Voorspansystemen*8. HET SYSTEEM DYWIDAGdoorDr.-lng. E. h. Dr.-Ing. U. F i n s t e r w a l d e r e n Dr.-lng. G. KernU.D.C. 693.564 ,,Dywidag"voorspansysteem Dyw?dagInleidingZoals bekend heeft het voorgespannen beton in de laatste tien?aar een ruime verbreiding gevonden en hierbij toepassings-gebieden ontsloten, waarvoor de traditionele wijze van bou-wen in gewapend beton, althans in economische zin, geen op-lossing had weten te bieden. De na aanvankelijk slechts inci-dentele uitvoering van bouwwerken in voorgespannen betonsnel om zich heen grijpende verbreiding van deze nieuwebouwmethode bewijst duidelijk, dat deze thans volledig ver-trouwen geniet. Op een ruim gebied, dat bijna alle belangrijketakken van de bouwtechniek omvat, neemt het voorspansys-teem Dywidag een belangrijke plaats in. Zo schiep het naastvele nieuwe ontwikkelingen vooral in de bruggenbouw degrondslag en eerste vereiste voor een nieuwe bouwmethode nl.voor de bouw van bruggen door middel van de steigerloze uit-bouw.De stormachtige opgang van het voorgespannen beton is medeeen gevolg van doelbewuste research op het gebied der sa-menstellende delen. De mogelijkheid, betonsoorten met hogerekwaliteiten, voorspanstaalsoorten met hogere cijfers of ver-ankeringen met veiliger krimp- en grotere vermoeiingssterkte tekunnen toepassen, stelt de constructeur een waardevolle uit-rusting ter vervulling van zijn veelzijdige taken ter beschikking.Dywidag-voorspanelementenDe firma Dyckerhoff & Widmann K.G. ontwikkelde volgens deidee?n van de eerstgenoemde auteur het Dywidag-voorspan-systeem, dat over de gehele wereld toepassing gevonden heeft.Het Dywidag-voorspansysteem wordt door het gebruik van en-kelvoudige spanelementen van speciaal rondstaal gekenmerkt.In de Europese landen worden de volgende voorspanstaalsoor-ten gebruikt:Sigma 80/105, met de diameters 32 mm, 26 mm en 18,6 mmalsmede:Sigma 125/140, met de diameters 12,2 mm en 10,2 mm(Deze voldoen in Nederland aan de eisen t.a.v. resp. QP 105en QP 140)De meest gebruikelijke is de door het H?ttenwerk Rheinhausenvervaardigde voorspanstaalsoort Sigma 80/105, dit is een staal-soort met een vloeigrens van 80 kg/mm2en een treksterkte van105 kg/mm2. In fig. I is het spannings-rekdiagram van dezestaalsoort weergegeven.*1. 'De systemen Leonhardt', Cement VIII (1956) Nr. 15-16 en Nr. 17-182. 'Het systeem P.Z.', Cement VIII (1956) Nr. 21-223. 'Het systeem Gifford-Udall C.C.L', Cement IX (1957) Nr. 7-84. 'Het systeem B.B.R.V.', Cement X (1958) Nr. 16-165. 'Nieuwe ontwikkelingen bij het systeem B.B.R.V,', Cement XII (1960)Nr. 86. 'Het systeem Strabed', Cement XII (1960) Nr. 107. 'Het systeem V.S.L.', Cement XV (1963) Nr. 1fig. 1. spannings-rekdiagram voor voorspanstaal Sigma 80/105bij kortstondige belasting (tot 3%o)De enkelvoudige voorspanstaven zijn aan de uiteinden voor-zien van een opgewalste schroefdraad met speciale asym-metrische vorm. Door deze bijzondere spaanloos verkregenschroefdraad, waarvan de voet belangrijk breder en vlakkergerond is dan de top (fig. 2) wordt de zekerheid verkregen,dat de voorspanstaaf over het schroefdraadeinde dezelfdespankracht kan opnemen als over de onbewerkte schacht. Ver-geleken met de normale metrische schroefdraad, die ten op-zichte van de flankdoorsnede symmetrisch is uitgevoerd, bezitde asymmetrische schroefdraad een belangrijk grotere ver-moeiingssterkte.488 Cement XV (1963) Nr. 8foto 4, verlenging enkelvoudige voorspanstaven door tussenschakeling van schroeidraadmoffenFoto 3 toont de nieuw ontwikkelde speciale asymmetrischeschroefdraad tegenover de metrische schroefdraad.Door de schroefdraad kunnen de krachten uit de voorspan-staven op eenvoudige wijze via schroefverankeringen op hetbeton overgebracht worden. De toepassing van schroefdraadmaakt het voorts mogelijk de enkelvoudige voorspanstavendoor tussenschakeling van schroefdraadmoffen (foto 4) totspanelementen van willekeurig grote lengten samen te voegen.De werkwijze van een voorspansysteem wordt in belangrijkemate mede bepaald door de constructie van de eindveranke-ring. Hierbij is een onberispelijke, onder steeds blijvende be-lasting veilige overdracht van de spankrachten op het betonde belangrijkste eis, die aan eindverankeringen gesteld moetworden. De klokverankering (foto 5) vervult deze voorwaardein constructief duidelijke vorm. De buitenring van de klokver-ankering neemt de van de ankermoer afstralende splijtkrachtenop.Het conische aanligvlak van de ankermoer tegen de klok maaktde toepassing mogelijk van 4 zaagsneden in de moer, dieenerzijds de krachtoverdracht op de schroefdraden door op-heffing van de speling verbeteren en anderzijds als injectie-opening voor het injecteren van de cementmortel in het span-kanaal dienst doen.De spanstaven worden v??r montage overtrokken met dun-wandige omhullingspijpen van gegolfd dun plaatijzer. Terplaatse van koppelingsmoffen, die de spanstaafuiteinden ver-binden, heeft de omhullingspijp een dienovereenkomstig gro-tere diameter. Voorzien van deze pijpomhulling worden de ge-monteerde spanelementen in de bekisting gelegd en ingebe-tonneerd. Zij blijven dientengevolge ook in het verharde betonaanvankelijk in lengterichting verschuifbaar.In fig. 6 is de montagetekening van de klokverankering voorde spanzijde en voor de gebetonneerde zijde te zien.Na voldoende verharding van het beton worden de spanele-menten met een hydraulisch werkende vijzel (foto 7, blz. 490) opde vooraf berekende rek resp. spanning gebracht. De schroef-draden aan de spanplaatsen maken het mogelijk de staven meteen nauwkeurigheid van 1/10 mm te rekken. De opgewektestaalspanning wordt door de volgende controlemaatregelenvastgesteld: meting door het telwerk, manometerdruk op deperspomp, meting met een dynamometer en berekening van destaafverlenging uit het verschil in uitsteeklengte van de staafv??r en na het rekken van het staal.Zodra men er van verzekerd is, dat in het draagelement deberekende noodzakelijke voorspankracht is opgewekt, wordtin de holle ruimte tussen spanstaaf en omhullingspijp cement-mortel van geschikte consistentie ge?njecteerd, waardoor hetverband tussen voorspanstaal en beton tot stand komt.Speciale eigenschappen van het Sigma-voorspanstaal 80/105Twee bijzondere eigenschappen van het Sigma-voorspanstaal80/105 van het voorspansysteem Dywidag verdienen specialeaandacht:a. Het buigen van het staalHet is een onjuiste opvatting, indien men aanneemt, dat span-staven met bovengenoemde diameters niet gebogen kunnenworden. In fig. 8 (blz. 490) is het gedrag van het staal bij hetbuigen nader verduidelijkt.Indien het spanstaal met een bepaalde straal wordt gebogen,dan wordt de trekzone gerekt en de drukzone gedrukt. Degrootte van de hierbij optredende buigtrekspanning is afhanke-lijk van de buigstraal en zij kan voor h?t elastische gebied vande spannings-rekkromme van het staal berekend worden uit:d = -- .Dwaarin d = staaldiameter, D = 2 . R = 2 maal de buigstraal enE = de elasticiteitsmodulus = 2100 000 kg/cm2is. Deze span-ningstoestand komt overeen met fig. 8-1; er zijn hier buig-trekspannirigen bij elastische vervorming van de doorsnedeaanwezig.Pas met toenemende spankracht bereiken de buitenste getrok-ken randvezels door samenvallen van de buigtrekspanning metde trekspanning uit de voorspankracht de vloeigrens (fig. 8 - 2en 3). Met verder toenemende rek wordt de vloeigrens over-schreden. Hier begint dan in het gebied van de buitenste rand-vezels een plastificeringsproces, dat overeenkomt met een rek-proces met als gevolg een geringe verhoging van de vloeigrensen daardoor een toename van de treksterkte (fig. 8-4). Zo-Cement XV (1963) Nr. 8 489foto 5. klokverankeringfig. 6. montagetekening van klokverankering voor spanzijde eningebetonneerde zijdefofo 7. hydraulische sponvijze/b. Hef gedrag van het staal bij brandIn de hoog- en industriebouw speelt de brandveiligheid vanconstructies van voorgespannen beton een niet te onderschat-ten rol. Beslissend voor het draagvermogen van deze construc-ties bij brand is het gedrag van het voorspanstaal. Bij proeventer berekening van de treksterkten afhankelijk van de tempera-tuur kon vastgesteld worden, dat bij voorspanstaal met een trek-sterkte van 105 kg/mm2de kritische temperatuur bij circa 450 ?Cligt (zie fig. 9, diagr. 1). Naar voorts uit brandproeven aaningebetonneerde Dywidag-voorspanelementen met voorspan-staal Sigma 80/105, 0 26 mm gebleken is, bedraagt bij een be-tondekking van 4 cm de verwarmingssnelheid van het inge-betonneerde staal 5 ?C per minuut. Hieruit blijkt, dat eerst na90 minuten brandinwerking de kritische temperatuur bereiktwordt. Volgens de Duitse normen wordt een dergelijke construc-tie als vuurbestendig aangemerkt. De inzake brandveiligheidgestelde eis is daarmede vervuld.Ook na het afkoelen heeft het voorspanstaal met 105 kg/mm2treksterkte zijn draagvermogen niet verloren, zoals uit het dia-gram 2 van fig. 10 te zien is. Zelfs na de afkoeling van eentemperatuur van 600 ?C is geen vermindering van de treksterktezichtbaar.lang de buigtrekzone in de bochten beneden de vloeigrensligt, past het spanstaal zich elastisch aan de ontworpen krom-ming van het spanelement aan. Bi? kleinere buigstralen, waar-bij in de buigtrekzone de vloeigrens bereikt of overschredenwordt, heeft men er in de praktijk voordeel van, indien het staalop een buigmachine op de vooraf bepaalde radius plastischvoorgebogen wordt, daar met deze wijze van koudvervorminghet verstuggingsproces ten gevolge van het verhogen van devloeigrens in het getrokken gebied van de doorsnede gelijk-matig plaats heeft. Met deze eenvoudige maatregel bereiktmen, dat het te rekken spanstaal zich, zelfs bij kleine stralen,volledig elastisch gedraagt. Aan de berekening van de rek-maat dient ook in dit geval de aan de r?chte staaf berekendeelasticiteitsmodulus van 2100000 kg/cm2ten grondslag te liggen.Bij spanstaal Sigma 80/105,?32 mm dient het plastische voorbui-gen vanaf een straal van R is kleiner dan 24 m, bij 0 26 mm van-af een straal van R is kleiner dan 20 m te beginnen. Er ontstaangeen moeilijkheden, indien deze staven met grote diameters toteen straal R = 4 meter plastisch vervormd worden.Het koude voorbuigen van het te buigen staal dient gelijk-matig te geschieden, dat wil zeggen het voorbuigen moet vol-gens het doorvoersysteem, bijv. door middel van een railbuig-machine, geschieden. Het buigen om een doorn is ontoelaat-baar, daar hierdoor een polygoonachtig verloop van de bochtontstaat, waardoor een gelijkmatig vervormen van het staal inde randzone niet meer gewaarborgd is.fig. 8. gedrag van het voorspanstaal Sigma 80/105 bij buigingfig. 9invloed op detreksterkte vanenkelestaalsoorten1. warmgewa?strondstaa!St 60/90,? 26 mm2. nabehandeldvoorspanstaalSt 146/166,? 5,2 mm3. koudgetrokkonvoorspanstaalSt 160 .. . 180,? 5 mm4. koudgetrokkenvoorspanstaalSt 180 .. . 200,? 5 mmfig. 10invloedkritischetemperatuur opde treksterktevan enkelestaalsoortenbij kamer-temperatuur1. warmgewa?stronds taalSt 60/90,? 26 mm2. nabehandeldvoorspanstaalSt 145/165,? 5,2 mm3. koudgetrokkenvoorspanstaalSt 160 .. . 180,? 5 mm4. koudgetrokkenvoorspanstaalSt 180 .. . 200,? 5 mm490 Cement XV (1963) Nr. 8fig. 11. doorsnede over de drie boogvormige hoofdschepen vonde Grossmarfetha//e fe Hamburgfoto 72. interieur van de hal met een plattegrond van 40000 m2hoge tussenruimten met 16 m overspanning en de aan dezuidelijke gevel uitkragende bovenverdiepingen een totalebreedte van 186 m (fig. 11). Bij een lengte van de hal van220 m ontstaat een overdekte ruimte van 40 000 m2. Met eeninhoud van bijna 900 000 m3, met inbegrip van de kelders, kandit gebouw tot de grootste markthallen ter wereld gerekendworden.De draagconstructie van de markthal wordt gevormd door 20 mhart op hart staande hoofdbalkketens, die elk uit drie para-boolvormige gewapend-betonbalken over de hoofdschepen ende verbindingstraversen over de tussenruimten bestaan. Opdeze balken steunt het schaaldak van voorgespannen beton.Door drie naar het noorden gerichte raamstroken met een totaleglasoppervlakte van 8800 m2ontvangt de hal rijkelijk daglicht.In afwijking met de cilindrische constructievorm wordt bij dezeschaalbouw een dubbel-gebogen schaal toegepast, die aande imposten van het naar boven gebogen gedeelte in eenhangende schaal overgaat. Deze vorm biedt ten opzichte vande cilindrische vorm geen statische voordelen, maar voldoetaan een wens van de architect een elegantere en meer vloei-ende bouwvorm te verkrijgen. Dit is mogelijk door het aan-brengen van tussenribben in de schaal (die naar verhoudinggrote buigende momenten moet opnemen) en door toepassingvan voorspanning ter vermijding van trekspanningen in het vlakvan de schaal. Foto 12 toont het inwendige van de halcon-structie.Tot de meest bekende Duitse hangdak-uitvoeringen, in voor-gespannen beton, systeem Dywidag, behoort de Schwarzwald-halle in Karlsruhe en het overdekte zwembad in Wuppertal,waarvan de constructie voornamelijk aan de hand van tech-nische en bedrijfstechnische eisen ontwikkeld werd.Het hangdak voor het zwembad in Wuppertal heeft een over-spanning van 65 X 40 m. De vorm van dit dak volgde, zoals dedoorsnede in fig. 13 aangeeft, uit de noodzaak om een zwem-bassin met aan de zijkanten oplopende tribunes met zit-plaatsen voor 2000 toeschouwers op economische wijze teoverdekken. Voor het beperkt houden van het luchtvolume,waarvan de verwarming voor een overdekt zwembad veel geldToepassingsvoorbeeldenHet voorgespannen beton volgens systeem Dywidag, heeft ?nhet laatste decennium een veelzijdig toepassingsgebied gevon-den. In het hiernavolgende zal over markante uitvoeringenuit verschillende branches van de bouwtechniek gerapporteerdworden.Bij de industriebouw en meer speciaal bij de bouw van hallenmet grote, zo mogelijk kolomvrije, overspanningen, werd hetsysteem Dywidag voor voorgespannen beton met voordeeltoegepast. Zoals bekend, heeft sedert vele ?aren de 'Zeiss-Dywidag-schaalbouwmethode' met het oog op haar gunstigelicht- en ruimteverhoudingen voortreffelijk voldaan. Hierbijgaat het om in dwarsrichting verstijfde dunne cilindervormigeschalen met dwarsdoorsneden in de vorm van overwegend cir-kelsegmenten, die horizontaal of schuin liggen en van rand-balken van diverse vormen voorzien kunnen zijn.Talrijke bouwwerken bijv. de Grossmarkthallen in Frankfurt,Keulen, Basel, Boedapest, de Shedhallen van de Volkswagen-fabriek en van talloze andere industrie?n dragen het stempelvan deze bouwvorm. Zij zijn alle voortgekomen uit de doorDyckerhoff & Widmann geleverde wetenschappelijke arbeid.Aangezien de schaaltheorie zuiver elastische bouwdelen ver-eist, moet er in de praktijk streng op gelet worden scheuren tevermijden. Hieruit blijkt, dat de voorspanning van schalen enhun randbaiken gunstige voorwaarden schept. Door het over-drukken van de trekspanningen kunnen verdikkingen in de scha-len vermeden worden, die ter begrenzing van de trekspannin-gen in met zachtstaal gewapende constructies noodzakelijkwaren. Door voorspanning van de randbaiken kan men hetvervormingsgevaar opheffen, waardoor de buigende momen-ten van de schalen verkleind worden. Ten slotte kunnen metvoorspanning ook die schalen uitgevoerd worden, die zondervoorspanning met het oog op het gevaar van scheurvormingen te grote vervormingen niet uitvoerbaar zouden zijn, bijv.hangende schalen.Van het grote aantal schaalconstructies, die in voorgespannenbeton volgens systeem Dywidag werden uitgevoerd, dient hierals opmerkelijk voorbeeld de bouw van de Grossmarkthallete Hamburg genoemd te worden. De hal, een ontwerp van Prof.H e r m e s (Berlijn) heeft met haar 3 boogvormige, 21 mhoge hoofdschepen met elk 48 m overspanning, de twee 8,50 mfig. 73. hangdakconstructie van het overdekte zwembadin Wuppertalfoto 74. de zuidelijke gevel van het zwembad bestaat geheeluit een glazen wandCement XV (1363) Nr. 8491fofo 15. uitvoering van een hangdakconstructie voor eenfabriekshalfig. 16. detail dakconstructie van foto 75; op de doorhangendevoorspanstaven worden geprefabriceerde betonplatengelegd die naderhand door ter plaatse gebetonneerdebalken met de voorspanstaven verbonden wordenfoto 77. administratiegebouw van de Allianz-Versicherung te Berlijnkost, bleek de constructie van een hangend dak grote voor-delen te bieden. De zuidelijke gevel van de hal wordt gevormddoor een geheel glazen wand (foto 14, blz. 491), zodat de licht-verhoudingen in dit in Duitsland zeer bekende zwembad zeergunstig zijn. In een zwembad moet een gewapend-betoncon-structie met het oog op de vereiste corrosiebestendigheid be-slist vrij van scheuren zijn, wat onontkoombaar tot uitvoeringvan het hangdak in voorgespannen beton leidde. De stijfheidvan een dergelijk dak geeft vooral de zekerheid, dat de doorde gebruikslast ontstane doorbuigingen slechts van geringeomvang zullen zijn. Voor de schaal van het hangende dakwas een dikte van 57 mm constructief vereist. In de hangrichtingwerden spanstaven St 80/105 0 26 mm gebruikt. Deze span-staven geven hun krachten af aan de aan beide buitensteranden liggende balken. In de richting dwars daarop is dehangende schaal versterkt door op afstanden van 3 m liggenderibben, die eveneens van voorspanstaven voorzien zijn enwaardoor de hangende schaal een voorspanning in dwars-richting ontvangt.Het gehele vlak van het hangende dak werd op steigers uit-gevoerd. Door deze steigers echter worden hangende dakennaar verhouding duur. Daarom werd bij andere soortgelijkeconstructies overwogen, hoe men de hoge steigerkosten zoukunnen vermijden. Een bijzonder markant voorbeeld hiervooris het hangende dak van een fabriekshal met een overspanningvan 60 m in de hangrichting en een breedte van 40 m (foto 15).Bij de bouw van dit dak kan de gebruikelijke bekisting en hetsteigerwerk geheel achterwege blijven. Op afstanden van 2,50 mwerden telkens 2 voorspanstaven 80/105 ? 26 mm zonder onder-steunende steigers over een lengte van 60 m gelegd, die ten ge-volge van het eigengewicht doorbogen en in de vooraf gebeton-neerde constructies aan de zijkanten verankerd werden. Op dezevoorspanstaven, die in staafomhullingen liggen, werden ge-prefabriceerde platen van gewapend beton, 65 mm dik, gelegd(fig. 16). Nadat deze platen gelegd waren, werd onder de voor-spanstaven een stalen bekisting gehangen en nadat de gepre-fabriceerde platen door zachtstalen wapening aan elkaar ge-hecht waren, werd het beton ter plaatse gestort. Hierbij werdenook de in de uitsparingen tussen de geprefabriceerde platenliggende, in de dwarsrichting lopende, spanstaven ingebeton-neerd. In aansluiting hierop werden de spanstaven in de beiderichtingen voorgespannen, waardoor een onder drukspanningstaande, zelfdragende dakhuid ontstond.Een tekenend voorbeeld voor skeletbouw in voorgespannen be-ton was de bouw van het administratiegebouw van de Allianz-Versicherung in Berlijn. Het torengebouw heeft afgezien vankelder en parterreverdieping 13 etages en een dakterras. Sta-tisch gezien zijn het driestijls etageraamwerken met balkover-spanningen van 8,5 m en 5,5 m. De raamwerken moeten delasten van de 7,20 m overspannende zoldering met stukadoors-werk opnemen. De draagbalken konden in verband met de ge-ringe etagehoogte van 3,50 m slechts 40 cm hoog worden. Daar-om kwam bij de geprojecteerde overspanningen en de hogebelasting door de zoldering voor de uitvoering uitsluitendvoorgespannen beton in aanmerking. In tegenstelling tot deanders gebruikelijke, met zachtstaal gewapende, constructiesbehoefde hier door de toepassing van voorgespannen betonslechts ??n rij binnenstijlen geplaatst te worden. De lage, inhet plafond verdwijnende voorgespannen draagbalken makenhet mogelijk de gevormde ruimte naar wens in te delen. Dezeniet te onderschatten voordelen hadden generlei hogere kos-ten tot gevolg. Op foto 17 is het voltooide torengebouw te zien.Een interessante voorgespannen dakconstructie ontstond ookbij de wederopbouw van de Deutschlandhalle in Berlijn. Deopdrachtgever besloot voorgespannen beton toe te passen,omdat het massieve dak bij brand in belangrijke mate veiligeris dan een stalen dak. Voor het dak werden 8 voorgespannenhoofdliggers en 2 voorgespannen vakwerkhoofdliggers terplaatse van de gevels met 60 m overspanning gekozen, die opafstanden van m liggen. Daartussen geplaatste geprefabri-ceerde balken vormen het geraamte voor dakhuid en plafond.De tussenliggende hoofdliggers, die in het midden 5 m hoog zijn(fig. 18, blz. 493), bestaan uit een bovengording en de met stavenSigma 80/105 0 26 mm voorgespannen ondergording; deze gor-dingen zijn door kleine stijlen hart op hart 5 m met elkaarverbonden. Nabij de opleggingen verenigen boven- en onder-gording zich tot ??n geheel. Foto 19, die het inwendige van degereedgekomen hal toont, geeft een goede indruk van debuitengewone afmetingen van het gebouw.492 Cement XV (1963) Nr. 8fig. 18. 5 m hoge voorgespannen vakwerkUgger van de dakconstructie van de Deutschlandhalle te Berlijnfoto 19. het interieur geeft een indruk van de buitengewone afmetingen van het gebouwDe bepaald stormachtige ontwikkeling van het voorgespan-nen beton in de laatste ?aren was ook bij de bouw van be-tonnen reservoirs een stimulans en de mogelijkheden van hetvoorgespannen beton gaven nieuwe oplossingen voor de con-structie en de uitvoering van dergelijke tanks.Van een tank moet het beton scheurvrij zijn, opdat geen lekkenontstaan en het wapeningsstaal niet roest. Door de invoeringvan de voorspanning ontstaat de gunstige omstandigheid, dat inde betonwand een drukvoorspanning ontstaat, waarvan degrootte zo wordt gekozen, dat ook bij maximale vulling nogeen drukreserve overblijft. Het beton staat dus voortdurendonder druk, die het grootst is als de tank leeg is. Aangezien bijbeton drukspanningen van meer dan 100 kg/cm2toelaatbaar zijn,kan de wanddikte dienovereenkomstig gering gehouden wor-den. Door voorspanning wordt dus juist bij de bouw van tanksde aan het wezen van beton vreemde blijvende belasting optrek vermeden en in plaats hiervan aan het beton de hem toe-komende drukspanning gegeven. De tank van voorgespannenbeton betekent derhalve een ware kwaliteitsverbetering. Geentechnische vooruitgang kan echter verwezenlijkt worden alsdaarmede geen economische voordelen gepaard gaan. Bij dein combinatie met het volgens Dywidag voorgespannen betonontwikkelde nieuwe bouwmethode, waarbij de tanks sectievoor sectie met verrijdbare binnen- en buitenbekistingen ver-vaardigd worden, wordt de beoogde economie ten volle be-reikt. Deze methode van uitvoering heeft vooral veld gewon-nen bij de bouw van constant gebogen peervormige slijkgis-tingstanks, die in verscheidene steden reeds gebouwd zijn.Uit fig. 20 (blz. 494) blijkt de vorm van de tanks, zoals deze tech-nisch noodzakelijk is voor de gisting van het slijk. Het uitgegisteslijk is qua soortelijk gewicht het zwaarste en wordt derhalveverzameld in het onderste gedeelte van de slijkruimte, waar-uit het verwijderd moet worden. Daarom dient dit gedeelte detrechtervorm te hebben. Aan de andere kant worden gistendeslijkdelen door de ingesloten gasdeeltjes naar boven gedragen.Het aan de bovenkant verzamelde gas moet daar verwijderdworden, zodat de gistingsruimte ook aan het boveneinde tot??n punt samengetrokken dient te worden. Uit deze eisen ont-stond de voor slijkgistingstanks gebruikte vorm van de peer.De uitvoering van het Grosskl?rwerk Ruhleben bij Berlijnmaakte de bouw van 8 slijkgistingstanks noodzakelijk. Elketank heeft bij een grootste diameter van circa 22,50 m en eenhoogte van circa 39 m een nuttige inhoud van 6600 m3. Bijeen dergelijke vorm en grootte komt het bekisten van de ge-hele tank om economische redenen niet in aanmerking. Detank wordt daarom, nadat de onderste trechter gestort is, in6 secties verdeeld, die na elkaar vervaardigd worden. Met hetoog op de grote hoogte van de tanks in Berlijn werd de sec-tie-uitvoering wederom in 2 etappes verdeeld. Foto 20, door-Cement XV f.1963) Nr. 8 493fofo 21. sectiegewijs betonneren van de tonics met behulp vaneen verrijdbare bekistingsnede A - A, toont de indeling. In fig. 21 ziet men de bekisting,die na hef betonstorten en voorspannen van een sectie telkenseen baan verschoven wordt. Als gevolg van de indeling insecties is het mogelijk, aan het bekisten, de wapening en hetstorten en verwerken van het beton, bijzondere aandacht tewijden. Aangezien bij het Dywidagsysteem de voorspanstavenmet schroefdraadeinden sectiegewijs voorlopig verankerd kun-nen worden, is het zonder moeilijkheden mogelijk, de ringvor-mig gelegde sjtaven in elke sectie te spannen en door middelvan moffen voor de volgende baan te verlengen. Foto 22 tenslotte toont de gereedgekomen tanks in de peervormig gebogenvorm? (wordt vervolgd)fofo 22. voltooide tanks met de functioneel peervormig gebogen vorm497 Cement XV (1963) Nr. 8