O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eKwaliteitcement 2006 2 83Kwaliteitssystemen zijn al langergebruikelijk bij de aannemer. Erwordt echter voornamelijk geletop de aspecten tijd en kosten. Inde uitvoering heerst van oudshereen cultuur van meters maken envooruitkijken. Men is gericht opwat vandaag moet wordengemaakt.Door nieuwe contractvormen inde bouw maakt het onderhoudvan de constructie gedurende eenbepaalde periode steeds vakeronderdeel uit van het contract.Hierdoor zijn de kwaliteitssyste-men niet langer een verplichtnummer. Het leveren van eengoede kwaliteit is puur eigenbe-lang geworden. Het realiseren vanconstructies met een goede kwali-teit kan veel besparingen in deonderhoudsfase opleveren, ofandersom kunnen constructiesmet onvoldoende kwaliteit voorhoge onderhoudskosten zorgen.Het halen van de planning en hetin de hand houden van de kostenzijn in de uitvoering niet langerafdoende. Het is nu ook vanbelang achterom te kijken naar hetgeproduceerde werk, om kritisch tekijken naar de kwaliteit ervan endit tijdens het bouwproces voortdu-rend te kunnen verbeteren. Om opdeze manier een betere kwaliteit tekunnen leveren, is een cultuurom-slag noodzakelijk.De vraag is, hoe we deze noodza-kelijke cultuuromslag kunnenbewerkstelligen.In het vorige artikel is een aanzetgegeven om tot een betere kwali-teit van constructies te komen [1].In deze bijdrage komt een aantalaspecten hieruit terug, maar danbezien vanuit de praktijk. Op dezeverschillende aspecten zal wordeningegaan vanuit de ervaringen vanhet realiseren van het ballastloosspoor van de hsl.R h e d a 2 0 0 0Rheda 2000 v.o.f. is een consorti-um van Bam Civiel, Bam Rail enhet Duitse Pfleiderer TrackSystems, patenthouder van hetRheda-systeem. Dit consortiumrealiseert als onderaannemer vanInfraspeed het spoor van de HSL-Zuid.In zestien maanden tijd is maarliefst 163 km ballastloos spooraangelegd, tweemaal 81,5 km vanHoofddorp tot aan de Belgischegrens. Dit is het eerste ballastlozespoor in Nederland (foto 1).Gemiddeld is er met drie stort-teams bijna 600 m spoor per dagaangelegd. Het realiseren van163 km spoor betekent natuurlijkveel hetzelfde werk doen. Dit heeftals voordeel dat een langdurigleer- en verbeterproces kan plaats-vinden, waardoor het productie-proces zeer effici?nt wordt. Hetvraagt echter ook extra aandachtom iedereen scherp te houden ende kwaliteit hoog te houden. Ditalles maakt het project tot een bij-zondere uitdaging.Het toegepaste spoorsysteembestaat uit prefab dwarsliggers dieverankerd worden in een ter plaat-se gestorte betonplaat. Dit maakthet systeem zeer stijf en sterk.Meer voordelen van ballastloosspoor zijn: lange levensduur,gering onderhoud en minder slij-tage van rails en wielen doordatstof en steengruis nagenoeg ont-breken.Van best naar beter, vanonderhoud naar onderhoudsarmIr. N. ter Heide en P. Schaap, Delta Marine Consultants / BAM CivielOpdrachtgevers trekken zich steeds verder terug uit het uitvoerende deel vanhet bouwproces. Was het vroeger de opdrachtgever die via opzichters toe-zicht hield op de kwaliteit van het werk, tegenwoordig ligt die verantwoorde-lijkheid steeds meer bij de opdrachtnemer. Om deze nieuwe verantwoordelijk-heid vorm te geven is een cultuuromslag noodzakelijk. Het credo is mensenniet voortdurend aan te spreken op fouten die ze maken, maar te focussen opde verbeteringen die mogelijk zijn.1 |Rheda 2000 realiseerthet ballastloos spoorvoor de HSL-Zuid. In derechterbaan voltooidRheda-spoor, in de lin-kerbaan is het stortpro-ces aan de gangO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eKwaliteitcement 2006 284Naast ontwerp en uitvoeringbehoort ook het onderhoud gedu-rende de komende 25 jaar tot hetcontract. Van 2006 tot 2031 krijgtInfraspeed jaarlijks een vergoe-ding van de Nederlandse Staatvoor de beschikbaarheid van dehogesnelheidslijn. Als geen99,46% beschikbaarheid wordtgeleverd, gaat de vergoedingomlaag. Dit betekent dat het hsl-traject in de toekomst alleen inhet holst van de nacht beschikbaarzal zijn voor onderhoud. Er zullennauwelijks mogelijkheden zijnvoor onderhoudswerkzaamhedenaan het beton. Het is dus puureigenbelang om goede kwaliteit televeren en daarmee een onder-houdsarme constructie te realise-ren.Nu het project ten einde loopt,wordt duidelijk welke aspectenbelangrijk zijn geweest voor hetrealiseren van een kwalitatiefhoogwaardig werk. Terugkijkendblijkt dat het terugkoppelen vande resultaten naar de werkvloer eneen voortdurend verbeterprocescentrale thema's zijn. Voor hetrealiseren van een goede kwaliteitis een aantal aspecten van groteinvloed geweest:? voortraject;? voortdurende kwaliteitscontroletijdens het bouwproces;? snelle terugkoppeling van pres-taties;? duidelijkheid in taken en ver-antwoordelijkheden.Deze aspecten zullen toegelichtworden aan de hand van de erva-ringen bij dit project. Veel uit-gangspunten die worden behan-deld, zijn herkenbaar uit dedreamcode uit [1]. Uit de voorbeel-den zal blijken hoe de dreamcodein de praktijk vorm kan wordengegeven.V o o r t r a j e c tDe keuzes die in het voortrajectworden gemaakt, hebben groteinvloed op het eindproduct. Doorte investeren in vooronderzoek isin het latere proces veel winst tebehalen. Een langetermijnvisie isdus onontbeerlijk. Soms is hetnoodzakelijk om in het voortrajectinvesteringen te doen, waardoorin de toekomst grote voordelenzijn te behalen.Gestart is met een uitgebreidvooronderzoek. Uit een risico-ana-lyse zijn de meest kritieke zakenvastgesteld om tot een onder-houdsarm spoor te komen. Uit deervaringen met het Rheda-systeemin andere landen is gebleken datde inbedding van de dwarsliggersin het gestorte beton het meestkritiek is. Doordat het ter plaatsegestorte beton onder de dwarslig-gers door moet vloeien bestaat hetrisico dat er luchtinsluitingenoptreden (fig. 2). Ook kan er doorhet uitzakken van het mengselruimte onder de dwarsliggers ont-staan. Het lastige van de inbed-ding is dat het achteraf niet zicht-baar is en daardoor moeilijkcontroleerbaar. Als het contact tus-sen onderkant dwarsligger enbetonplaat onvoldoende is, kun-nen de dwarsliggers lostrillen wattot grote schades leidt.Naar aanleiding van deze uit-komst is een vooronderzoekgestart naar de inbedding vandwarsliggers. In samenwerkingmet de TU Delft is onderzochtwelke voorwaarden moeten wor-den gesteld om een goede inbed-ding te kunnen realiseren. Onder-deel van dit onderzoek was ondermeer een `full scale test', waarbijin het laboratorium 80 m Rheda-spoor is aangelegd (foto 3). Hetresultaat van het vooronderzoek isonder meer een set voorwaardendie aan het betonmengsel en hetstortproces moeten wordengesteld.V o o r t d u r e n d ek w a l i t e i t s c o n t r o l eVeel schades in de bouw zijn hetgevolg van afwijkingen tussenontwerp en gerealiseerd werk. Omde onderhoudskosten in de handte houden, moet daarom voortdu-rend worden gecontroleerd of hetgeleverde werk overeenkomt methet ontwerp. Daarvoor moeten tij-dens het bouwproces voortdurendkwaliteitscontroles plaatsvinden.Het gaat daarbij niet alleen omvisuele controles, maar juist omverificatie van de kritieke aspec-ten.Uit de vele kwaliteitscontroles diebij dit project zijn uitgevoerd, wor-den twee voorbeelden uitgelicht:dekking en inbedding van dwars-liggers.Uit de praktijk blijkt dat veelonderhoudskosten te wijten zijnaan een te kleine dekking op dewapening. Er is daarom gewerktmet een stortvrijgave. Als in eenstukje traject alles gereed is voor2 |Inbedding van dwarslig-gers is het meest kritiekeaspect bij de productie.De linker dwarsligger isgoed ingebed, de rechterdwarsligger is onvol-doende ingebed, doordater luchtinsluitingen zijnopgetreden2600 mm250mm3 |Als onderdeel van hetvooronderzoek is in eenfull scale test 80 m spooraangelegdO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eKwaliteitcement 2006 2 85het betonstorten, wordt door eenaparte kwaliteitsafdeling gecontro-leerd of alles voldoet aan de eisen.Zo wordt gekeken of de wapeningen de bekisting goed zijn aange-bracht. Dit zijn bepalende aspec-ten voor de dekking (foto 4). Pasals de kwaliteitsafdeling zijn goed-keuring geeft, mag het betonstor-ten beginnen.Een goede inbedding van dedwarsliggers is essentieel voor eengoed functionerend spoor. In hetvooronderzoek zijn de voorwaar-den vastgesteld die noodzakelijkzijn voor het realiseren van eengoede inbedding. Tijdens hetbouwproces is voortdurend gecon-troleerd of aan deze voorwaardenwordt voldaan. Veel tijd, geld enmoeite zijn ge?nvesteerd in kwali-teitscontroles om een goedeinbedding te garanderen.Tijdens het betonstorten is op elkebouwstroom een afnamecontro-leur aangesteld met als enige ver-antwoordelijkheid het zorgen vooreen goede inbedding. Hiervoor isbeton met de juiste consistentieen een beperkte uitzakking nood-zakelijk. De afnamecontroleurcontroleert deze betoneigenschap-pen voortdurend.Dagelijks is van diverse beton-mixers de consistentie gecontro-leerd door het nemen van eenschudmaat vlak voordat het betonin de plaat wordt verwerkt. Bijtwijfel is zelfs van elke arriverendebetonmixer de schudmaatbepaald. Valt de consistentie nietbinnen de gestelde grenzen, danwordt eerst getracht het beton als-nog binnen het vereiste consisten-tiegebied te krijgen. Bij een te lageconsistentie kan de afnamecontro-leur extra plastificerende hulpstof-fen toevoegen, bij een te hogeconsistentie kan hij een beton-mixer in de wacht zetten. Voldoethet betonmengsel niet tijdig aande gestelde eisen, dan keurt deafnamecontroleur de mixer af engaat deze terug naar de betoncen-trale.Naast controle op consistentie,test de afnamecontroleur ookdagelijks de uitzakking van hetmengsel met een speciaal ontwik-kelde test. Hij houdt bovendientoezicht op het stortproces. Vooreen goede inbedding is het name-lijk noodzakelijk dat het betondoor het juiste gebruik van tril-naalden onder de dwarsliggersdoorstroomt en de lucht daarbijmeeneemt (foto 5). De afname-controleur kijkt of er op de juistemanier wordt getrild, zodat ergeen luchtinsluitingen onder dedwarsliggers optreden.De afnamecontroleur werktsamen met betoncentrale en uit-voerder om een goede kwaliteit terealiseren. Hij hoeft geen reke-ning te houden met de planningof de meters die worden gemaakten kan daardoor zorgdragen vooreen goede kwaliteit. De functie dietraditioneel door de opzichterwerd uitgevoerd, heeft op dezemanier binnen de aannemer zelfvormgekregen.S n e l l e t e r u g k o p p e l i n gv a n p r e s t a t i e sHet uitvoeren van kwaliteitscon-troles alleen is geen garantie vooreen betere kwaliteit. Essentieel isdat er met de uitkomst van dekwaliteitscontroles ook watgebeurt; dat er verbeteringenplaats gaan vinden. Als de kwali-teit van een bepaald aspect tijdenshet bouwproces achterblijft, kandoor snelle feedback meteen wor-den bijgestuurd, waardoor de kwa-liteit snel weer op niveau is. Deresultaten van de kwaliteitscontro-les moeten dus snel en overzichte-lijk worden verwerkt en terugge-koppeld naar de verantwoordelijkepersonen.Bij dit project is veel aandachtbesteed aan het inzichtelijkmaken van de geleverde presta-ties. Dit was hier extra belangrijkdoor de grote mate van herhalingin het werk. Bij monotoon werk ishet risico dat de aandacht verslapt.Door personeel steeds op de hoog-te te houden van actuele geleverdeprestaties blijft de kwaliteit vanhoog niveau. De prestatieoverzich-ten hebben ook een belangrijkefunctie in het aansturen vanonderaannemers, zodat ook dezede gewenste kwaliteit leveren.Ervaren is dat snelle feedbackzeker tot verbeteringen kan lei-den. De prestaties zijn in de loopvan het bouwproces namelijksteeds beter geworden.De realisatie van 163 km ballast-loos spoor is begonnen met een`trial track', een trajectdeel van7 km bij Hoofddorp. In het trialtrack is de werkwijze uitgetest enaangepast. Op deze manier kon eral een grote verbeterslag plaatsvin-den voordat het productieprocesop volle snelheid van start ging.De overige 156 km spoor is intwee fasen aangelegd, eerst tenzuiden en daarna ten noorden vanRotterdam. Tijdens de bouw is hetverbeterproces voortdurend door-gezet. Het is duidelijk te zien datde prestaties in het noordelijkedeel verbeterd zijn ten opzichtevan het zuidelijke deel, bijvoor-beeld aan het aantal betonrepara-ties dat is uitgevoerd. Het gaathierbij om reparaties van schadesdie tijdens het bouwproces zijnontstaan, zoals het herstel vanhoeken die zijn afgebroken bij hetontkisten en reparatie van scheu-ren. Door voortdurend naar deoorzaken van opgetreden schadeste zoeken en deze vervolgens wegte nemen, is het aantal schades inde loop van het bouwproces sterk4 |Voordat het betonstor-ten kan beginnen, wor-den eerst de positione-ring van de wapening ende bekisting gecontro-leerd5 |Het verse beton wordtonder de dwarsliggerdoorgetrild en neemt delucht daarbij meeO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eKwaliteitcement 2006 286afgenomen (fig. 6). Naast een ster-ke afname van het aantal schadesten opzichte van het zuidelijke tra-ject, heeft er in het noordelijketraject zelf ook nog verbeteringplaatsgevonden. Dankzij dit verbe-terproces zijn de kosten voorbetonreparaties ten noorden vanRotterdam slechts 37% van dekosten die ten zuiden van Rotter-dam gemaakt zijn.D u i d e l i j k h e i d i n t a k e n e nv e r a n t w o o r d e l i j k h e d e nOm goede prestaties te kunnenleveren, moet duidelijk vaststaanwat de gewenste prestaties zijn.Verantwoordelijkheden en takenmoeten worden vastgelegd en dui-delijk zijn. Iedereen weet dan water wordt verlangd en kan daarvoorook verantwoordelijk wordengehouden.Om een goede kwaliteit te kunnenleveren, moet duidelijk zijn watdaarvoor nodig is. Medewerkersmoeten goed worden ge?nstrueerdover de juiste manier waarop dediverse werkzaamheden moetenworden uitgevoerd. Instructie vanpersoneel vraagt veel aandacht,zeker als het personeelsverloopgroot is.In dit project zijn taken en verant-woordelijkheden vastgelegd in eenhele serie werkplannen. Het heleproductieproces is opgedeeld inverschillende stappen. Voor elkestap is precies omschreven hoe dewerkzaamheden moeten wordenuitgevoerd. Ook is veel aandachtbesteed aan instructie van perso-neel. Er is een film ontwikkeldwaarin het storten van het beton,de belangrijkste stap in het pro-ces, precies wordt beschreven.Deze film is door de stortteamsregelmatig bekeken en besproken,zodat de juiste werkwijze goed inhet geheugen zit en de werkzaam-heden voortdurend op de juistemanier zijn uitgevoerd. Na ver-loop van tijd is op basis van aan-wijzingen uit het veld zelfs eentweede, verbeterde versie van defilm gemaakt. Het gebruik van defilm is een heel effectief middelgebleken. De mensen op de werk-vloer zijn toch de `doeners', diegeschreven werkplannen niet snelzullen lezen. Een film is eenmooie en aansprekende manierom de juiste werkwijze over tebrengen aan de mensen in hetveld.K w a l i t e i t i s m e n s e n w e r kOm in het uitvoerende bouwpro-ces een goede kwaliteit te leverenzijn voortraject, voortdurendekwaliteitscontroles, snelle terug-koppeling van prestaties en duide-lijkheid in taken en verantwoorde-lijkheden belangrijke aspectengebleken. Wat in elk van dezeaspecten terugkomt, is de mense-lijke factor. Om tot een goedekwaliteit te komen is een cultuur-omslag, een nieuwe manier vandenken nodig. Het is geen kwestievan motivatie, want het meestepersoneel dat op de bouwplaatsrondloopt, doet echt wel zijn besten wil graag iets goeds maken.Het is een kwestie van de juistemanier van aansturen van perso-neel.Om medewerkers aan te zetten tothet leveren van een betere kwali-teit is de juiste benadering cruci-aal. Niemand vindt het leuk omkritiek te krijgen. Iemand die uit-gebreid wordt aangesproken opzijn fouten, springt als reactievaak in de verdediging. Het gevolgis dat veel energie wordt gestokenin het beantwoorden van deschuldvraag in plaats van te kijkenhoe en waar verbeteringen moge-lijk zijn. Het is essentieel om hetdoel goed voor ogen te houden;dat is namelijk het realiseren vaneen goed werk en niet het krijgenvan gelijk.Het uitvoeren van kwaliteitscon-troles en het snel terugkoppelenvan de resultaten zijn belangrijkehulpmiddelen bij de aansturing.Hierdoor is duidelijk waar verbe-teringen mogelijk zijn. Ook blijktuit de prestatieoverzichten wat erw?l goed gaat. Alleen aandachtvoor de gemaakte fouten is ergdemotiverend. Het is veel effectie-ver om gericht te zijn op de moge-lijke verbeteringen en juist ookpositieve geluiden te laten klinkenals de prestaties goed zijn.T e n s l o t t eTerugkijkend blijkt dat een voort-durend verbeterproces en hetbespreken van de resultaten metde mensen op de werkvloer cen-trale thema's moeten zijn om eenbeter product te maken. De toe-komst zal leren of met het motive-ren van mensen door de focus opverbeteringen een onderhouds-vrije constructie is gerealiseerd.Bij Rheda 2000 is een nieuwe wegingeslagen naar goede kwaliteit.Veel aspecten van de dreamcodehebben binnen het bouwprocesinvulling gekregen. De dreamcodeis bij dit project niet langer eendroom, maar werkelijkheid gewor-den. nL i t e r a t u u r1. Breugel, K. van, DREAMCODE, Voor het realiseren vanduurzame constructies.Cement 2006 nr. 2.6 |Het aantal betonrepara-ties is in de loop van hetbouwproces duidelijkafgenomen00,10,20,30,40,50,60,70,80,91totaal deel 1 deel 2 deel 3 deel 4ten zuiden vanRotterdamten noorden vanRotterdam