De achtertuin van ArtisHet uit 1968 daterende nijlpaardenhuis wasde eerste nieuwbouw in de achtertuin vanArtisfoto's: tenzij anders vermeld -Cement/Bob de RuiterOok de berenverblijven zijn gebouwd inbetonAan het eind van de jaren '60 is in de Amster-damse dierentuin Artis een begin gemaaktmet een reconstructie van de zgn. achter-tui , het gedeelte dat grenst aan de PlantageMuidergracht. Om nieuwe behuizingen tekunnen maken moesten verschillende die-ren in tijdelijke onderkomens worden ge-huisvest, wat noch voorde dieren noch voorde toeschouwers ideaal was. De opzet van denieuwe behuizingen is van dien aard dat dedieren zich zo natuurlijk mogelijk kunnengedragen. Mede daardoor wordt een bezoekaan de dierentuin aantrekkelijker. Boven-dien zijn de mogelijkheden voor de toe-schouwers om de dieren gade te slaan, ver-beterd. Bij het zeeleeuwen verblijf heeft ditgeresulteerd ineen overdekt terras metdaar-onder een binnenruimte met vensters in debassinwand.In de achtertuin van Artis vindt men die dier-groepen die op een of andere manier afhan-kelijkzijn vanhetwater. Heteerstegebouwinde 'reconstructie' van dit gedeelte van dedierentuin is het nijlpaardenhuis dat in 1968werd voltooid. Het is een voorbeeld vanbetonarchitectuur waarbij een goede aan-passing is bereikt met de gevarieerde bebou-wing en de beplanting. Na dit nijlpaarden-huis volgden de terrassen voor bruine berenen ijsberen die in 1973 in gebruik zijn geno-men en de in april 1980 voltooide behuizingCement XXXIII (1981) nr. 3 163Plattegrond onderste niveau1 = bassinsen verblijven zeeleeuwen ,2 = idem zeehonden,3en 4 = quarantaineverblijven, 5,6 en 7 = reinwater- enbuffertanks, 8, 9 en 10 = installaties en verwarming, 11 en17 = dienstruimten, 12 = antiiopenstallen, 75 = ruimtevoor publiek met onderwatervensters, 16 = insectarium,18 = educatieve hoekvoor zeeleeuwen en zeehonden, met aan-sluitend drie tropische kassen.Alle behuizingen en bijkomende gebouwenzijn ontworpen door architect M. Kamerlingvan de afdeling Bouwwerken, Gemeente-werken Amsterdam. Het materiaal betonspeelt, zondertedomineren, een belangrijkerol ?ndezeontwerpen wat mede komtdoordegevarieerde beplanting.De laatste uitbreiding omvat behalve de driegrote kassen, bassins voor zeeleeuwen enzeehonden, twee quarantainebassins voorzieke of drachtige dieren alsmede bijbeho-rende nachtverblijven en als laatste vier stal-len voor antilopen. Er is een hooggelegenverbinding gemaakt tussen nijlpaardenhuisen de zeeleeuwen- en zeehondenbehuizing.De ligging van deze verblijven is zodanig datde bezoekers op twee niveaus de dieren kun-nen gadeslaan. Het lage overdekte niveausluit aan op de kassen. In die binnenruimtekan men via grote vensters de zeeleeuwendoor het water zien zwemmen. Verder is ereen uitgebreide voorlichtingsstand inge-richt, met een diapresentatie over in en omhet water levende zoogdieren.De bassins zijn voorzien van 'strandjes' en inhet zeeleeuwenbassin is een eilandje ge-maaktalsmedeeenspringschans. De inhoudvan de beide bassins bedraagt 370 m3en hetwater wordt 1 maal per uur door middel vanfilters gezuiverd van zwevende verontreini-gingen. Door een chloorbehandeling, ge-volgd door een behandeling met alumi-niumsulfiet, om het chloor weer uit het wa-ter te verwijderen, wordt het water gezui-verd. Dit gebeurt 's nachts, als de dieren inhun nachtverblijven zijn. Voor deze zuive-ring zijn uitgebreide filterinstallaties achterde bassins gebouwd.Beelden tijdens de uitvoering; op debovenste foto wordt de scheidingswandtussen de twee grote bassins gestort. Deonderste foto toont het zeeleeuwenbassinmet het eilandje en daarachter deonderwatervensters in de gebogenbassin wand en de tropische kassenfoto's: Openbare WerkenAmsterdam/J.Exalto en C.ScholtzCementXXXIII (1981)nr.3 164Detail van de rotswand waarop het effectvande plasticfolie duidelijk aan hetbetonoppervlak is te zienDe feestelijke ingebruikneming in april 1980foto's: Dienst Openbare WerkenMateriaalkeuzeDe zeeleeuwen- en zeehondenbehuizing isuitgevoerd in beton, ?n combinatie met gre-nenhout en aluminium voor deuren en ra-men. In het schoon beton van de wanden zijnde afdrukken van de bekistingsdelen duide-lijk herkenbaar. Voor het maken van de rots-partijen, die de speelse achtergrond bij debassins vormen, ?seen eigen techniek toege-past. Vroeger maakte men in Artis die rots-partijen door tegen een frame van wape-ningsstaal steengaas aan te brengen en ditgeheel met mortelspecie af te werken. Ditwas ook de werkwijze waarop de oud-oppas-ser Bollee een aantal pre-historische dierenheeft gemaakt.Nu echter zijn de rotspartijen gemaakt meteen ??nzijdig verloren bekisting en aan devoorzijde een bekisting met daartegen incontramal gevormde rotsfiguren van tem-pexplaten. Over de tempex werd plasticfolieaangebracht om gemakkelijk te kunnen ont-kisten. Eerder was gebleken dat het polysty-reen zich sterk hecht aan betonspecie. Kreu-kels in het plasticfolie werden niet gladge-streken; het geeft de betonvlakken eerdereen levendig aanzien.Voor het storten van de wanden werd norma-le betonspecie toegepast (betonkwaliteit22,5) met een zetmaat van 10-12 cm. Voorde gebogen bassinwand, waarin de zes ven-sterszijn aangebracht, is aan de betonspecieeen superplastificeerder toegevoegd om eenzo dicht mogelijke constructie ook onder deramen te verkrijgen.De ruiten dienden door de dynamische be-lastingen van de zeeleeuwen te worden bere-kend op een bepaalde golfoploop. Toege-past zijn dubbelwandige plexi-glasplaten,met een dikte van 2 25 mm. De voordelenvan deze platen zijn het lage eigen gewicht,een hoge breuksterkte en goede warmte-isolatie.Cement XXXIII (1981) nr.3 165Droog loop voor het publiek, en debinnenruimte met de onderwatervenstersWaar mogelijk zijn ruime plantenbakkengecre?erd zoals achter de droogloop enboven de nachtverblijven van dezeeleeuwen(foto onder)Het uiterlijkHet uiterlijke beeld van de nieuwe behuizingwordt vooreen belangrijk deel bepaald doorde begroeiing. Op veei plaatsen zijn plante-bakken en groenstroken aanwezig om een zonatuurlijk mogelijke omgeving te cre?ren.Dat het beton daarbij zal 'vergroenen' is deopzet van architect Kamerling.Langs de bassins is een amfitheater-achtigoverdekt terras gemaakt. Het is in de ge-schiedenis van Artis voor de eerste maal dateen dergelijke overkapping is gebouwd.Uit de eerste gebruikservaringen is geblekendat de nieuwe behuizing voor de toeschou-wers geslaagd genoemd kan worden. Wat dedieren betreft, hoopt men dat dit ook hetgeval is. Dit komt pas werkelijk tot uitdruk-king als er jongen geboren worden. Dan weetmen zeker dat de dieren het naar hun zinhebben.P.L.SpitsDe uitvoering van de zeeleeuwen- en zee-hondenbehuizing was in handen van aanne-mingsmaatschappij De Rooy uit Hoofddorp.Voor medewerking aan gegevens en foto'spast een woord van dank aan de heer J.C.vander Laan van de afdeling Bouwwerken,Openbare Werken Amsterdam.Cement XXXIII (1981) nr.3 166