De ombuigstaat7201450De ombuigstaatDe markt verandert op dit moment snel, ook in het wapeningsvak. De tijd is rijp om hetwapeningsproces logisch, effici?nt, plezierig en integraal te maken door het benutten vandynamische informatiedragers ofwel BIM (Bouw Informatie Model). Dat is de belangrijksteconclusie van een afstudeeronderzoek dat dit jaar is afgerond1).Ombuigen maakt succesvolle uitwisseling van wapening in BIM mogelijkDe ombuigstaat 72014 51ontwerper aannemer aannemerleverancierontwerperleverancierEen tour van de afstudeerders langs verscheidene betrokkenbedrijven, leverde veel informatie op over het traditionelewapeningsproces, van ontwerp tot aanbrengen. De volgendeconclusies konden daaruit worden getrokken:? er wordt weinig kennis gedeeld;? het ontwerp wordt gewijzigd tot aan het moment vanaanbrengen;? er wordt continu gecontroleerd op hoeveelheden;? buigstaten worden samengesteld op basis van interpretatievan gegevens;? informatie wordt statisch uitgewisseld;? er wordt niet integraal gecommuniceerd.Dit alles is weinig effici?nt en leidt tot hoge faalkosten. Er wordtwel geoptimaliseerd, maar alleen binnen bedrijven zelf. Dit kanverschuiven naar integrale optimalisatie en samenwerking in deketen (fig. 1). Alleen door kennis delen, processen afstemmen encommuniceren wordt BIM ook werkelijk bruikbaar.Statische informatiedragersEen kenmerkend fenomeen in het traditionele ontwerpprocesvoor wapening in beton, is dat er steeds opnieuw statischeinformatiedragers worden geproduceerd: wapeningstekeningenen buigstaten. Technisch geven deze op een duidelijke manierinformatie weer, maar ze zijn niet specifiek afgestemd op hetvervaardigingsproces. De tekeningen zijn bovendien gebaseerdop een momentopname. De uitgangspunten voor de layout eninformatierijkheid ervan, worden vaak eenmalig of soms hele-maal niet besproken bij aanvang van het project. Wanneer dezetekeningen gereed zijn, worden ze met een bepaalde status viade aannemer verzonden naar een (vaak nog onbekende) eind-gebruiker. Die moet de wapeningsstaven knippen, buigen enaanbrengen. Lang niet altijd krijgt de constructeur en/of teke-naar tijdens het productieproces actieve feedback over deaanpassingen die worden gedaan, terwijl dit eigenlijk welwenselijk is. Elke buigcentrale heeft bij voorkeur haar speci-fieke handelswijze verwerkt in de buigstaat. Dit betreft vaakaanpassingen die noodzakelijk zijn in verband met het aan-sturen van productieprocessen.In de praktijk blijkt het afstemmende contact tussen de ontwer-pende partij en de buigcentrale minimaal. De vraag is overi-gens of het traditionele proces hier financieel wel in voorziet.Worden alle partijen beloond voor deze afstemming? Dat zouwel mogen want de uiteindelijke waarde ervan is groot. Dehuidige wijze van statische overdracht van bouwinformatieresulteert uiteindelijk altijd in bouwfouten, een langerebouwtijd en communicatieve barri?res tussen partijen in debouwketen. Dit alles maakt een volgende projectstart-up nietmakkelijker, wat weer leidt tot nog minder afstemming enzo-voort. Iedereen houdt zich min of meer aan de ongeschrevenregels van het traditionele proces en probeert toekomstig leedte beperken door zichzelf minder verantwoordelijk te makenvoor het eindproduct. Een typische vicieuze cirkel.Dynamische informatiedragersHet kan anders. Het ontwerpproces kan veel dynamischer.Bijvoorbeeld met een digitaal model dat kan worden verrijktmet gegevens die gezamenlijk worden overeengekomen. Op diemanier kan een wapeningsmodel worden geoptimaliseerd doorconstructeur, aannemer, buigcentrale en vlechter samen. Ditbetekent dat alle partijen toegang moeten krijgen tot de dyna-mische informatie die op dat moment is verwerkt in het model.Het resultaat is een intensievere samenwerking tussen partijen,waarbij de wapeningsmodelleur en/of modelbeheerder eencentrale en cruciale rol gaan/gaat spelen. Uiteindelijk past ditin het BIM-gedachtegoed: een relatief kleine investering in deontwerpfase en een vlottere en kwalitatief betere uitvoeringwaarbij flink op faalkosten wordt bespaard.Bovendien zijn de partijen na een samenwerking beter bekendmet elkaars interne proces. Daardoor zal een volgend ontwerpvlotter verlopen en wordt afstemming vanzelfsprekender. Hetontstaan van long term relationships is een logisch gevolg. `Wijwillen uw volgende opdracht verdienen' moet de mentaliteitzijn.VertrouwenHoe snel veranderingen zullen plaatsvinden, ligt uiteindelijkaan de markt zelf. Zo lang wordt gewacht op de ander, gaat ditnog een hele tijd duren. Wanneer betrokken partijen echteruitgaan van eigen kracht, zal de impact groter zijn dan zij zelfvoorzien. Daarvoor is het nodig dat vertrouwen wordt uitge-sproken in alle partijen van het betreffende project, zowel inwoorden als in financi?le zin. Mocht een partij terugvallen ining. Johan de GrootWagemaker1 Er moet in de keten worden gestreefd naarintegrale samenwerking1) Hank Janssens en David van Kampen hebben het onderzoek `Wapening in BIM'uitgevoerd bij Wagemaker. Zij deden dit in het kader van een afstudeeropdracht aande Avans Hogeschool 's-Hertogenbosch opleiding Civiele Techniek. Zij werden daarbijbegeleid door Bart Dankers en Rutger van Oosten van Avans Hogeschool en Johande Groot en Dennis Gubbels van Wagemaker. Tijdens dit onderzoek zijn diverse aan-nemers, softwareleveranciers, wapeningsleveranciers en ontwerpbureaus bezocht.1De ombuigstaat7201452tijdproject`n' project`n'effort[]2 Verschuiving van effort in relatie tot de tijd per project3 Tijdens de tour langs bedrijven werd duidelijk dat een samenkomst vanmarktpartijen (aannemers, ontwerpbureaus, wapeningleveranciers ensoftwareleveranciers) noodzakelijk was om iets in beweging te zettenbepaalde lengte is geknipt en gebogen. In een BIM kan hetbegin en -eindpunt zijn gerelateerd aan een globaal dan wellokaal assenstelsel en heeft de staaf optioneel een relatie meteen ander object in een bepaalde fase.Wapening is in al zijn verschijningsvormen in een BIM digitaalte omschrijven en uit te wisselen. Dit uitwisselen kan via aller-lei (open) protocollen, waarmee een productie-eenheid directuit het model kan worden aangestuurd. Het heeft de voorkeurom (in de toekomst) een bi-directioneel protocol te hanterenzodat feedback vanuit de productie direct kan worden terug-gekoppeld richting het BIM. Eenvoudig gezegd zou het wense-lijk zijn dat een buigmachine een signaal terugstuurt naarhet centrale model zodra een staaf is geproduceerd, zodat dewerkvoorbereider realtime kan waarnemen dat de benodigdeproducten voor zijn bouwplanning volgens schema wordenvervaardigd. In feite staat dit gelijk aan het wijzigen van eenparameter die aan een object is gekoppeld. Met het oog op detoekomst is dat een interessante gedachte, daar tot nu toe demeeste open protocollen enkel zijn geschreven ten behoevevan de aansturing van buig- en knipmachines. Uiteraard zijner parallellen te trekken naar andere producten die aangeleverdworden op de bouw.Technisch (software- en hardwarematig) staat er dus niets inde weg. Bovendien nemen de mogelijkheden alleen maar toe,aangezien BIM-gerelateerde modelleerpakketten en uitwisse-lingsprotocollen zich verder ontwikkelen. Op het momentgebruiken maar weinig partijen alle mogelijkheden die desoftwarepakketten bieden. De interne bedrijfsprocessen zijnnamelijk bij het moment van implementatie vaak ge?nt op eenbepaalde technische stand van zaken. Verandering van dezebedrijfsculturen kost energie en een wel overdachte strategie.Inzicht in procesIn veel productiebranches zal een producent eerst onderzoekenwat de eindgebruiker verwacht te krijgen. In dat geval kan hijop de meest effici?nte manier aan deze wens voldoen of dezezelfs overtreffen. Op die manier maakt deze producent name-lijk het verschil en blijft hij zijn concurrentie voor. Waarom isdat in de (civiele) bouw dan niet zo? De eindgebruikers van hetproduct wapeningsontwerp ? de inkoper, calculator, werkvoor-bereider, buigcentrale, vlechter en beheerder ? zijn vaak nieteens in beeld terwijl het ontwerp al gereed moet zijn. Afstem-ming tussen partijen is in het huidige proces minimaal, waar-door optimalisatie niet mogelijk is.De modelleur moet dus weten wat een producent maakt, hoedeze het product maakt en waarom. En de producent moetweten welk doel hij voor zijn opdrachtgever dient. De beno-digde parameters moeten in het BIM worden afgestemd. Ditklinkt als een technische handeling. Dat is het echter niet;een `traditionele vechthouding' dan zal dit de long term relati-onship in de weg staan. Oftewel de partij die niet werkelijksamenwerkt, zal op lange termijn zijn eigen graf graven. Maarwat als projectgenoten over hun schaduw heen springen engebruikmaken van nieuwe inzichten en technische mogelijk-heden? Alle partners binnen een projectteam dienen namelijkeen hoger gezamenlijk doel: het eindproduct.Elk initiatief vergt een investering en verschuiving van energie,tijd en geld. Hoe deze investering over de betrokkenen wordtverdeeld, is bepalend voor het ontstaan van eventuele vervolg-opdrachten. Alle partijen moeten dus inzicht hebben inhetgeen de ander aan diensten verzorgt. Figuur 2 geeft deverschuiving weer van effort in relatie tot de tijd per project. Bijhet verkrijgen van vervolgopdrachten zullen integrale proces-sen sneller gaan verlopen en zijn de investeringskosten steedslager door opgedane kennis van elkaars proces. Bij repetitie vaneen soortgelijke samenwerking wordt gebruikgemaakt van degezamenlijke kennis die in eerdere projecten is opgebouwd envastgelegd (blauwe lijn in figuur).MeetingTijdens de tour langs bedrijven werd duidelijk dat een samen-komst van marktpartijen noodzakelijk was om iets in bewegingte zetten. Er is een zeer succesvolle meeting georganiseerd ?`Wapening in BIM, zoekt u dekking of laat u zich niet kisten?'? met aannemers, ontwerpbureaus, wapeningleveranciers ensoftwareleveranciers (foto 3). Zowel de techniek als de samen-werking werd belicht. Het bleek dat inzicht in techniek, procesen samenwerking bij alle betrokken partijen noodzakelijk is.Inzicht in techniekEen wapeningsstaaf kan ontwerptechnisch worden omschrevenals een al dan niet geprofileerde staaf met een bepaalde door-snede, gemaakt van een bepaald materiaal en die op een2De ombuigstaat 72014 53model naar werkelijkheid hoeft niet zo'n probleem te zijn alsniet wordt terug geredeneerd naar het traditionele proces. Tothet moment dat dynamische informatiedragers op de bouwzijn ingeburgerd, kan een tekening prima volstaan. Maar datmag niet het einddoel zijn.Hoe lang duurt het nog?Wanneer is het werken in een BIM gemeengoed voor de wape-ningsbranche? Misschien wel eerder dan wordt gedacht. Er istechnisch al zeer veel mogelijk. Het besef dat een investerings-impuls in het ontwerp kostbare risico's in een later trajectbeperkt, groeit gestaag. Een werkelijke samenwerking doormiddel van een BIM lijkt steeds praktischer te worden inge-vuld. We komen eerder samen om afspraken te maken overuitwisseling van gegevens en afstemming van onze gezamen-lijke doelen. De digitale buigstaat is hierbij een prima informa-tiedrager gebleken. Het devies is: investeer tijd en buig om. inzicht krijgen in elkaars proces betekent samenkomen, kennisuitwisselen, afstemmen, bespreken en belangen afwegen.Inzicht in samenwerkingHet optimale BIM komt tot stand als wordt gestreefd naar eenbedrijfsmentaliteit waarbij iedereen eerlijk en open communi-ceert over de mogelijk- en onmogelijkheden die hij vanuit zijnexpertise ziet. Uiteraard is foutloos menselijk handelen eenutopie, maar het is het nastreven waard. Menselijke vertaalsla-gen zijn vaak te automatiseren, hetgeen risico's kan verkleinen.Dat vraagt wel om een investering en het is aan elk bedrijf hoehet hiermee omgaat. Modelleren van een BIM is een te respec-teren ambacht. Ambacht gaat gepaard met mogelijke risico's alsgevolg van menselijk handelen. Hierdoor ligt schijnzekerheidop de loer.Om goed samen te werken, moet een bedrijf dus eerst zelfduidelijk kunnen aangeven hoe dat optimaal kan. Welke digi-tale input kan het bedrijf aan, hoe werkt het graag en wat enhoe ziet het bedrijf het liefst zijn content verwerkt in hetontwerp? Leg dit vast en communiceer dit binnen het project-team. Investeren in samenwerking verdient in de huidige markthoge prioriteit. Zorg dat de stekker past.Op de werkvloerHet proces om te komen tot een integraal ontwerp is natuurlijkreuze interessant. Maar hoe weet die man op de bouwplaats nuwaar en hoe hij het product moet plaatsen? Het direct koppelenvan de buigstaat aan het BIM is een logische stap. Echter is detraditionele tekening niet enkel gemaakt om een buigstaat tevervaardigen; het is bovenal een handleiding voor de vlechterop het werk. Hier komt het aan op de pro-activiteit van iederdie is betrokken bij de uitvoering. We zien nu al initiatievenontstaan bij bedrijven om het ontwerp ook digitaal op de werk-vloer te krijgen. Daarnaast gaat het werken met augmentedreality (AR), Google Glass, Oculus Rift en diverse BIM-viewersover niet al te lange tijd realiteit worden. De vertaalslag van3