Vooruitgang in de fabrieksmatige vervaardigingen de standaardisatieAlgemeen rapport, Onderwerp IV4e F.I.P.-congres, Rome-Napels 1962door . Gerwick Jr. (U.S.A.), algemeen rapporteurU.D.C. 69.002.2:389.6:061.3(45) ,,1962" FIPprefabricage:standaardisatie : FIP-congres 1962 Itali?Algemene besprekingDe rapporten die aan dit onderwerp gewijd zijn, weerspiegelende voortgezette groei en vervolmaking van de industrie in al zijnaspecten. Standaardisatie heeft een aanzienlijke vooruitgang ge-boekt. Een zorgvuldige waardebepaling van de economische entechnische factoren heeft geleid tot een beter gebruik van gepre-fabriceerde elementen. De fabricagetechnieken zijn aanmerkelijkverbeterd, en oneconomische handelingen zijn verworpen. De me-chanisatie is aanzienlijk uitgebreid op een degelijker basis, waarbijde principes van het materiaaltransport en de arbeidsvereenvou-diging geheel in aanmerking zijn genomen. Met behulp van seg-menten zijn meer geraffineerde en elegantere constructies ge-bouwd. De constructieve en de architectonische eisen zijn ver-mengd en opgenomen in het fabricageproces.De interessantste en nuttigste rapporten zijn die, welke dezesamenwerking en afhankelijkheid van ontwerp, standaardisatie,toepassing, fabricage en montagetechnieken aangeven. Die, welkezich slechts met ??n aspect bezighouden, bij voorbeeld de fabri-cage, zijn van de grootste waarde wanneer zij direct of indirectbetrekking hebben op de andere overwegingen.Verschillende principes van constructief denken, die door hetvoorgespannen beton als geheel, en door het geprefabrice?rdevoorgespannen beton in het bijzonder, zijn ontstaan en verspreid,be?nvloeden deze rapporten en liggen hieraan ten grondslag.Deze zijn:- volledige benutting van het constructie-element als een drie-dimensionaal element, dat in staat is om behalve de constructievefunctie verschillende andere functies te vervullen; zoals bij voor-beeld akoestische, brandwerende, architectonische, hydraulische,afdekkende functies, enz.;- integratie van alle aspecten vanaf de materiaalsamenstelling, viahet ontwerp, de fabricage en de toepassing, tot de voltooideconstructie;- integratie van de verschillende elementen van een constructiein het geheel, zodat de constructie in zijn geheel wordt be-schouwd, wanneer het gedrag onder werkbelasting, overbelastingen maximum voorwaarden wordt bestudeerd.Van Engeland, Polen, U.S.A., Japan, U.S.S.R., Tsjechoslowakije,Australi?, Nederland, Roemeni? en Duitsland zijn nationale rap-porten ontvangen. Dit antwoord op het verzoek om nationalerapporten door de algemeen rapporteur over dit onderwerp ophet vorige Congres (1958) stemt tot voldoening. Uit Duitslandzijn vijf, uit Zwitserland twee en uit Itali? drie individuele rap-porten ontvangen. Het is jammer dat er geen rapporten zijn inge-zonden door andere landen, zoals de Scandinavische landen, diezoals bekend op dit gebied grote vorderingen maken.Er zijn verscheidene goede rapporten, en alle bevatten belangrijkmateriaal. Enkele schrijvers werden blijkbaar be?nvloed door deuitdrukking 'nationaal rapport' en vonden het nodig om een over-zicht te geven van alle werken en statistieken van hun land. Zo-doende vergaten zij in enkele gevallen de vermeldenswaardigevorderingen en ontwikkelingen in hun landen te noemen, waar-over we uit andere bronnen hebben gehoord. Dit is jammer: deF.I.P. is de aangewezen plaats voor het uitwisselen van nieuweidee?n en technieken. Aangezien de prefabricage toeneemt, kandeze tendens, om nationale rapporten te laten dienen als compen-dium voor statistieken, ook toenemen; het verdient daarom aan-beveling, dat voor het volgende congres gevraagd wordt om in denationale rapporten speciaal de belangrijke en nieuwe ontwikke-lingen, toepassingen en waarderingen te behandelen.In dit verband was het interessant om de wereldomvattende,ver_spreiding van idee?n en technieken, waarin de laatste F.I.P.-congressen ongetwijfeld een grote rol hebben gespeeld, op te merken'Wij leren zodoende uit deze rapporten over het toenemend ge-bruik van dakplaten met enkel- en dubbel-T-vormige doorsnedein Japan, Australi? en de U.S.S.R. ; de toepassing van gemechani-seerde en uitgebreide fabricagetechnieken in de U.S.A.; de wijd-verspreide toepassing van continu?teits-, segment- en spantcon-structies, enz., die alle het onderwerp zijn geweest van de vorigeF.I.P.-congressen.Belangrijke ontwikkelingen in de toepassingSegment- en spantconstructiesNew (Engeland, Nr. 1) geeft een volledige bespreking van dit con-structietype en geeft enige mooie en markante voorbeelden,waaronder een vakwerkboog van 64 m overspanning voor eenpijpleidingbrug (foto 1), samengesteld uit fabrieksmatig vervaar-digde elementen die nabij de bouwplaats werden samengespan-nen, waarna de complete constructie op zijn definitieve plaats ge-bracht werd. Hij beschrijft verschillende bruggen, die gemaaktzijn van tamelijk grote geprefabrice?rde liggerelementen, welkevoorlopig werden gemonteerd en ter plaatse werden nagespan-nen; verder een grote spoorbrug, samengesteld uit zware, korte,de gehele doorsnede omvattende elementen (foto 2). Enkele kap-vakwerken voor de industrie en tralieliggers worden beschreven.(foto 3).Kus, Zalewski en Zielinski (Polen, Nr. 2) beschrijven spant-constructies van uitzonderlijke lichte en dunne geprefabrice?rdeelementen. Deze leiden tot een verfijning en elegance, die nietnormaal is voor beton. Vakwerkspanten worden toegepast vooroverspanningen tot 60 m voor daken van industriegebouwen.Voves en Borovicka (Tsjechoslowakije, Nr. 5), Vernescu enPopovici (Roemeni?, Nr. 7) en Von Hal?sz (Duitsland, Nr. 8)beschrijven voorgespannen vakwerken voor industriebouw metoverspanningen tot 35 m. Vele van deze vakwerken bestaan uitgeprefabrice?rde elementen, die door voorspanning wordensamengevoegd. Vernescu en Popovici berichten ook over dak-lichten voor deze industriebouw, samengesteld uit geprefabri-ce?rde elementen. Von Hal?sz beschrijft vakwerkbogen waar-van de onderrand van staal is. Voves en Borovicka berichtenover segmentliggers, die samengesteld zijn uit 3 tot 4 elementen,welke met nagerekt staal worden samengebouwd en brugligg?rsvormen met overspanningen tot 30 m.foto 1. vakwerkboog voor een pijpleidingbrug over de TeesCement 14 (1962) Nr. 7 441foto 2. geprefabriceerd element voor de spoorbrug over de lijn Man-chester-Stockportfoto 3. tralieliggers voor depot 'm BarkingArchitectonische integratieDe noodzaak van superieur vakmanschap en veelzijdigheid omverschillende oppervlak-effecten en -afwerkingen te verkrijgen,en de enge toleranties die vereist zijn voor architectonische doel-einden, worden gerapporteerd door Stoelker, Goodman,Heald en Strobel (U.S.A., Nr. 3). New (Engeland, Nr. 1) berichtover het gebruik van wit portlandcement en speciale toeslag-materialen voor estetische doeleinden. Het zou waardevol zijn omiets te vernemen over de speciale technieken en voorzorgsmaat-regelen in andere landen bij de fabricage van voorgespannen ele-menten, die voor een speciaal architectonisch doel worden ver-vaardigd. Technieken, die reeds lang bij de fabricage van niet-voorgespannen geprefabriceerde, architectonische wandelemen-ten worden toegepast, kunnen niet alle worden gebruikt voorvoorgespannen constructie-elementen zonder volledige over-weging van alle hiermee verband houdende factoren.FabricageIn alle aspecten van de fabrieksmatige vervaardiging is grote voor-uitgang geboekt. De mechanisatie is niet alleen toegenomen maarook beter benut. De fabrieken zelf zijn ingericht en ontworpenvoor een economische produktie op grote schaal. Verbeteringenin het voorspanproces op de lange bank, met betere transport- enopslagmogelijkheden, heeft deze methode op ??n lijn gebrachtmet de meer ingewikkelde gemechaniseerde methoden, en elkemethode vindt natuurlijk de toepassing waarvoor zij het meestgeschikt is.De volledig ge?ntegreerde, gemechaniseerde fabrieken, die be-schreven worden door Mikhailov en Susnikov (U.S.S.R., Nr.10), H?rner (Duitsland, Nr. 12) en Stoelker, Goodman,Heald en Strobel (U.S.A., Nr. 3) zijn van bijzonder belang. Degedetailleerde beschrijvingen, de goede grafleken en foto's van decomplete fabrieken in de ?.S.S.R. door Mikhailov en Susnikovvormen een markant rapport over de mechanisatie.De belangrijke fabricagetechnieken en -methoden, die in de ver-schillende rapporten beschreven zijn, kunnen in het kort als volgtworden samengevat.Voorspannen met voorgerekt staal wordt steeds meer de uitver-koren fabricagemethode. Slechts enkele rapporten noemen hetvoorspannen met nagerekt staal voor fabrieksmatige vervaardi-ging. Overigens schijnt het gebruik van nagespannen staal op hetgebied van het samenvoegen van geprefabriceerde elementen toete nemen. Voor het voorgerekt staal schijnen de strengen steedsmeer veld te winnen.Stoelker, Goodman, Heald en Strobel (U.S.A., Nr. 3) rap-porteren, dat de techniek van het neerdrukken van de strengenvoor het voorspannen van liggers met voorgerekt staal in deU.S.A. wijd verspreid is. Het neerdrukken van de strengen en despeciale constructie van het spanbed voor de toepassing hiervanwordt besproken door Duncan (Australi?, Nr. 6).Eeh andere methode om het zwaartepunt van de voorspankrachtover de lengte van de ligger te vari?ren is die van het verbrekenvan de hechting. Het gebruik van plastic en papierkokers en eennieuw chemisch produkt voor het vertragen van de hechting voordit speciale doel worden beschreven door Stoelker, Goodman,Heald en Strobel (U.S.A., Nr, 3).Versnelde verharding met stoom onder normale druk om eensnelle wisseling van mallen, spanramen en spanbanken te bereiken,wordt veel toegepast. Dit wordt gerapporteerd door Stoelker,Goodman, Heald en Strobel (U.S.A., Nr. 3), de JapanseP.C.E.A. (Japan, Nr. 4), Mikhailov en Susnikov (U.S.S.R., Nr.10), H?rner (Duitsland, Nr. 12), Pasche (Tsjechoslowakije, Nr.20), Runge (Duitsland, Nr. 17), Hoppe (Duitsland, Nr. 18),S brace i a (Itali?, Nr. 15) en Duncan (Australi?, Nr. 16). Het laat-ste rapport beschrijft in detail een semi-automatisch controle-systeem en ook draagbare stoomkappen van fiberglas. De maxi-mum stoomtemperaturen die vermeld worden liggen alle in debuurt van 50 tot 70 ?C, uitgezonderd in de U.S.S.R., waarvoorMikhailov en Susnikov temperaturen van 98?C rapporteren.In de Verenigde Staten worden momenteel vele proeven uitge-voerd voor de bepaling van de gunstigste stoomtemperatuur enstoomschema's voor het snel bereiken van de vereiste sterkte (na12 tot 18 uur), en ook de voor- of nadelen voor andere eigen-schappen, zoals duurzaamheid, krimp, vorstweerstand en sulfaat-weerstand. Men gelooft dat de optimum temperaturen kunnenvari?ren, afhankelijk van de water-cementfactor, de chemischesamenstelling van het cement, de afmeting van de elementen, enz.,maar waarschijnlijk in de buurt van 70 ?C zullen liggen.Het gebruik van hijs- en transportinstallaties met grote capaciteitvoor het manipuleren, opslaan en afleveren, wordt beschrevendoor Stoelker, Goodman, Heald en Strobel (U.S.A., Nr. 3)en anderen. Sbraccia (Itali?, Nr. 15) beschrijft het gebruik vanspeciale op rails gemonteerde traversen voor aflevering en mon-tage.De ontwikkeling van 'zelfspannend cement' en het belangrijkeaandeel hiervan in de toekomstige produktie en bij de uitbreidingvan het gebied van het voorgespannen beton, worden beschrevendoor Mikhailov en Susnikov (U.S.S.R., Nr. 10).De 'lopende band' installatie voor vloerplaten, wandplaten en der-gelijke elementen schijnt in gebruik te komen. H?rner (Duits-land, Nr. 12) geeft een zeer goede beschrijving van een volledigeen moderne 'lopende band installatie' ('Gleitfertiger') voor defabricage van holle platen. Dit is een supersnelle, volledig geme-chaniseerde versie van de vroeger in Duitsland gebruikte installa-ties. Stoelker, Goodman, Heald en Strobel (U.S.A., Nr. 3)rapporteren, dat in de Verenigde Staten vijf 'lopende band instal-laties' in gebruik zijn. Dit zijn verbeterde versies van de genoemdeDuitse methode. Duncan (Australi?, Nr. 6) beschrijft de 'glij-bekistingsmachine' voor vloerelementen met een omgekeerdkanaalprofiel in rijen van vijf tegelijk.De toepassing van gemechaniseerde vervaardiging op individuelespanramen en bekistingsmallen wordt door verschillende landengerapporteerd. Dit systeem heeft zijn grootste ontwikkeling be-reikt in de gemechaniseerde fabrieken van de U.S.S.R. (Mikhai-lov en Susnikov, U.S.S.R., Nr. 10), maar variaties op dit schemavoor de vervaardiging van speciale produkten worden gerappor-teerd door Stoelker, Goodman, Heald en Strobel (U.S.A.,442 Cement 14 (1962) Nr. 7Nr. 3) (vloerplaten), Voves en Borovicka (Tsjechoslowakije,Nr. 5) (mijnschachtvoeringen, spoorwegdwarsliggers en masten)en Runge (Duitsland, Nr. 17) (tapse holle palen).Het gemechaniseerde uitleggen van volledig gespannen voorspan-draad met hoge snelheid door zeif-rijdende automatische machineswordt in detail beschreven door Mikhailov en Suskinov(U.S.S.R., Nr. 10). Zij delen mede, dat dit proces wordt gebruiktvoor het aanbrengen van de gehele wapening voor liggers en vak-werken. Voves en Borovicka(Tsjechoslowakije, Nr. 5) beschrij-ven de fabricage van vloer- en plafondplaten die, in groepen vantwee, verticaal gestort worden, terwijl het gespannen draad me-chanisch om een centrale kern wordt gewonden. Zij beschrijvenook het gebruik van een 'schietspoel' wind-machine voor het me-chanisch leggen van draad om pennen in de mallen voor kleineelementen, zoals mijnschachtvoeringen. H?rner (Duitsland, Nr.12) beschrijft gemechaniseerde 'spoel'-wagens, die het voorspan-draad met een snelheid van 40 m/min. uitleggen op de spanbank.In dit geval echter worden de draden eerst na het leggen ??n voor??n gespannen.Twee- en drie-dimensionaal spannen schijnt in gebruik te komen.Dit kan met elk van de verschillende methoden worden uitge-voerd. In aansluiting op de hiervoor vermelde beschrijving van hetmechanisch spannen van draden om pennen, wijzen Mikhailoven Susnikov (U.S.S.R., Nr. 10) op de ontwikkeling en het even-tuele gebruik van 'zelfspannend' cement voor dit doel. Voves enBorovicka (Tsjechoslowakije, Nr. 5) beschrijven buizen, dievoorzien zijn van een spiraaldraad met sterke spoed, waarmeegelijktijdige voorspanning wordt bereikt in langsrichting en langsde omtrek. Messina en Rotundi (Itali?, Nr. 16) rapporteren hetwijdverspreide gebruik van hoge-druk buizen met een grote dia-meter, die zowel in langsrichting als langs de omtrek zijn voor-gespannen. Basier (Zwitserland, Nr. 11) past voorgespannenbeugels toe, die uit enkel, met bitumen bedekt draad bestaan envan knopvormige einden zijn voorzien, met het doel de gedurendehet aanbrengen van de primaire langsvoorspanning ontstane span-ningen alsmede de diagonale trekspanningen te verminderen.De inrichting van voorspanbanken met grote capaciteit voor defabricage van grote liggers heeft gelijke tred gehouden met andereontwikkelingen. Duncan (Australi?, Nr. 6) geeft een zeer inter-ressant en gedetaileerd rapport over de constructie van een span-bank (voor liggers) met een totale spankracht van 550 ton en metvoorzieningen voor het neerdrukken van strengen op tussen-gelegen punten. De steunpunten werden met behulp van nage-rekt staal aan de onderliggende rotsbodem verankerd om de mo-menten te kunnen opnemen, en ook voor het verankeren van dedrukpunten werd op de zelfde wijze voorspanning toegepast.MikhailovenSusnikov(U.S.S.R., Nr. 10) beschrijven voorspan-banken, samengesteld uit zware geprefabriceerde elementen, dieeen spancapaciteit hebben tot 1000 ton.Het gedeeltelijk samenvoegen van geprefabriceerde elementenwordt in voorkomende gevallen toegepast voor speciale doel-einden bij de fabricage of het storten van grotere of meer inge-wikkelde elementen. De STUVO (Nederland, Nr. 9) rapporteert detoepassing van in de fabriek geprefabriceerde verankeringsblok-ken, die worden geplaatst in de bekistingen van grote liggers,welke op of bij de bouwplaats worden gestort en voorgespannen.Dit geeft een garantie voor de hoogste betonkwaliteit in de kri-tieke zone bij de eindblokken. Voves en Borovicka (Tsjecho-slowakije, Nr. 5) berichten over de fabricage van grote vakwerk-liggers in verticale stand in groepen van vijf tegelijk. Geprefabri-ceerde lijfelementen worden in de bekistingen geplaatst en ver-volgens worden de boven- en onderranden gestort. Men zegt datdit economischer is dan het storten van het gehele vakwerk inhorizontale stand.Het vormen, stampen en persen met trilapparatuur en het trillenvan mandrin-elementen wordt in detail beschreven door Mikhai-lov en Susnikov (U.S.S.R., Nr. 10). Deze methoden maken demassaproduktie mogelijk van nauwkeurig gedimensioneerde ele-menten, die van zeer droge betonspecie worden vervaardigd.Wafelplaten en kanaalelementen worden met een trilstamper ver-dicht. De ingetrilde mandrins (voor het maken van uitsparingen)kunnen op een vroeg tijdstip uit de holle platen worden terug-getrokken en laten dan keurig gevormde sparingen achter.H?rner (Duitsland, Nr. 12) beschrijft een variatie hierop, waarbijde mandrins, die een resulterende voorwaartse beweging hebbenvan 1,4 m/min., in langsrichting worden getrild meteen frequentievan 100 tr./min. om de wrijving van de verse betonspecie te over-winnen.Mikhailov en Susnikov (U.S.S.R., Nr. 10) beschrijven de toe-passing van elektrothermische verwarming om laag-gelegeerde,gedeformeerde staven te verlengen, die vervolgens in spantenworden aangebracht en verankerd. Een soortgelijke werkwijzemet toepassing van 16 mm staven, wordt beschreven door Vovesen Borovicka (Tsjechoslowakije, Nr. 5). Mikhailov en Susni-kov berichten ook over het gebruik van elektrothermische ver-warming van draad ten einde het continu winden van draad te ver-gemakkelijken. Ebisch (Duitsland, Nr. 13) beschrijft m zijn rap-port de ontwikkeling, beproeving, voorzorgsmaatregelen en debeste methode voor het elektrothermisch spannen van hoog-waardig voorspandraad, dat in een oliebad veredeld is ('?lschuss-verg?tet').De toepassing van lange voorspanbanken voor de fabricage vanliggers, palen en andere elementen voor bruggen en gebouwen isklaarblijkelijk wijd verspreid. Deze methode wordt gerappor-teerd door Stoelker, Goodman, Heald en Strobel (U.S.A.,Nr. 3), Duncan (Australi?, Nr. 6), de Japanse P.C.E.A. (Japan, Nr.4), Mikhailov en Susnikov (U.S.S.R., Nr. 10), Sbraccia (Italie,Nr. 15) en Voves en Borovicka (Tsjechoslowakije, Nr. 5), en iseen integrerend deel van de door H?rner (Duitsland, Nr. 12)beschreven fabriek.Een interessante nieuwigheid wordt gerapporteerd door Pasche(Zwitserland, Nr. 20) en betreft het bundelen van drie 7-draadsstrengen om een kabel te verkrijgen met een diameter van 20,5mm; hij vermeldt de toepassing van deze kabels bij het voorspan-nen van ongeveer 5000 sneeuwscherm-elementen voor de Zwit-serse toegangsweg naar de Grote St. Bernhard-tunnel. Hij vraagtaandacht voor de behoefte aan speciale zorg bij het aanbrengen enverdichten van de betonspecie nabij de einden, en beschrijft demethode van het 'overspannen' van de kabels v??r het storten,om zodoende de schijnbare relaxatie van de kabel te verminderen.Basier (Zwitserland, Nr. 11) bespreekt de moeilijkheden bij hetstorten van hoogwaardige betonspecie voor liggers met dunnelijven en brede, dunne flenzen, maar hij geeft aan dat deze moei-lijkheden opgelost zijn door de toepassing van zware uitwendigetrillingen, die op de goed versterkte stalen bekistingen werdenuitgeoefend. De doelmatigheid van het trillen werd voortdurendtijdens het storten gecontroleerd door middel van een speciaalontworpen apparaat, dat de amplitude en de versnelling in hetbetonmengsel meet.In steeds meer gevallen worden de eindblokken weggelaten, omde mechanisatie en de veranderingen in de lengte te vergemakke-lijken. Als voorziening tegen de aan de einden optredende span-ningen wordt of dichtmazig zachtstaal dan wel verticale voorspan-ning toegepast.Sbraccia (Itali?, Nr. 15) beschrijft de speciale maatregelen om deondoordringbaarheid bij de produktie van waterleidingselemen-ten te verzekeren, door het toepassen van een vacu?mmethode,een eerste stoombehandeling en een tweede stoombehandelingin vaten na het lossen en wegnemen van de elementen uit despanbank, en ten slotte een opslag van 15 dagen voor de montage.Messina en Rotundi (Itali?, Nr. 16) beschrijven de fabricage-methode, die wordt gebruikt voor hogedrukbuizen met grotediameter. Een dunwandige kern van hoogwaardig beton wordtvervaardigd door centrifugeren of volgens de vacu?mmethode.Deze kern wordt gestoomd en daarna zowel in langsrichting alslangs de omtrek voorgespannen. Een buitenste betondekkingwordt aangebracht, waarbij bijzondere aandacht wordt besteedaan het verminderen van de krimp. Hierna wordt een bescher-mende bitumenlaag aangebracht, gewapend met fiberglas. Ookeen kathodische bescherming is aanwezig.StandaardisatieDe standaardisatie heeft zich nagenoeg in elk land snel ontwikkeld,hoofdzakelijk gebaseerd op gezonde principes. De standaardisatieis noodzakelijk wanneer een algemene toepassing moet wordenverkregen, wanneer een behoorlijke prestatie en veiligheid bijzulk een algemene toepassing moeten worden gehandhaafd enwanneer massaproduktie, mechanisatie en economie moetenworden verkregen.Aan de andere kant moet het onmogelijk gemaakt worden, dat destandaardisatie aan zichzelf ten gronde gaat, en een voortdurendezorg moet derhalve worden uitgeoefend om te voorkomen, datde standaardisatie de ontwikkeling, de vernieuwing en het creatie-vermogen tegenwerkt.Cement 14 (1962) Nr. 7 443foto 4. vervoer gestandaardiseerde brugelementenDeze hier vermelde gezichtspunten zijn op het derde F.I.P.-con-gres in Berlijn in 1958 door LeitI en Schubiger naar voren ge-bracht, en de toenmalige algemeen rapporteur, D. H. New, weesop het werk van Nervi om de gelukkige resultaten van overeen-komst en samenwerking van de beide concepties te illustreren.Basier (Zwitserland, Nr. 11) huldigt deze principes wanneer hijstelt, dat de standaardisatie van onderdelen belangrijk is voor deeconomie bij het gebruik van mallen en essentieel voor de mecha-nisatie, maar dat overwegingen in verband met de constructie, deesthetica en het ontwerp nooit ondergeschikt mogen worden ge-maakt aan een grove standaardisatie.Het blijkt, dat de pogingen om wegen te vinden voor het gebrui-ken van gestandaardiseerde elementen in een verscheidenheidvan constructies en voor het gebruik van deze elementen voorverschillende doeleinden, worden voortgezet. Een aanwijzingvoor de eerstgenoemde tendens wordt gevonden in de rapporten,die spantconstructies van geprefabriceerde elementen bespreken,zoals Kus, Zalewski en Zielinski (Polen, Nr. 2), New (Enge-land, Nr. 1) Vernescu en Popovici (Roemeni?, Nr. 7), VonHal?sz (Duitsland, Nr. 8) en Voves en Borovicka (Tsjecho-slowakije, Nr. 5) en voor de tweede in Stoelker, Goodman,Heald en Strobel (U.S.A., Nr. 3), wanneer zij de diverse toe-passingen van standaard-elementen met enkele en dubbele T-vorm bespreken.Er is klaarblijkelijk een toenemend onderscheid wat betreft derelatieve graad van de gewenste standaardisatie om zowel aan deeisen van de economie als aan die van de esthetica te voldoen.Zelfs het meest ongewone element kan economisch worden ver-vaardigd, wanneer voor een enkel project een relatief groot aan-tal kan worden toegepast, aangezien de kosten van speciale mal-len, onverschillig hoe ingewikkeld, en het aanpassen van bestaandefaciliteiten, enz., kunnen worden verdeeld over bij voorbeeld300 tot 400 gelijke elementen voor het onderhavige project. In ditgeval kan aan de eisen voor de standaardisatie worden tegemoetgekomen door deze speciale elementen gelijk te houden en doorze zo te ontwerpen, dat ze met gebruikmaking van de bestaandefaciliteiten en met betrekkelijk geringe wijzigingen kunnen wor-den gemaakt. Een dergelijke benadering wordt aangeduid in derapporten van Kus, Zalewski en Zielinski (Polen, Nr. 2), VonHal?sz (Duitsland, Nr. 8), de STUVO (Nederland, Nr. 9),Stoelker, Goodman, Heald en Strobel (U.S.A., Nr. 3) (sta-dionplaten), Sbraccia (Itali?, Nr. 15) en in het bijzonder Pasche(Zwitserland, Nr! 20).Basier (Zwitserland, Nr. 11) en Vernescu en Popovici (Roe-meni?, Nr. 7) beschrijven hoe een klein aantal stalen standaard-bekistingselementen kan worden gebruikt, met weinig verande-ringen, om een verscheidenheid van geprefabriceerde elementente vervaardigen. Basier is bij voorbeeld in staat drie stalen stan-daardmallen te gebruiken om 180 verschillende liggerdoorsnedente maken en Vernescu en Popovici gebruiken vier stalen stan-daardmallen om 18 verschillende typen van spanten en bogenmet trekstaaf te maken.Messina en Rotund i (Itali?, Nr. 16) vermelden dat voor de groteirrigatiewerken in het zuiden van Itali? in plaats van het standaar-diseren van de afmetingen van drukleidingen, de criteria en nor-men, veiligheidsfactoren en grenzen voor de afmetingen voor hetontwerp zijn gestandaardiseerd.Vooruitgang bij de standaardisatie wordt gerapporteerd doorNew (Engeland, Nr. 1), Kus, Zalewski en Zielinski (Polen,Nr. 2), Stoelker, Goodman, Heald en Strobel (U.S.A., Nr. 3),de Japanse P.C.E.A. (Japan, Nr. 4), Voves en Borovicka (Tsjecho-slowakije, Nr. 5), Vernescu en Popovici (Roemeni?, Nr. 7),Duncan (Australi?, Nr. 6) (foto 4), Mikhailov en Susnikov(U.S.S.R., Nr. 10), H?rner (Duitsland, Nr. 12), Basier (Zwitser-land, Nr. 11), Von Hal?sz (Duitsland, Nr. 8), Sbraccia (Itali?,Nr. 15), Messina en Rotundi (Itali?, Nr. 16). In alle landen is destandaardisatie met tussenpozen tot verschillende stadia van ont-wikkeling gebracht. Het is interessant op te merken dat, terwijlde grootste graad van standaardisatie nog in die landen voorkomtwaar een gecentraliseerde controle aanwezig is, bij voorbeeld deU.S.S.R., de vrijwillige standaardisatie waarop door Leith ?nBerlijn in 1958 werd aangedrongen, op grote schaal heeft plaats-gevonden in de landen met een vrije economie.Standaardisatie van brugliggers blijkt het meeste voor te komen,dicht gevolgd door palen en kapspanten voor de industrie. Anderegestandaardiseerde elementen, die worden vermeld, zijn vloer-platen, vloerliggers, kraanbaanliggers, dakelementen, kolommen,masten, spoorwegdwarsliggers, mijnschachtvoeringen, leiding-elementen en hogedrukbuizen.Vernescu en Popovici (Roemeni?, Nr. 7) maken duidelijk ver-schil tussen twee vormen van benadering van de standaardisatie.E?n is het standaardiseren van de afmetingen en functionele eisenvan constructies, bij voorbeeld overspanning, hoogte, nuttige be-lasting, eisen voor rijdende kranen, enz. De andere is het kiezenen standaardiseren van de constructie-elementen zelf uit het oog-punt van produktie, transport, montage en samenbouwen.Zij wijzen erop, dat, wat betreft de eerste benadering, een be-trekkelijk klein aantal gestandaardiseerde gebouwen een ver-scheidenheid van industri?le en technische processen kan 'her-bergen', en dat standaardisatie van industri?le gebouwen zodoen-de verhindert dat deze gebouwen functioneel verouderen, wan-neer de erin gevestigde industrie verandert. Dit kan voor velesoorten lichte industrie?n en magazijnen juist zijn; maar aan deandere kant is het gebouw in dezelfde mate een onderdeel van hetgehele industri?le proces als de er in geplaatste machines. Het teveel de nadruk leggen op standaardisatie van industri?le gebouwenmoet niet worden toegestaan, ten einde de toepassing van spe-ciaal ontworpen gebouwen, die lagere algemene kosten en hogereproduktiviteit voor het industri?le proces zelf mogelijk maken,niet uit te sluiten.ToepassingenIn aansluiting op de eerder genoemde gestandaardiseerde elemen-ten en segment- en spantconstructies, zijn de volgende specialetoepassingen van geprefabriceerd voorgespannen beton in hetbijzonder het vermelden waard.Verticaal voorgespannen wandpanelen voor een reservoir wordenbeschreven door New (Engeland, Nr. 1). Na de montage en hetaanvoegen werden de panelen rondom voorgespannen. De volg-orde van het spannen en herspannen is van belang.Voorgespannen palen met lengten tot 44 m worden beschrevendoor New (Engeland, Nr. 1), Stoelker, Goodman, Heald enStrobel (U.S.A., Nr. 3), de Japanse P.C.E.A. (Japan, Nr. 4) en zeergedetaileerd door Lewicki (Duitsland, Nr. 9).Ruimtelijke constructies van geprefabriceerde platen en schalenen een interessante hyppar-netwerkconstructie van geprefabri-ceerde elementen worden beschreven door Kus, Zalewski enZielinski (Polen, Nr. 2). Von Hal?sz (Duitsland, Nr. 8) rappor-teert ook de massaproduktie van geprefabriceerde, dunne voor-gespannen schalen.Gebouwen, tot 21 verdiepingen hoog, met toepassing van voor-gespannen elementen, worden beschreven door Stoelker,Goodman, Heald en Strobel (U.S.A., Nr. 3).444 Cement 14 (1962) Nr. 7foto 5. montage van geprefabriceerde cellen voor woonflatsHet samenvoegen van geprefabriceerde elementen bij gebouwenom een monolitisch skelet te vormen, wordt besproken door deSTUVO (Nederland, Nr. 9), Mikhailov en Susnikov (U.S.S.R,Nr. 10), de Japanse P.C.E.A. (Japan, Nr. 4), New (Engeland, Nr. 1),Sbraccia (Itali?, Nr. 15) en Voves en Borovicka (Tsjecho-slowakije, Nr. 5).Algehele prefabricage van grote samengestelde elementen (in ditgeval cellen voor woonflats), die in de fabriek samengesteld zijnuit geprefabriceerde elementen, wordt gerapporteerd doorMikhailov en Susnikov (U.S.S.R., Nr. 10) (foto 5). Deze cellenworden op de bouwplaats geleverd en gemonteerd als een com-plete eenheid.Hoppe (Duitsland, Nr. 18) vermeldt de vervaardiging van voor-gespannen hulpelementen, die als wapening dienen voor conven-tioneel beton. Hij stelt voor dat deze staven worden gebruiktvoor elementen van licht(gewicht) beton, als verticale staven inreservoirs, als langsstaven in buizen, enz. Deze ontwikkeling is,hoewel niet geheel nieuw, een ontwikkeling die een verdere be-studering waard is, daar benaderingsberekeningen van deze rap-porteur aangeven, dat dergelijke hulpwapeningen vaak in kostenkunnen wedijveren met de normale zachtstaalwapening, terwijlze de spanningen en dus de scheurgevoeligheid reduceren. Ditopent op zijn beurt de mogelijkheid van een meer effici?nt ge-bruik van de trekzone in ter plaatse gestort beton. Soortgelijkeontwikkelingen, waarbij een zwaar voorgespannen plank of 'huid'werd toegepast, zijn in 1958 gerapporteerd door Mikhailov(U.S.S.R.) en Abeles (Engeland). Dergelijke zwaar voorgespannenwapeningen kunnen door de kruip de krimpspanningen in het terplaatse gestort beton doen afnemen. Het zal ook mogelijk zijn omeen grotere werkbelasting op een kleinere ruimte te concen-treren, of, zoals Hoppe voorstelt, om de wapening dichter bijhet oppervlak aan te brengen dan met normaal zachtstaal moge-lijk is.Monti (Itali?, Nr. 14) beschrijft een betonnen syfonbuis, waarvande constructie en de uitvoering werden vergemakkelijkt door detoepassing van voorgespannen kabels voor de langsvoorspanningen met behulp van een zachtstalen verankering, ook als een ver-bindingsmiddel.Voorgespannen masten en palen voor elektriciteitstransportworden beschreven door Vernescu en Popovici (Roemeni?,Nr. 7), Voves en Borovicka (Tsjechoslowakije, Nr. 5) enRunge (Duitsland, Nr. 17).Von Hal?sz (Duitsland, Nr. 8) vertelt over geprefabriceerdecirkelvormige elementen, die met behulp van voorspanning wor-den samengevoegd tot schoorstenen, vuurtorens en torens toteen hoogte van 50 m.Sbraccia (Itali?, Nr. 15) rapporteert het wijd verbreide gebruikvan geprefabriceerde waterleiding-elementen van voorgespannenbeton voor de grote irrigatiewerken, die in het zuiden van Itali?worden uitgevoerd. Voorspannen met op hechting verankerde,voorgerekte kabels hebben het mogelijk gemaakt om dunwandigesecties en grotere overspanningen toe te passen. Deze langereoverspanningen waren speciaal gewenst in gebieden waar de fun-datiemogelijkheden slecht waren en derhalve kostbare onder-steuningen vereisten. Een dergelijke sectie is grotendeels bepaalddoor de hydraulische eigenschappen. Voorspanning maakte hetmogelijk om deze secties als liggers te gebruiken. Sbraccia be-schrijft drie hoofdprojecten, ??n waarbij een rechthoekige 'trog-vormige' dwarsdoorsnede wordt gebruikt, samengesteld uit tweegeprefabriceerde wandelementen die ook als ligger werken, eneen geprefabriceerd, voorgespannen vloerelement. Voor hettweede project wordt een ronde buis met 1,6 m diameter gebruiktom 16 m tussen de steunpunten te overspannen (foto 6), terwijlhet derde project een voorstel is waarbij halfcirkelvormige door-sneden met een diameter van 2,11 m worden toegepast om 10 mte overspannen. Hij gelooft, dat dit laatste type de belofte inhoudtom de omvang van het gebruik van geprefabriceerde, voorge-spannen elementen te vergroten.Messinaen Rotund i (Itali?, Nr. 16) rapporteren verder over deirrigatiewerken in het zuiden van Itali? met speciale nadruk ophet gebruik van voorgespannen buizen met diameters tot 3 m eninwendige drukken tot 25 atmosfeer. Een van deze projecten, meteen totale lengte van 105 km, heeft reeds verscheidene jarendienst gedaan, en de afwezigheid van elk spoor van corrosie, on-danks de vochtige grond en de nabijheid van elektrische spoor-wegen, bewijst de degelijkheid van de ontwerp-criteria en defabricagetechnieken.EconomieStoelker, Goodman, Heald en Strobel (U.S.A., Nr. 3) vragenaandacht voor de belangrijkheid van de steun-, dienst- en toevoer-industrie?n, die apparatuur, gereedschappen, benodigdheden,middelen en materialen voor de spanbetonfabrieken leveren.Kus, Zalewski en Zielinski (Polen, Nr. 2) analiseren het ma-teriaalverbruik bij verschillende systemen per eenheid van opper-vlakte of dakvlak, en Voves en Borovicka (Tsjechoslowakije,Nr. 3) en Vernescu en Popovici (Roemeni?, Nr. 7) doen eenovereenkomstige bepaling per eenheid van vloeroppervlak.Lewicki (Duitsland, Nr. 19) maakt een vergelijking tussen mate-riaalverbruik en kosten bij verschillende typen palen met voor-en nagerekt staal.Basier (Zwitserland, Nr. 11) vergelijkt het 'prestatievermogen'('Leistungsf?higkeit'), dat is de verhouding van het vermogen voorhet opnemen van momenten, tot het gewicht en de hoogte van deliggerdoorsnede. Hij toont aan, dat voorgespannen liggers 1,5 tot2,5 maal zo effici?nt kunnen zijn als conventioneel-gewapendebetonliggers. Deze prestatie, uitgaande van een vaste liggerhoog-te, kan worden verbeterd door:- vermindering van het gewicht door gebruik van licht(gewicht)beton ;- opvoeren van de betonsterkte;- ontwerp van de doorsnede op maximale effici?ntie.Het lijkt evenwel gewenst, er voor te waarschuwen dat de door-buiging, opbuiging en trillingen zorgvuldig moeten worden ge-foto 6. montage geprefabriceerde voorgespannen betonbuizen0 1,60 m, lengte 16 mCement 14 (1962) Nr. 7 445controleerd wanneer wordt gewerkt met een grote verhoudingtussen overspanning en liggerhoogte.Von Hal?sz (Duitsland, Nr. 8) vermeldt, dat er in Duitslandsinds het begin van 1960 een opmerkelijke toename is te consta-teren van het gebruik van fabrieksmatig vervaardigde, voorge-spannen betonelementen om de arbeidsschaarste in de construc-tiebedrijven te verlichten, en voorts dat arbeidsbesparing tegen-woordig een belangrijker factor is dan de vergelijkbare kosten.Wat betreft de kosten stelt hij, dat het voorspannen een gewichts-vermindering oplevert en daardoor de kosten van transport enmontage vermindert. Het samenspannen van geprefabriceerdeelementen heeft eveneens, volgens Von Hal?sz, de kosten vande verbindingen verminderd door het gereduceerde verbruik vanbouten, nagels en laswerk.Sbraccia (Itali?, Nr. 15) bespreekt de economische waarde vande toepassing van voorgespannen beton voor het verkrijgen vangrotere overspanningen voor aquaducten. De te overwegen fac-toren zijn de kosten van het voorspannen en de moeilijkheid vanhet verwerken van langere elementen, tegenover het verminder-de aantal steunpunten met hun fundaties en het kleinere aantalvoegen.WaarderingDe STUVO (Nederland, Nr. 9) geeft een zeer uitdagende her-waardering van de verdiensten van ter plaatse gestort tegenovergeprefabriceerde constructie, en voor laatstgenoemde van sta-tisch bepaalde ten opzichte van statisch onbepaalde (doorlopende)constructies. De kosten en constructiemoeilijkheden, evenals hetgedrag in het werk, worden besproken. Een terugkeer tot hetmeer toepassen van statisch bepaalde systemen van geprefabri-ceerde elementen voor industriebouw en bruggen met groteoverspanningen wordt ook gesignaleerd.Messina en Rotundi (Itali?, Nr. 16) wijzen er op, dat het nieteconomisch is om voor het ontwerp van drukleidingen dezelfdeveiligheidsfactoren te gebruiken als voor bouwwerken. Bij hoge-drukbuizen is de werkdruk nauw begrensd. In het geval van breukzal de buis scheuren en zal de inwendige druk terugvallen; daar-door is een catastrofaal bezwijken onwaarschijnlijk. Economischeoverwegingen vereisen daarom, dat de veiligheidsfactor kan wor-den verlaagd en dat meer aandacht wordt geschonken aan kwali-teitscontrole, bescherming tegen corrosie, standaardisatie encontrole van het fabricageproces, en een uitvoerig programmavan proeven voor de grondstoffen, vervaardiging en gerede Pro-dukten.Gebieden waarover verdere informatie gewenst isEr is jammer genoeg een gemis aan voldoende inlichtingen overen bespreking van twee belangrijke onderwerpen voor deze zit-ting. Het eerste is het vraagstuk van verbindings- en samenvoe-gingsmethoden en details. New (Engeland, Nr. 1) geeft wel debreedte van voegen bij een aantal constructies, doch deze wordenverschillend geciteerd als zijnde 6, 76,150, 19, 203, 38, 89 en 200mm breed. Bij zulk een grote verscheidenheid is de vraag: welkezijn de beste en de meest praktische in de constructie? En terwijlde invloed van kruip en krimp wordt vermeld door de STUVO(Nederland, Nr. 3), kan de vraag gesteld worden, hoe het is metde duurzaamheid en de seismische en andere zijdelingse stabiliteiten het gedrag bij brand.Het andere onderwerp waarover meer inlichtingen gewenst zijnis dat van het vakmanschap. Toleranties, controle van de opbui-ging, oppervlakbehandeling en uiterlijk zijn immers alle zakenvan steeds meer belang bij de toenemende toepassing van ele-menten voor gecombineerde architectonische en constructievedoeleinden.VoorspellingenWij komen blijkbaar thans in een periode van grote uitbreidingvan de toepassing van fabrieksmatig vervaardigd voorgespannenbeton, zowel voor volledig gestandaardiseerde elementen, zoalsmasten, spoorwegdwarsliggers, palen, brugliggers, enz., als voorde samenstellende onderdelen van meer ingewikkelde constructies.Deze expansie, die reeds eerder door enige enthousiaste construc-teurs werd voorspeld, moest wachten op de ontwikkeling van ge-zonde principes en gave technieken. De betreffende rapportentonen aan, dat deze basis thans voor een groot gedeelte aanwezigis. Met de grotere toepassing, de groeiende standaardisatie en ver-beteringen van de methoden voor het samenvoegen en verbinden,zal de noodzakelijke vraag naar voren komen, die grote en ver-beterde gemechaniseerde fabrieken en een volledig geautomati-seerde produktie zal rechtvaardigen.Verdere integratie van de architectonisch-functionele en construc-tieve eisen bij de fabricage is aanwijsbaar. Een toenemende toe-passing van gestandaardiseerde elementen, die in gemechaniseer-de fabrieken vervaardigd zijn, wordt voorspeld. Zulke gestan-daardiseerde elementen zullen worden gebruikt voor een ver-scheidenheid van doeleinden en zij zullen worden gecombineerden samengesteld in een verscheidenheid van constructies.Diep ingewortelde gebruiken op het gebied, dat nu wordt bezetdoor ter plaatse gestort beton, zullen waarschijnlijk worden in-genomen door geprefabriceerde constructies. Skeletconstructieszullen steeds meer worden toegepast met een toenemende stan-daardisatie en economie.Er wordt ook een snelle groei verwacht in het gebruik van gepre-fabriceerde dunne schaalelementen, die zelf voorgespannen zijndan wel door middel van voorspanning worden samengevoegd.Ten slotte kan een toenemende specificatie van hoogwaardigerbeton worden voorzien. Meer nadruk zal worden gelegd opandere eigenschappen dan de sterkte, speciaal op die, welke hetgedrag onder belasting en levensduur bepalen.Oostenrijkse Betondag 1962Van 11 tot 14 september zal te Innsbruck de Oostenrijkse Beton-dag 1962 plaatsvinden, waarvan het programma als volgt is samen-gesteld:Dinsdag Begroeting van de deelnemers in de Kaiser Leo-11 september pold-Saal van de Oude Universiteit van Innsbruck.Vervolgens worden de volgende lezingen gehou-den:Dr. E. Coreth, 'Technische Welt und geistige Bil-dung'Dipl.-lng. R. Greiffenhagen, 'Einf?hrungsvor-trag zur Besichtigung der Sportbauten f?r die IX.Olympischen Winterspiele 1964'Dipl.-lng. Dr. techn. W. Passer, 'VielgestaltigeAnwendung des Konstruktionsbetons in Tirol'In de middag zullen drie sprekers het ontwerp ende uitvoering van de 'Europabrug' behandelen.Dipl.-lng. Dr. techn. L. Faber, 'Das Konzept derPlanung im Grossen'Dipl.-lng. J. Gruber, 'Bauf?hrung und Bau?ber-wachung'Dipl.-lng. Dr. techn. R. Fill, 'Die Bauarbeiten beider Auff?hrung der Pfeiler'In de morgen excursies naar de Europabrug en naarde in uitvoering zijnde sporthallen voor de Olym-pische Spelen.Woensdag12 september's Middags vinden de volgende lezingen plaats:Dipl.-lng, F. Slezak, 'Die Hebung der Draubr?ckebei V?lkermarkt*Ir. P. J. Blokland, 'Der Deltaplan' (speciaal overde bouw in het Haringvliet)Dipl.-lng. , Dr. A. R?sli, 'Erm?dungs- undBruchversuche an einer Spannbetonbr?cke'Ing. . Zezel), 'Neue Spannbetonbauten undEntwicklungen injugoslavien'Dipl.-lng. Dr. techn. J. Fritsch, ' Praktische Er-folge der Vormischung von Zement'Dipl.-lng. Dr. techn. H. Lauffer, 'Die BaustelleKaunertalkraftwerk'Donderdag13 septemberVrijdag Excursie naar het 'Kaunertal'14 septemberNadere inlichtingen en aanmeldingsformulieren zijn verkrijgbaarbij de '?sterreichischer Betonverein', Strohgasse 21 A, Wenen III.Telefoon 735420.446 Cement 14 (1962) Nr. 7