Zacht ga.an en verre zien1Oe eenvoudigste uitvoering vaneenbestrating; in een omgeving waargeenbehoefte aan een gevarieerde bestratingbestaat, zou een ontwerp dat meer beoogt tezijn dan een functionele bestrating eenoverbodige luxe zijn2In het stadsbeeld draagt een zekeredifferentiatie in hetbestratingspatroon bijaande gewenste levendigheid;hier een eenvoudig patroon dat niet bedoeldis om mensen een bepaalde looprichting op teleggen; de differentiatie wordt verkregen mettwee kleuren,aan de eis van goede beloopbaarheid wordtvoldaan tegen lage bestratingskostenCement XXXII (1980) nr. 4Op 7 maart jl. werden de resultaten bekendgemaakt van een 'nationaal plaveisel onder-zoek' dat werd verricht in opdracht van deVereniging van Fabrikanten van Betontegelsen Banden (TEBAN). De makers van beton-plaveisel die voor een belangrijk gedeelte Ie-den zijn van Teban, wilden meer inzicht in dewensen van de gebruiker, Onder meer door detoenemende welvaart, de doorbraak van hetverkeersvrije gebied ten behoeve van de voet-gangers en het ontstaan van woonerven heb-ben zich de laatste 10 jaren ingrijpende wijzi-gingen voorgedaan.Op grond van een tweetal vooronderzoekenwas reeds komen vast te staan dat steedsmeer instanties zich met bestrating bezig hou-den. Voorts ook dat het decoratieve effect enmodieuze tendenzen het ontwerpen van be-stratingen aanzienlijk be?nvloeden.In de publikatie 'Zacht gaan en verre zien', eenkleurrijke uitgave waarin de bevindingen ende conclusies van het onderzoek zijn ver,werkt, wordt ook commentaar op het feiten-materiaal geleverd. Iedereen die oog heeftvoor de wijze waarop bestratingen tegen-woordig vaak worden aangelegd, zal beamendat daaraan veel zorg en kosten worden be-steed. De getallen spreken voor zich: ge-mengde bestrating leidt ten opzichte van en-kelvoudige bestrating tot 30% kostenverho-ging; sierbestrating zelfs tot 50%. Het lijkterop dat het straatbeeld wordt beschouwd alseen tot dusver ondergewaardeerd gebied,waar veel moet worden goedgemaakt. Ge-3Evenals in foto 2 wordt een groot oppervlakgebroken door de differentiatie te beperkentot hetgebruikvan twee kleuren; de verkregenbanen oefenen enige invloed uit op hetgeordendleegstromen van hetaangrenzendestadion188staag maar onverbiddelijk wordt de bekendegrijze betontegel vervangen door een keurvan andere pronukten. Het streven is differen-tiatie in kleur,in vorm, in materiaal en in pa-troon.De opmerking dat doelmatigheid soms uit hetoog wordt verloren, dat 'goed wordt geruildvoor mooi' houdt vrij ernstige kritiek in. Wat tedenken van de opmerking dat er 'een dishar-monie dreigt te ontstaan tussen vorm, functieen economie in het huidige bestratingsbe-leid', De vormgever, aldus een commentaar,grijpt eerder naar het nieuwe, het onbekende,dan naar hetgeen gewoon en vertrouwd is.Voor de goede orde wordt erop gewezen datten behoeve van het marktonderzoek in totaal2500 vragenlijsten zijn verspreid. Daarvan gin-gen er 1000 naar overheidsinstanties en 1500naar aannemers, ingenieursbureaus, land-schapsarchitecten en handelaren in bouwma-terialen. De respons bedroeg 16,9%, wat invakkringen als een hoog percentage wordtbeschouwd. Vooral van de zijde van gemeen-tes en gemeentelijke samenwerkingsorganenwas de respons zeer goed (40%). Van het aan-tal instanties dat de vragenlijst heeft ingevuld,hadden 80% een beslissende stem als het omde toepassing van plaveisel gaat. Het onder-zoek geschiedde onder gezamenlijke ver-antwoordelijkheid van het Nederlandse lnsti-tuut voor de Publieke Opinie en het Markt-onderzoek NIPO te Amsterdam enlndustrialMarketing Associates te Arnhem.4Bestrating vaneen woonerf;differentiatie in bestratingsproduktbe?nvloedt de bestratingskosten nadelig; hettype tegel komt in de eerste plaats tegemoetaan de eisen die ten behoeve van devoetgangerworden gesteld, fietsen wordtnietaangemoedigdWat zijn de functionele eisen bij het aan-leggen van bestratingen? TEBAN betrok inhet onderzoek de volgende aspecten: sterkte,beloopbaarheld. berijdbaarheid, slipgevaar,kunstlichtreflectie, veiligheid, esthetica, vorm-gevingsmogelijkheden, onderhoud, kleur,kleurechtheid, slijtvastheid en hergebruik.Bij de beoordeling werden alle relevante be-stratingsprodukten betrokken zoals ondermeer de gevarieerde betonprodukten, gebak-ken klinkers, asfalt en natuursteen. Wanneerde functionele eisen met betrekking tot deesthetica buiten beschouwing worden gela-ten,kan worden opgemerkt dat merkwaardi-gerwijs de gewone grijze betontegel van 30 x30 cm zeer hoog scoort. Deze tegel vormt te-gelijkertijd, als een lelijk eendje, het goed-koopstaprodukt.De gebieden waar bestratingsmateriaal toe-passing vindt, zijn bij het onderzoek onder-scheiden volgens de categorie?n: rijwielpa-den binnen en buiten de bebouwde kom,woonerven, traditionele woonwijken, ver-keersvrije historische gebieden, pleinen jon-ger dan 100 jaar, verkeersvrije voetgangers-gebieden, trottoirs in winkelcentra. De uit-komsten leveren een gevarieerd beeld op.Illu-strerend is dat in verkeersvrije historische ge-bieden gebakken klinkers en natuursteen dui-delijk de voorkeur hebben, daarentegen intraditionele woonwijken de betontegels even-als voor de trottoirs in winkelcentra. In woon-erven en in pleinen is de bestrating zeer gedif-ferentieerd.Cement XXXII (1980) nr. 45Weinig differentiatie in kleur, daar zorgtimmers de natuur voor;het bestratingsmotief zal vooral doordifferentiatie in oppervlaktestructuur hogerebestratingskosten hebben meegebrachtDe ondervraagden zijn van oordeel dat sierbe-strating steeds meer toepassing gaat krijgen(75%). Gemiddeld 59% van de ondervraagdenvindt de hogere investering daarbij niet be-zwaarlijk. De reeds genoemde grijze betonte-gel, die vanuit de functionaliteit zo goed wordtbeoordeeld, is echter uit esthetisch oogpuntonaantrekkelijk geworden.De samenstellers hebben zich geen oordeelaangemeten omtrent die esthetische aspec-ten. Daar gaat het in wezen ook niet om. Dewens naar een gedifferentieerd straatbeeld isalleszins redelijk te noemen. Uit het boven-staande wordt wel de indruk gewekt dat func-tionaliteit om esthetische redenen een onder-geschikte rol gaat spelen. Deze teneur moetminder gelukkig worden genoemd.Interessant is de vraag of er een te royaal aan-bod bestaat aan bestratingsmateriaal omdathet ons nog ontbreekt aan (sier)produktenwaarmee op eenvoudige wijze aan de wenskan worden voldaan. Daarbij gaat het niet al-leen om het produkt zelf, maar ook om debestratingskosten.De titel van het boekwerk 'zacht gaan en verrezien' is een Vlaamse zegwijze. Het betekentvoorzichtig handelen en bedenken wat komenkan. Waarschijnlijk ligt hierin ook de gedachteopgesloten dat het betonprodukt in bestratin-gen reeds een belangrijke rol speelt, die dooreen uitgekiend beleid nog aan betekenis kanwinnen.ing.M.G.P.Nelissen1896Carr?vorming in het loopgebied van eenwinkelcentrum; door het gebruik van dezetwee produkten is een verschil in loopcomfortontstaan7Oneindige verietlemoqelijkheden bi] gebruikvan tegels meteen oppervlaktestructuur indrie uitvoeringen