A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU tiliteitsb ou wcement 2006 2 27"Elk gebouw dat ons bureau ontwerpt, komt tot standna een geheel eigen ontwikkelingstraject", aldus RobWillemse, namens Wiel Arets Architects projectleidervan de nieuwe Sportcampus in Leidsche Rijn. Toch is erontegenzeglijk een gelijkenis met de, recent met deBetonprijs en de Rietveldprijs bekroonde Universiteitsbibliotheek op de Uithof. Die overeenkomst zit hemechter uitsluitend in de zwarte kleur van de gevel. In hetontwerp en productieproces van de geprefabriceerdebetonnen sandwichelementen werd nauw samengewerkt met de constructeur en de leverancier van hetprefabbeton.De Sportcampus is het eerste nieuwe grote school-gebouw dat in de Utrechtse Vinex-locatie LeidscheRijn in gebruik wordt genomen. In het complexworden het Leidsche Rijn College (HAVO/VWO)en Via Nova College (VMBO) ondergebracht. Daar-naast is er plaats voor een publiek toegankelijkesporthal en zal ook het Utrechts Centrum voor deKunsten (UCK) er worden gehuisvest. Willemse:"Het is de bedoeling in Leidsche Rijn een aantalvan deze campusterreinen te ontwikkelen. In hetcampusidee draait het om het bij elkaar plaatsenvan verschillende functies. De naam Sportcampusis gekozen omdat het Leidsche Rijn College (LRC)een LOOT-school is (zie kader)".R o b u u s tHet gebouw heeft een centraal volume met daarinalle representatieve openbare functies, zoals desporthal en de kantines van beide scholen (fig. 1).De onderwijsvleugels zijn hier tegenaan geplaatst.De twee scholen in ??n bouwvolume bij elkaarplaatsen, was voor de ontwerpers een behoorlijkeopgave. Willemse: "Het zijn beide openbare scho-len, maar ieder met een heel eigen identiteit enpubliek. De scholen delen het centraal volume,maar op het terrein is het gebouw zo gesitueerd, datze hun eigen ingangssituatie en benaderingshoekhebben. Daarbij hebben we geprobeerd in functieen uitstraling aan beide vleugels een onderschei-`Bewegende' gevel Sportcampus geeft scholen eigen identiteitVRIENDELIJKZWARTL O O TLOOT staat voor Landelijk Overleg Onderwijs en Top-sport Nederland. De stichting LOOT bevordert de com-binatie onderwijs en topsport voor leerlingen op hetvoortgezet onderwijs. LOOT-scholen houden rekeningmet de sportieve ambities van de leerlingen door extraonderwijsvoorzieningen aan te bieden. Om dit te reali-seren is enerzijds een landelijk netwerk van, op ditmoment twintig scholen ontwikkeld, dat getalenteerdejonge topsporters in staat stelt hun ambities op sportge-bied te verwezenlijken en tegelijkertijd een schooldi-ploma te behalen op het voor hen hoogst haalbareniveau. Daarnaast werkt de stichting er aan de moge-lijkheden voor onderwijs en topsport voor de scholendie zijn aangesloten bij de stichting LOOT te vergro-ten. Om haar doel te bereiken geeft de stichtingbekendheid aan het landelijk netwerk, zoekt zij voor destichting en de scholen financi?le ondersteuning enzorgt zij voor een aanmeldingsprocedure en criteriavoor toetreding van nieuwe scholen. Er wordt samenge-werkt met onder meer de Ministeries van OC&W enVWS en NOC/NSF.centraal volumeLRC vleugelVNCvleugelVNC vleugelVia Nova CollegeLRCvleugelLeidsche Rijn College1 |HoofdindelingSportcampus met ver-schillende benaderings-hoeken Leidsche RijnCollege en Via NovaCollegeA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU tiliteitsbou wcement 2006 228dend karakter te geven. De verschillende kleurenglas in de gevels van het Leidsche Rijn College enhet Via Nova College moeten bijdragen aan dieeigen uitstraling."Het onderwijs kenmerkt zich door voortdurendeveranderingen. Daar is dus een zekere frictie teverwachten tussen visie en praktijk. Volgens Wil-lemse heeft dit schoolgebouw echter genoeg krachtom dit op te vangen: "Het is een heel robuust ont-werp, waarop ook de tijd zijn invloed kan uitoefe-nen. Het gebouw is zodanig uitgevoerd dat het goedkan omgaan met toekomstige wisselingen in onder-wijsvorm. Heel bewust hebben we daarom geenstudiehuizen gedefinieerd, maar wel leerdomeinenwaarin zelfstandig werken aan de orde is. Daarbij ishet gebouw heel transparant en open, met eenenigszins klassieke maar tijdloze opzet."D o e l m a t i gDe budgetten voor scholenbouw zijn beperkt. Datheeft gevolgen voor de materialisatie. Constructieen afwerking van de Sportcampus worden daaromgekenmerkt door de begrippen robuust en doelma-tig. De onderwijsvleugels beantwoorden aan bepaal-de maatverhoudingen; de lokalen en gangen heb-ben gedefinieerde standaardbreedtes die opverschillende manieren kunnen worden ingedeeld.In feite zijn het rechthoekige vormen, die steden-bouwkundig tot een gebouwvorm aan elkaar zijngeschakeld. Willemse: "Binnen de keuzes die wehebben gemaakt - een dragende gevel in combina-tie met een kolom-balklijn - is zeer veel mogelijkgebleken. Zelfs het specifieke programma van hetUCK, dat onder andere een danslokaal en eengeluidstudio bevat, kon in deze constructie eenvou-dig worden opgenomen."Het transparante centrale deel is uitgevoerd als eenstaalconstructie met betonvloeren. De stalen kolom-men, die vanwege de brandwerendheid met betonzijn gevuld, hebben zichtkwaliteit. Alle materialendie worden gebruikt, kennen een hoogwaardigeafwerking. Daarmee is het gebouw, behalve soberen robuust, ook van een zeker kwaliteitsniveau.V r i e n d e l i j kMeest in het oog springt natuurlijk de zwarte gevel.Rob Willemse: "We wilden een gevel die op ver-schillende manieren tot leven komt. De gevel die jevanaf de A2 ziet, heeft een bepaald ritme van platenmet verschillende breedtes. Sta je dichtbij, dan zieje een verfijning, een reli?f. Daartussenin `bewe-gen' de platen min of meer."In het ontwerpproces gaat men bij Wiel Arets nietover ??n nacht ijs. "Wij werken veel met modellen,niet alleen van hele gebouwen, maar ook van frag-menten. Het liefst maken wij die modellen vanechte materialen, zodat je ze kunt vastpakken en eromheen kunt lopen. Daarnaast werken we ook metcomputermodellen, waarmee we weer andereaspecten kunnen testen."Het reli?f is het beeldmerk van de gevel (foto 2)."We waren op zoek naar een textuur die de gevelvanuit verschillende zichtlijnen, bij verschillendeweersomstandigheden en zoninvalshoeken, laatglimmen. Ook moest het een gevel worden die jezou willen aanraken. De exacte geometrie is proef-ondervindelijk vastgesteld. Daarbij zochten we veelmeer naar een textuur dan naar een bepaald beeld2 |Zwart beton met reli?ffoto's 2, 3 en 7: Jan Bitter3 |Stapeling van dragendegevels; het onderlingecontactvlak is slechts400 mm grootA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU tiliteitsb ou wcement 2006 2 29op de gevel zelf. De textuur heeft een continu ver-loop over de gehele lengte van de gevels. Dat is eenbelangrijk verschil met de Universiteitsbiblio-theek."Een directe relatie met de functie is er heel bewustniet. "Functies kunnen in de tijd veranderen. Nuhebben we aan de ene kant een school voor HAVO/VWO en aan de andere kant een VMBO. Hetgebouw staat daarboven, maar heeft toch eigenlijkeen zeer vriendelijk karakter dat bij deze schoolpast. Het zwart ziet er misschien streng uit, maarde gevel heeft voldoende karakter om niet alleenzwart te zijn. Als je goed oplet zul je bovendien ziendat de kleur zwart bij lichtinval door de gekozenafwerking lang niet al het licht absorbeert; soms ishij geel als de zon of wit als de hemel. Daarbij krij-gen de glaspuien nu iets meer accent dan bij eenwitte gevel het geval zou zijn."H o o g w a a r d i gBelangrijkste uitgangspunten voor het gevelont-werp waren: een dragende gevel passend binnenhet budget, een gekoppeld binnen- en buitenblad,een `losse' stapeling met de penanten in het bin-nenblad als gemeenschappelijk deel, en een buiten-blad dat zodanig aan het binnenblad gekoppeld isdat voor doorstapelen geen verdere constructieveonderdelen noodzakelijk zouden zijn.De gevel is v??r aanbesteding samen met de prefableverancier technisch ontwikkeld. Een noodzaakvolgens Willemse: "Bij een dragende gevel moetenbinnen- en buitenblad ??n element vormen. Degevel van de Sportcampus is een losse stapeling vanelementen, waarin diagonalen de stabiliteit in delangsrichting verzorgen (foto 3). De opdracht vande constructeur is feitelijk beperkt tot het binnen-blad. Het buitenblad heeft echter zoveel invloed ophet binnenblad, dat je gewoon met de prefab leve-rancier aan tafel m?et zitten. De prefab leverancierheeft ons ondersteund bij het opstellen van debestekseisen in relatie tot afwerkklassen. We heb-ben voor het buitenblad, omwille van het reli?f,gekozen voor een hoogwaardige betonkwaliteit vanzeer glad beton."S l i mHet gevelontwerp is gebaseerd op ??n hoofdpa-troon voor het hele gebouw. Dit patroon kon zoda-nig worden aangepast dat de vier standaard ele-mentbreedtes daaruit konden worden afgeleid. Opde ontwerptafel lag continu een monster dat alsreferentie voor het reli?f heeft gediend.Uitgangspunt voor productie was dat de reli?fmalcomputergefreesd moest kunnen worden gemaakt.Verder waren van tevoren de hoogtematen van hetreli?f vastgelegd. "Aanvankelijk dachten we aanhouten mallen, maar daarvan was de bewerking tecomplex. Daarna hebben we analoog aan de Uni-versiteitsbibliotheek rubber uitgeprobeerd, maardat had weer consequenties voor de toe te passendiktes. Uiteindelijk is gekozen voor een aluminiumbasismodel, alhoewel ook de producent dit nognooit eerder toegepast had gezien."De CNC-gefreesde aluminium moedermal (foto 4)vormde de basis voor vier polyester `positieven'(foto 5). Deze polyester mallen dienden, versterktmet ribben, als bekistingbodems. Deze bodemskonden naar believen worden gedraaid en onderverschillende hoeken ten opzichte van het opper-vlak worden gelegd. Dit laatste geeft het effect dathet reli?f geleidelijk aan van het oppervlak ver-dwijnt en weer verschijnt. Willemse: "Dit kun je4 |CNC-gefreesde alumini-um moedermal5 |Polyester contramalA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU tiliteitsbou wcement 2006 230niet bedenken zonder dat je van tevoren het heleproductieproces vastlegt. De gevel is een resultaatvan deze ontwikkeling geweest."De productie van het eerste element bracht denodige spanning met zich mee. Willemse: "Paswanneer je een ontwerp op ware grootte uitvoert,krijg je het daadwerkelijke resultaat te zien." Aan-dachtspunten waren onder andere de afstemmingmalzijde-afwerkzijde, de uitvoering van de hoeken,de wapening, de toleranties en de menselijkeinvloeden (foto 6).Z w a r tNet als bij de Universiteitsbibliotheek is de gevelvan de Sportcampus in het werk zwart gespoten(foto 7). Aan het grijze betonmengsel is een pig-ment toegevoegd. Bij beschadiging komt zo niet hetwit/grijze beton naar voren, maar een kleur die veeldichter bij zwart ligt. Er zijn vier lagen verf aange-bracht: hechtlaag, grondlaag en twee toplagen. Detoplaag is goed reinigbaar en afwasbaar. Verschil-lende monsters zijn opgezet om over de glans tebeslissen. Het hele element is afgestemd op dietoplaag.De gevel heeft een kamvormige isolatie, zodat dedampspanning die over de dikte van het elementoptreedt en die met name in het buitenblad zitdoordat de glanzende toplaag hem bijna helemaalafsluit, naar binnen toe weg kan en weggeventi-leerd wordt door de spouw. Het vocht dat zich ach-ter het buitenblad ophoopt, komt op het onder-staande element of valt voor een pui langs en kan ergewoon afrollen.H e l d e rDe toleranties in de uitvoering zijn afgestemd metconstructeur en aannemer. Aandacht vroeg vooralde plaatsing van de aluminium raampui tussentelkens vier betonelementen. Ook over reparatieszijn heldere afspraken gemaakt. Willemse: "Hoezorgvuldig je ook ontwerpt, het is onvermijdelijkdat er af en toe iets gebeurt: kraanhandelingen,bouwtempo, gebruikte technieken, gebruiksfase.Een fout die in de uitvoering wordt gemaakt, blijftsoms de gehele gebruiksfase zichtbaar. Er zijn repa-ratiemonsters opgezet en overeengekomen. Ver-schillen met het oorspronkelijke oppervlak zie je bijelk materiaal. Het is een obsessie te denken datdingen niet mogen beschadigen en dat het slecht isals dat toch gebeurt." nHenk WapperomProjectgegevensopdrachtgever:Gemeente Utrechtarchitect:Wiel Arets Architectsconstructeur:ABT Adviseurs in bouwtechniek bvinstallatie-adviseur:Wetering Raadgevende Ingenieursaannemer:Heijmans IBC Bouw bvproducent prefab gevel:Loveld6 |Elementen op het taster-rein. Duidelijk is te ziendat het reli?f van hetoppervlak verdwijntfoto's 4, 5 en 6: Wiel AretsArchitects7 |Gevelfragment met deelsnog grijze, gepigmen-teerde elementen endeels reeds zwart gespo-ten elementen