Trekproc?d? voorverschillende soortenbetonplatenEen vreemd materiaal; een uniek proc?d?In de meeste gevallen wordt beton opgebouwd uit cement, zand en grind. Maar het grind kanvervangen worden door andere materialen. Het meest bekend zijn de lichte toeslagkorrels opbasis van ge?xpandeerde klei of leisteen, voor de vervaardiging van lichtbeton en de stalenlichamen voor zwaar beton.Tijdens de Betondag 1973 werd de Nederlandse betonwereld opgeschrikt door een daartentoongesteld produkt op basis van cement en huisvuil. Hier was het grind vervangen doorgemalen huisvuil en het resultaat was verbluffend; je kon in dat stuk beton een spijker slaan,een schroef indraaien en een aanwezige betonplaat was verzaagbaar als hout.Dit produkt was ontwikkeld door Raadgevend Bureau Krekel uit Breda. Nadere contacten dieuit deze introductie voortkwamen, leerden dat naast het produkt ook belangstelling aanwezigwas voor de wijze van vervaardigen, namelijk volgens het trekproc?d?. Dit berust op hetstorten in een horizontaal opgestelde mal die na vulling wordt afgesloten met een bovenplaat,vervolgens verticaal gesteld, waarna het pas gestorte element uit de mal wordt getrokken.Deze wijze van produceren betekent dat binnen zeer korte tijd de mal opnieuw beschikbaar isvoor een volgend element.Uit proefnemingen is verder gebleken dat dit produktieproces voor het vervaardigen vangestandaardiseerde elementen van cementgebonden materialen, geschikt is voor vrijwel allesoorten toeslagmaterialen.Het ontstaanRaadgevend Bureau Krekel houdt zich al geruime tijd bezig met het ontwikkelen van zgn.fabrieksstraten voor de vervaardiging van standaardelementen, waarbij het accent is gelegenop de produktie van cementgebonden materialen. Ongeveer 10 jaar geleden is in Zwarteberg(tussen Prinsenbeek en Zevenbergen) een laboratorium annex proeffabriek ingericht, waarmen begon met het verwerken van vlasvezels in cementslurrie (cement + water) en toeslag-materialen. Vervaardigd werden isolerende dakplaten. Andere materialen waarmee werd ge-werkt waren: gips, houtwolcement, pindaschillen, suikerriet en kokosnootharen. Ook met dezematerialen die werden vermengd in water-cementmengsels en eventueel zand, werden gestan-daardiseerde platen gemaakt. De proeven naar betonplaten met pindaschillen, suikerriet enkokosnootharen waren in principe opgezet voor de ontwikkelingslanden, omdat deze grond-stoffen daar in grote hoeveelheden aanwezig zijn.Na de ontwikkeling van het hiervoor genoemde huisvuilbeton, is verder gewerkt aan eenspeciaal soort lichte cementgebonden platen, namelijk met ge?xpandeerde polystyreenkorrelsIn de mal wordt het glasvlies ingesmeerd metcementslurrieIn the mould the glass fibre is rubbed withcement pasteCement XXVII (1975) nr. 7284De voorgebogen wapeningThe pre-bent reinforcementTabel 1Eigenschappen polystyreenbeton, gemaaktmet portiandcement klasse C, Maaszand meteen fijnheidsmodulus van 1,8 tot 2,4 enge?xpandeerde polystyreenkorrelsals toeslagmateriaal. Met het ontwikkelen van dit laatste produkt en de perfectionering vanhet trekproc?d? zijn inmiddels zodanige vorderingen gemaakt, dat aan het eind van dit jaarin Uden de eerste produktiestraat zal worden opgesteld, waarin de polystyreenbetonplatencontinu vervaardigd zullen worden. De maximale plaatafmetingen bedragen 3,50 ? 1,20 m,bij een dikte van 3 tot 15 cm. Berekend is dat een cyclustijd gehaald zal worden van ??n plaatper 90 seconden.Voor de toepassing van deze polystyreenbetonplaten moet men in eerste instantie denken aande zelf-dragende binnenwanden, plafonds/vloeren enz. Daarnaast is er de mogelijke toepas-sing als gevelplaten, terwijl ook wordt ge?xperimenteerd met het maken van elementen voorcomplete natte cellen in woningen (toilet, badkamer en keuken). Het is namelijk mogelijk omzonder veel extra handelingen deze platen tijdens het fabricageproces te bekleden met anderematerialen zoals tegels of steenstrips.Wat precies zijn polystyreenbetonplaten ?Deze gestandaardiseerde platen met maximale afmetingen van 3,50 m lengte en 1,20 (of 0,60)m breedte, kunnen in dikte vari?ren van 15 tot 3 cm. Door het trekproc?d? zijn de platen aantwee zijden uiterst vlak en maatvast. De maatnauwkeurigheid in lengte- en breedterichtingbedraagt ca. 0,2 mm/m'. Het is zonder meer mogelijk de basisvlakken van de elementen zoalsze uit de mal worden getrokken, te schilderen of te behangen na affilmen van de voegen.En daarbij komt de gemakkelijke hanteerbaarheid door het geringe eigen gewicht en de ver-werkbaarheid (op maat te zagen, spijkeren enz.). Ook de onderlinge aansluiting is met gemo-dificeerde cementlijm zonder problemen te doen.Omtrent de eigenschappen van polystyreenbetonplaten zijn in tabel 1 uitgebreide gegevensvermeld.Zoals hiervoor reeds vermeld, moet het grootste toepassingsgebied worden gezien in hetafbouwpakket voor woningen, utiliteitsbouw enz. Een apart aspect hierin vormt de tegenwoor-dige renovatiebouw, waarbij men vaak te maken heeft met aanzienlijke maatonnauwkeurig-heden in de oude woningen. Het lijkt dat de polystyreenbetonplaten hier een goed alternatiefkunnen zijn voor de meer arbeidsintensieve materialen, immers het op maat zagen van dezeplaten is mogelijk met normaal elektrisch handgereedschap.volume-gewicht(kg/m3)hoeveelheidcement(kg)polystyreen(liters)hoeveelheidzand(kg)druksterkte(kgf/cm2)buigtrek-sterkte(kgf/cm2)vochtopnamebij opslag van26 weken,65% RV en 20? c(gew.%)warmteweerstand= kcal/m.h.?Cdroog natuurlijketoestandE-modulus(kgf/cm2)250 170 1045 15 8 3 11 0,053 0,056300 208 1045 44 10 4,5 10 0,077 0,082 -400 268 1070 46 14 6 7 0,100 0,103 6 900500 331 1100 107 20 7 6 0,126 0,135 8 800600 400 1120 112 30 11 5 0,156 0,159 11 000700 324 1080 338 45 13 4 0,180 0,187 20 500De warmte-uitzettingsco?ffici?nt () bedraagt bij temperaturen van:0-20?C- 10 ? 10-620-40?C- 18 ? 10-640-80?C- 6 ? 10-6Cement XXVII (1975) nr. 7 285De polystyreenbetonspecie wordt verdichtdoor middel van walsenThe polystyrene mortar is compacted bymeans of a rollerNa het sluiten van de mal met het boven-deksel wordt deze in verticale stand gekan-teld; na bevestiging van de hijsbalk wordthet element uit de mal getrokkenAfter closing the mould is tilt over in avertical position; then the lifting beam isattached and the element is pulled out ofthe mouldDoor de snelle produktiewijze en de rationele verwerking van polystyreenbetonplaten kaneen gunstige verhouding tussen loonkosten en totale kosten worden bereikt. In de prijs vanbinnenwanden (behangklaar in het werk geplaatst, inclusief leidingen) gemaakt van polysty-reenbetonplaten, moet men rekening houden met 73% materiaalkosten en 27% loonkosten.Trekproc?d? en de platenDe produktiewijze van de elementen is nieuw. Gewerkt wordt met een om zijn as draaibaremal, die in eerste instantie horizontaal staat opgesteld. De mal bestaat uit twee delen, hetonderste heeft de vorm van een bak die de dikte van de elementen bepaalt. Het bovenste deelis in wezen een deksel dat op de gevulde mal wordt geplaatst en hiermee wordt bevestigd.Onder in de mal wordt eerst een laag glasvlies, behang of dergelijke gelegd. Om een goedeaanhechting van glasvlies met de betonspecie te verkrijgen, wordt het glasvlies bespoten metcementslurrie. Hierop wordt de polystyreenspecie aangebracht, in een hoeveelheid die de malvoor de helft vult. Deze specie wordt onder een bepaald profiel gebracht wat van belang isvoor een goede plaatsing van de wapening. Toegepast aan wapening wordt een enkelvoudiggegalvaniseerd net (0 1,9 mm, maaswijdtes 100 en 150 mm), dat in zig-zag vorm zodanig isvoorgebogen dat aan het ene uiteinde ervan een hijsbalk kan worden ingeschoven. Het inmodel brengen van de wapeningsnetten gebeurt op een dubbele zetbank, maar zal in de tebouwen fabriek geheel automatisch geschieden.Na afvullen van de mal wordt het bovenoppervlak verdicht door middel van walsen, dit omdatpolystyreenbetonspecie via trillen moeilijk te verdichten is. Het walsen zorgt overigens ookvoor een regelmatig en strak oppervlak. Het verdichte oppervlak wordt daarna ingesmeerdmet cementslurrie en hierover wordt weer een glasvlies of behang getrokken dat eveneenswordt ingewalst, zodat het materiaal voor de oppervlakafwerking geheel wordt doordrenktmet cementslurrie.Na deze handelingen wordt de bovenplaat bevestigd waarbij - indien nocig - nog even getrildkan worden. Vervolgens wordt de mal gekanteld tot in zuiver verticale stand en de uitsteken-de wapening wordt bevestigd aan de hijsbalk. Wanneer de hijsapparatuur wordt ingeschakeldCement XXVII (1975) nr. 7 286Lay-out van de produktiestraat die binnen-kort gebouwd wordtPlan of the production unit as to be built atan early dateTijdens het trekkenPulling the element out of the mouldCement XXVII (1975) nr. 7 287Het gerede element wordt naar de opslag-plaats gebrachtThe element /'s transported for storagekomt de plaat volkomen vlak uit de mal tevoorschijn en wordt afgevoerd naar een hangbaan.Men moet wel bedenken dat de omstandigheden waaronder momenteel in de proeffabriekgewerkt wordt, niet gelijk zijn aan het komende automatische produktieproces in de te bouwenfabriek. Zo zal de bevestiging van het hijsmechanisme nog worden verbeterd terwijl in de tebouwen conditioneringsruimte de platen automatisch zullen worden voortbewogen. Met eentijdsduur van 4 uur in deze ruimte waar een temperatuur zal heersen van 50 tot 60 ? bij eenRV van 95 tot 99%, zullen de elementen klaar zijn voor afzagen op maat en voor verder ge-bruik. Dat afzagen is nodig aan de bovenzijde, waar namelijk de hijsbalk bevestigd is geweestaan de uitstekende wapening.De afwerking van de polystyreenplaten kan verschillend zijn: men kan de vlakken laten zoalsze uit de mal komen, ook kunnen er aan ??n of beide zijden bekledingen worden aangebracht.Dit kan zowel tijdens het fabricageproces als naderhand op het werk.BesluitNa de introductie van het huisvuilbeton tijdens de Betondag 1973, zijn contacten gelegd meteen groot aantal bedrijven in binnen- en buitenland. Inmiddels werden op het vervaardigings-proces en de ermee te maken materialen octrooien aangevraagd die eind 1974 openbaar zijngemaakt.De voorbereiding voor de te maken fabrieksstraat is zo ver gevorderd dat de constructie-tekeningen daarvoor bij Bouw- en Adviesbureau Snellen gemaakt worden. Deze baseert zichop de gegevens die verkregen zijn uit de proefproduktie. Dit geldt niet alleen voor hetmateriaal maar ook voor de betrouwbaarheid qua werking en constructie van de benodigdemachines. De produktiestraat zal worden gebouwd door Rijkers Staalbouw BV te Uden en deverwachting is dat de complete installatie aan het eind van dit jaar in Uden zal staan opgesteld.Op dat moment kan dan worden aangetoond dat volgens het trekproc?d? een plaatmateriaalvervaardigd kan worden, dat voldoet aan de technische eisen. Daarna zal de fabriek wordengedemonteerd en opgebouwd bij de eerste afnemer.Het is bekend dat vooral de arbeidskosten bepalend zijn voor de prijs van standaardbeton-produkten. Hoe meer handelingen fabriekmatig overgenomen kunnen worden, des te voorde-liger zal het betonprodukt worden. Hetzelfde geldt eigenlijk voor de bouwplaats: arbeids-intensieve materialen doen de prijs stijgen.De voordelen van de hier besproken polystyreenbetonplaten zullen eerst bij een continueproduktie kunnen blijken; men moet bedenken dat de werkwijze in de proeffabriek in Zwarte-berg niet tot in alle finesses geautomatiseerd kon worden. Overigens verwacht men dat op deProdukten van de proeffabriek een Kenmerkblad zal worden verkregen, gezien de resultatenvan door Ratiobouw uitgevoerde onderzoekingen.Inmiddels is met de polystyreenbetonplaten van de proeffabriek een eerste toepassing ge-realiseerd in een woningbouwproject in Amsterdam.P.L SpitsCement XXVII (1975) nr. 7 288