzen wordengemaakt.De in Nederland ter beschikkingstaande CUR-Aanbevelingen be-treffen vooral reparatiemidde-len/producten. Tabel 6 geeft eenoverzicht.In de toekomst zal moeten wor-den bezien, waar de Europesenormen afwijken van de CUR-Aanbevelingen.B e p a l i n g s m e t h o d e nEen groot deel van de genoemde44 normen betreft bepalingsme-thoden (testmethods). In de tabel-len 3 en 5 zijn voor het geval vanbescherming tegen fysische be-lasting, nummers van normengegeven.In Nederland zijn bepalingsme-thoden gegeven in onder meerCUR-Aanbeveling 20 `Bepalingvan de hechtsterkte van mortelsop beton'. Deze correspondeertmet prEN 12618-2 `Adhesion bytensile bond strength'. sEN nr. deel nr. titelEN 1504 1 definitiesprEN 1504 2 oppervlaktebeschermingssysteemprEN 1504 3 constructieve en niet-constructieve reparatieprEN 1504 4 constructieve hechtingprEN 1504 5 beton-injecterenprEN 1504 6 grouten voor versterking verandering of omexterne holtes op te vullenprEN 1504 7 bescherming van wapeningsstaalprEN 1504 8 kwaliteitsborging en conformiteit beoordelingNVN-ENV 1504 9 algemene principes voor het gebruik vanproducten en systemenprENV 1504 10 aanbrengen van producten en systemen enkwaliteitsborging in het werkTabel 4 | Inhoud van EN 1504:Producten ensystemen voorbescherming enreparatie vanbetonconstructiesTabel 5 | Voorbeeld eisenbetreffende principe5 [PR], fysischeweerstand, 5.1dikke coating inconcept prEN 1504-2 (juli 1998)N.B. Een deel van deeisen is aangegevennr. in prEN test- eigenschap eistabel A1 methodedeel 933 8403 thermische compatibiliteit na thermische belastingthermische cycli zonder dooizout geen blaren, scheuren en delaminatiepull-off-testtoepassing grenswaarden (N/mm )verticaal 1,5 (1,0)*horizontaal 2,0 (1,5)*38 6272 stootweerstand na belasting met 4 Nm: geen scheuren of delaminatie40 1542 pull-off-test verticale opp. 1,5 N/mm2ondergrond en uitharding nader aangegeven horizontale opp. 2,0 N/mm24 816-1 lineaire krimp voor polymeren en SPS < 0,3% voor stijve coatings9 818 druksterkte klasse I : geen (banden)klasse II : > 45 N/mm2(polyamide wieltjes)klasse III : > 80 N/mm2druksterkte en> 50 N/mm2buigsterkte (stalen wieltjes)15 824 thermische uitzettingsco?ffici?nt T < 30 ? 10?6/K voor buitentoepassing24 838 slijtweerstand Tabertest < 100 mg (test nader gedefinieerd)nr. titel EN-1504-253 Spuitbeton en gespoten deel 3cementgebonden mortels54 Betonreparatie met hand- deel 3matig aangebrachte ofgegoten cementgebondenmortels55 Betonreparatie met kunst- deel 3harsgebonden mortels56 Injecteren van scheuren in deel 5betonconstructies metkunsthars-injectievloeistofTabel 6 | CUR-Aanbevelingen en correspon-derende Europese normen2