ir.J.J.M.VeraartVan Hattum en Blankevoort N.V., Beverwijk Transport en montagevan geprefabriceerdebrugelementenU.D.C. 624.21.012.3:691.328.055/.057Transport en montage van geprefabriceerde brugelementenGebaseerd op het thema van de 2e werkzitting: 'Organisatie - Mechanisa-tie - Automatisering'Dit artikel beoogt aan de hand van een aantal voorbeelden een beeld te geven van deverschillende mogelijkheden die openstaan voor het transport en de montage van geprefa-briceerde brugelementen.Het is beperkt tot die elementen die een hoofdrol in de constructie vervullen. De voorbeel-den zijn ontleend aan vrij recent in Nederland gebouwde bruggen en viaducten.Het ontwerp bepaalt het nut van prefabricageHet prefabriceren van brugelementen kan slechts een optimaal resultaat opleveren, wanneerhiertoe tijdig, d.w.z. in het ontwerpstadium, wordt besloten. Reeds de ontwerper dient devele voor- en nadelen van prefabricage af te wegen tegen de mogelijkheden die anderebouwwijzen bieden. Zijn ontwerp zal in belangrijke mate bepalend zijn voor de snelheid ende kosten van de uitvoering, meer in het bijzonder: voor de mogelijkheden van transport enmontage van te prefabriceren brugelementen.Bij het maken van het ontwerp moet, gezien in het kader van dit artikel, allereerst de vraagworden beantwoord of prefabricage constructief mogelijk is. Secundair of het uitvoerings-technisch wenselijk, wellicht zelfs noodzakelijk is. En tertiair of het ook financieel aantrek-kelijk is.Als voornaamste voordelen van prefabricage kunnen worden genoemd: de veelal korterebouwtijd, de mogelijkheid - althans in principe ? op een willekeurige plaats, wellicht metgoedkopere arbeid, min of meer fabriekmatig te prefabriceren en het wegvallen van veelbekisting en steigerwerk op de bouwplaats. Daartegenover staan de kosten voor opslag,overslag en transport en van, veelal speciaal te construeren, gereedschap voor de montageen voor het verzekeren van tijdelijke stabiliteit.Het is duidelijk dat het afwegen van deze en andere factoren, gezien de vele technischemogelijkheden, geen eenvoudige zaak is. Zeker niet wanneer ontwerp en uitvoering, zoalsin veel gevallen gebruikelijk is, strikt gescheiden gehouden worden. Het behoeft dan ookgeen verbazing te wekken dat eenzelfde opgave vaak op velerlei wijzen kan worden opge-lost. De vraag welke oplossing het meest economisch zou zijn geweest, kan veelal slechtsachteraf (speculatief) worden beantwoord.Ter illustratie een klein voorbeeld van twee landbouwbruggen, die beide voor een belangrijkdeel zijn opgebouwd uit geprefabriceerde elementen. In het ?ne geval (foto /) is bijna hetgehele dek opgebouwd uit geprefabriceerde elementen: liggers en platen. In het anderegeval (foto 2) dienen geprefabriceerde U-vormige liggers van betrekkelijk klein gewicht alsdragend element en tevens als bekisting voor de verder ter plaatse te storten brugplaat.Het staat wel vast dat het aantal keuzemogelijkheden zich uitbreidt, naarmate de constructiegroter wordt. Een uitgebreide ervaring zal de ontwerper bij het doen van de eerste keuzedan ook niet kunnen missen.In het vervolg van dit artikel zullen wij nader ingaan op ??n facet van het toepassen vangeprefabriceerde brugelementen. Een facet dat enerzijds in belangrijke mate door het ont-werp wordt bepaald en dat anderzijds reeds een rol gespeeld moet hebben bij het ontwer-pen: het transport en de montage van geprefabriceerde brugelementen.Achtereenvolgens zal worden toegelicht welke invloed de wijze van transport, de plaatswaar het kunstwerk gebouwd moet worden en de montagewijze hebben op de keuze vande produktieplaats. Daarna wordt nader ingegaan op de verschillende mogelijkheden dieopenstaan voor de montage en ten slotte worden enige algemene montageproblemen aan-gestipt.Het transport be?nvloedt de keuze van de productieplaatsPrefabricage impliceert per definitie dat de elementen op een andere plaats worden ver-vaardigd dan waar zij uiteindelijk thuis horen. Transport en montage - de grens tussen beideactiviteiten is moeilijk exact aan te geven - zijn dan nodig om het element te brengen vanzijn productieplaats naar zijn definitieve plaats.Het onvermijdelijke transport is in belangrijke mate bepalend voor de keuze van de produc-CementXXI (1969) nr. 6 2401Geprefabriceerde liggers en platen voor eenlandbouwbrug2Landbouwbrug met geprefabriceerde U-vor-U-vormige liggers, waarover de brugplaatwordt gestorttieplaats. Op hun beurt zijn de transportmogelijkheden afhankelijk van de grootte en hetgewicht van de elementen (dus van het ontwerp).De Nederlandse voorschriften laten niet dan in uitzonderingsgevallen en onder bepaaldevoorwaarden toe dat elementen langer dan 22 meter, hoger dan 4 meter, breder dan 2,5 mof zwaarder dan 60 ton per as over de openbare weg worden vervoerd.Kleinere elementen, met name balken en platen, worden in het algemeen wel per as ge-transporteerd. De productie vindt doorgaans plaats in fabrieken en is ? gelukkig ? veelalgestandaardiseerd. Liggen fabriek en kunstwerk aan vaarwater, dan kan ook transport perschip worden overwogen. Ook wanneer de balken de wettelijk toegestane. lengte van 22 moverschrijden, kan het schip wel eens uitkomst bieden om een belangrijk deel van het tra-ject te overbruggen, zij het ten koste van extra overslag.Voor te grote en te zware elementen is wegtransport, zeker bij lange afstanden en groteaantallen, niet mogelijk.Gelukkig beschikt Nederland over een dicht net van waterwegen, waar de transportmoge-lijkheden veel groter zijn. Zo werden voor de brug te Muiderberg in ??n duwbak 5 balken(van 50 m en 150 ton) tegelijk vervoerd. Een hamerstuk van de Zeelandbrug weegt 600 ton{foto 76) en meet bijna 17,5 ? 12 ? 6 m3.Is het te bouwen kunstwerk niet aan een geschikt vaarwater gelegen, dan vervalt uiteraardook deze transportmogelijkheid en is produktie ter plaatse noodzakelijk. Misschien kunnenin bijzondere gevallen de Spoorwegen hun steentje bijdragen voor de oplossing van hetvervoersprobleem!Wellicht ten overvloede zij opgemerkt dat de toepassing van lichtbeton de mogelijkhedenvoor het transport verruimt, wanneer tenminste het gewicht en niet de afmetingen bepalendzijn.De bouwplaats be?nvloedt de keuze van de produktieplaatsEen andere factor die meespeelt bij het kiezen van het produktieterrein wordt gevormd doorde omstandigheden ter plaatse van het te bouwen kunstwerk.Met name op die punten waar bijv. bestaande gebouwen en verkeerswegen met intensiefverkeer weinig werkruimte overlaten zal het vaak moeilijk zijn een geschikte produktieplaatste vinden in de directe omgeving. Overigens zal het juist in die gevallen aantrekkelijk, zoniet noodzakelijk zijn, het aantal handelingen op de bouwplaats te beperken door te gaanprefabriceren.Ook de veel voorkomende situering van een kunstwerk, deels boven land en deels bovenwater, schept problemen voor de laatste fase van het transport. Wordt het element per asaangevoerd dan rijst de vraag hoe het boven water gemonteerd moet worden; geschiedt deaanvoer per schip dan doet dit probleem zich voelen in omgekeerde richting.Bestrijkt het bouwwerk of het complex van bouwwerken een groot areaal, dan is het devraag wat onder 'ter plaatse produceren' moet worden verstaan. Indien de produktieplaatsniet zeer mobiel is (en wanneer zal dat het geval zijn?), is productie op een zekere afstandvan de bouwplaats onvermijdelijk.De montage be?nvloedt de keuze van de produktieplaatsStaan er meer mogelijkheden open voor de keuze van de produktieplaats, dan zal vanzelf-sprekend de meest economische worden gekozen. Dan gaat ook de voorgenomen wijze vanmontage, die op zich mede bepaald wordt door het aantal elementen, een rol spelen. Im-mers, het transport en de montage vloeien in elkaar over en het montagegereedschap zaldus afgestemd moeten zijn op de aanvoer, ongeacht of deze van veraf of van dichtbij ge-schieat. Het montagegereedschap kan bijv. een belangrijke rol vervullen bij het lossen vanelders geproduceerde elementen of bij het aanvoeren van ter plaatse geprefabriceerdeonderdelen.MontagemogelijkhedenIn dit licht bezien zullen nu verschillende manieren die openstaan voor de montage naderworden bezien. Daarbij is de volgende indeling aangehouden:Cement XXI (1969) nr. 6 2416-7Zowel voor viaducten als voor bruggen metkleine overspanning geschiedt vaak demontage met mobiele kranen1.Het gebruik van mobiele kranen.2. Het gebruik van drijvende bokken.3. Het invaren van elementen.4. Het gebruik van een montageligger of uitbouwwagens.5. Het gebruik van een hulpsteiger langs de brug.6. Het aanvoeren van elementen over de brug.7. Het gebruik van portaalkranen.Aan het slot van het artikel is een overzicht opgenomen, waarin wordt vermeld wie bij debouw van de voornaamste aangehaalde voorbeelden waren betrokken, alsmede enkelematen en gewichten van de geprefabriceerde elementen.1. HET GEBRUIK VAN MOBIELE KRANENVoor montage boven land wordt veelvuldig gebruik gemaakt van mobiele kranen, met namevoor het monteren van balken. Naar keuze kunnen ??n of twee kranen per balk wordeningezet. Hoewel, zeker bij rupskranen, nog wel enige afstand door de kraan met balk kanworden afgelegd, geldt in het algemeen dat de balk tot onder de kraan gebracht moet wor-den, terwijl de kraan de brug reeds onder zijn bereik heeft. De aanvoer geschiedt dan ookmeestal per as, maar bij overspanningen vlak bij het water ook wel per schip.Bij de landoverspanningen van de bruggen bij Sluiskil en Sas van Gent (foto 3) paktentwee mobiele kranen, waarvan ??n op rupsen, de balk van de dekschuit. De rupskraanverreed over een kwart cirkelboog terwijl de andere kraan meezwenkte. De balk was daar-mee 90? gedraaid en kon op de pijlers worden neergelegd.In de Bijlmermeer (foto 4) pakt ??n rupskraan de balk van de wagen, rijdt ermee zover alsnodig tussen de kolommen en monteert.Zelfs voor de 66-tons Metrobalken (foto 5) te Rotterdam was ??n mobiele kraan voldoende:tot dusver een record.Ook voor talrijke viaducten (foto 6) met kleine overspanningen is montage met ??n of tweemobiele kranen de meest voor de hand liggende. Hetzelfde kan gezegd worden van kleinebruggen (foto 7) met ??n overspanning, die vanaf beide landhoofden gemonteerd kunnenworden.Bij alle genoemde voorbeelden vond de productie van de balken plaats op grote afstandvan de bouwplaats, hetgeen weer wijst op het verband tussen wijzen van transport enmontage.2. HET GEBRUIK VAN DRIJVENDE BOKKENMoeten boven water grote overspanningen, of meer overspanningen achter elkaar gemon-teerd worden, dan is de mobiele kraan niet bepaald in zijn element. Het ligt voor de handdan gebruik te maken van drijvende bokken.Hun hefvermogen kan dat van kranen aanzienlijk overtreffen. Punt van overeenkomst isdat ook hier het element in het algemeen tot onder de bok wordt gebracht, in dit geval dusgevaren. Evenals bij de mobiele kranen ook hier de mogelijkheid van produktie op afstand.Het grote hefvermogen en het eenvoudige transport van zware elementen over water, biedthier vele mogelijkheden tot prefabricage, ook in de onderbouw.Zo werden bij de brug te Schellingwoude (foto 8) twee drijvende bokken ingezet om decaissons op de paalfundering te plaatsen. Bij de Zeelandbrug (foto 9) nam ??n 500-tonsbok het plaatsen van de funderingsputten en de caissons voor zijn rekening.De balken van de brug bij Muiderberg (foto 22) werden met twee bokken uit de duwbakgelicht en bij de wateroverspanningen rechtstreeks gemonteerd.Bij de Maasbrug in Roermond (foto 10) was daarentegen ??n bok voldoende.Bij de kanaalbruggen in Oost-Flevoland (foto 11-12) kon bij sommige overspanningen zelfsworden volstaan met de laadboom op het transportschip.De brug over de Brielse Maas (foto 13) werd mootje na mootje van de dekschuit gelicht engemonteerd. Bij Zwolse Hoek (foto 14) gebeurt dit alleen met de moten boven de pijler.Cement XXI (1969) nr. 6 2423Twee mobiele kranen voor landoverspan-ningen brug Sluiskilfoto: T.Slagboom, Vllssingen4E?n rupskraan monteert balken voorviaductenfoto's: C. van der Meulen, Beverwijk5Ook de 66 ton wegende Metrobalkenwerden door ??n kraan geplaatst8Drijvende bokken monteren caissons op depaalfunderingfoto: S.EverwIjn, Amsterdam9Funderingsputten worden geplaatst met??n 500-tons bok11Montage van balken met de laadboom vanhet transportschip12Zwaardere elementen worden met een bokgemonteerd10Weer is slechts ??n bok voldoendeCement XXI (1969) nr. 6 24313De gelijmde brug over de Brielsche Maas14Alleen de moten boven de pijlers worden viaeen bok gemonteerdfoto: Rijkswaterstaat?5Invaren bij hoog water; montage bij vallendwater3. HET INVAREN VAN ELEMENTENDat het varend transport ook tot andere oplossingen voor de montage kan inspirerenbleek bij de Zeelandbrug (foto IS). Het -vormige pijleropzetstuk en ook het daarbovengeplaatste hamerstuk, werden ingevaren bij hoog water en neergezet bij vallend tij.Bij het ontbreken van voldoende tijverschil kan dit natuurverschijnsel op kunstmatige wijzeworden ge?miteerd: het transportschip van de balken van de brug bij Papendrecht (foto 16)was daartoe uitgerust met vier heftorens die de balk omhoog en omlaag konden verplaat-sen, terwijl het schip zelf in horizontale zin verhaald kon worden.Dat het bij kleine elementen niet zo moeilijk is als het lijkt, bleek bij de derde pontsteiger(foto 17) te Amsterdam.4. HET GEBRUIK VAN EEN MONTAGELIGGER OF UITBOUWWAGENSKunnen de brugelementen in hun juiste stand gebracht worden tot nagenoeg verticaal onderde plaats van montage (hetgeen bij balken die van bovenaf neergezet worden natuurlijkniet het geval is) dan bestaan er nog andere mogelijkheden.Bij de Zeelandbrug (foto 18) werden de vrij-uitkragende moten van max. 275 ton paarsgewijsopgetild met een montageligger. Bij Zwolse Hoek (foto 19) wordt gebruik gemaakt van vieruitbouwwagens (??n per uitkraging) die veel overeenkomst vertonen met de uitbouwwagensvan de ter plaatse gestorte, steigerloos uitgebouwde bruggen. Bij Empel zullen de zesuitkragingen om de beurt worden bediend door ??n uitbouwwagen, die met behulp van lierenwordt verplaatst. De aanvoer van de moten geschiedt hier over land en de produktie geschiedtin het verlengde van de brug.Alle tot dusverre beschreven montagewerktuigen hebben ??n gemeenschappelijk nadeel: zijzijn eigenlijk slechts goed bruikbaar ofwel boven land, ofwel boven water. Mobiele kranenzijn aan het land gebonden, bokken bewegen zich alleen in het water.Uitbouwwagens en een montageligger-laag-op-het-brugdek zijn op zich onafhankelijk vande terreinomstandigheden, maar daarbij is het transport aan land of aan water gebonden.Ook het gecombineerde transport-montage-schip van Papendrecht was niet zonder meer ge-schikt voor amfibische werkzaamheden.De oplossing kan dan worden gevonden door de aanvoerweg van de elementen onafhanke-lijk te maken van de terreinomstandigheden.De elementen worden dan aangevoerd, ofwel over een hulpsteiger langs de brug, ofwelover het reeds gemonteerde deel van de brug (foto 20). In principe beide eenvoudige op-lossingen, al komt er bij uitvoering op grote schaal wel het een en ander voor kijken.16Heftorens op het transportschip17Invaren van elementen foto: RijkswaterstaatCement XXI (1969) nr. 6 24418Montageligger bij de Zeelandbrug;paarsgewijze wordt er gemonteerdfoto: Provinciale Waterstaat Zeeland19Mef uitbouwwagens worden de elementengemonteerd vanaf de transportbakfoto: P.Gerritse, Zwolle20Montage via het reeds gemonteerde deelvan de brugfoto: 'Perfect', Alphen a/d Rijn22Aanvoer van balken die door bokken onderverrijdbare jukken werden opgehangenfoto: C. van der Meulen, Heemstede21Aanvoersteiger langs de brug; met eenrailbaan geschiedt de aanvoerfoto: Rijkswaterstaat5. HET GEBRUIK VAN EEN HULPSTEIGER LANGS DE BRUGBij Gorinchem (foto 21) werd een aanvoersteiger gebouwd langs de brug. Vanaf het pro-ductieterrein, gelegen in het verlengde van het brugtrac?, liep een railbaan waarover debalken met lorries werden vervoerd tot naast de te monteren overspanning. Daar aange-komen werden de balken in dwarsrichting over de pijlers verrold.Dezelfde oplossing werd toegepast bij Muiderberg (foto 22), al vond het transport daarplaats in tegengestelde richting. E?n bok hing de balk onder een verrijdbaar juk, dat overeen steiger landinwaarts reed tot de meegekomen tweede bok ook het andere uiteinde konophangen.Bij de landoverspanningen van de Maasbrug te Roermond was het produktieterrein loodrechtop de brugas gesitueerd. De railbaan bleef op het maaiveld, de haakse bocht werd genomenmet een ingenieuze draaischijf en heftorens naast de brug brachten de balk op hoogte.Ook bij Papendrecht plaatsen heftorens de balk op een steiger naast de brug. Bij d? noor-delijke oprit, bij het produktieterrein, stonden zij op het land opgesteld. Voor de zuidelijkeoprit werden zij op een drijvende bak geplaatst (foto 16) om zo het transport over water teverzorgen en de balken daarna op de steiger over te zetten voor de montage van de land-overspanningen. Boven water werden de balken - zoals reeds vermeld - direct ingevaren.Is men door omstandigheden gedwongen de montage in korte tijd uit te voeren, dan kanCement XXI (1969) nr. 6 24523Naast de baan wordt de dekplaat gebouwd;de pijlers worden onder het spooropgebouwd24Lanceerbrug rustend op tussensteunpunt25Aanvoer en montage per lanceerbrugfoto: B.Hofmeester, Rotterdamprefabricage van grote eenheden gewenst zijn. Het ligt voor de hand dan te trachten hettransport evenwijdig aan de brug te vermijden en zich te beperken tot transport in dwars-richting. Zo werd van enkele spoorbruggen (foto 23) het complete dek naast de spoorlijngeprefabriceerd, terwijl de pijlers onder het spoor werden opgebouwd. 'Slechts' enig dwars-transport over teflon en molykote was nodig om het dek in ??n nacht onder de rails teschuiven.6. HET AANVOEREN VAN ELEMENTEN OVER DE BRUGWorden de balken aangevoerd over het reeds gemonteerde deel van de brug, dan is spe-ciaal gereedschap nodig voor het monteren van de nieuwe overspanning.Bij de Van Brienenoordbrug (foto 24) zou een steiger langs de brug vanwege de grotehoogte zeer gecompliceerd zijn geworden, zodat de balken, geproduceerd in het verlengdevan de brug, eerst aan de noord-, later aan de zuidoever, per rail over de brug werden aan-gevoerd. Aangekomen bij de nieuwe overspanning werd de voorste punt van de balk op-gehangen onder een lanceerbrug en doorgerold tot ook de achterste punt opgehangen konworden. Lanceerbrug plus balk konden daarna dwarsuit worden verrold. De lanceerbrug zelfwerd naar de volgende pijler overgezet met behulp van een tijdelijk tussensteunpunt.Ook de brug over het Amsterdam-Rijnkanaal bij Tiel (foto 25) is met een lanceerbrug gemon-teerd. Het produktieterrein lag weer in het verlengde van de brug. Er was geen ruimte vooreen steiger langs de brug omdat daar reeds een brug lag. Evenmin kon deze bestaandebrug voor de montage worden gebruikt. Hier was de lanceerbrug niet in dwarsrichting ver-rijdbaar, maar werden de balken met aparte wielstellen dwars weggerold. Bij het in langs-richting verplaatsen van de lanceerbrug werd geen tussensteunpunt gebruikt, maar werdeen balk als contragewicht onder de staart van de lanceerbrug opgehangen.Een zeer veelzijdige, maar dan ook uiterst gecompliceerde oplossing wordt toegepast ophet Kleinpolderplein (foto 26). De brugmoten worden daar met een speciale torenkraan vande dekschuit gelicht en geplaatst op een transportwagen. Deze brengt de moot, naar keuze,over het maaiveld naar de gewenste plaats, dan wel over de brug tot onder de staart vaneen montageligger. Deze laatste, die hoog boven het brugdek staat opgesteld en waarmeein principe bruggen met een willekeurige ruimtelijke kromming gebouwd kunnen worden,verzorgt dan de laatste horizontale transportfase. Zo kunnen obstakels, wegen of waterworden vermeden.7. HET GEBRUIK VAN EEN PORTAALKRAANEen veel eenvoudiger, maar ook beperkter werktuig is de portaalkraan.Cement XXI (1969) nr. 6 24626Montageligger van het Kleinpolderplein27E?n kraan voor transport en montage; defabricage van de moten geschiedde onderde brugfoto: Dienst Gemeentewerken Rotterdam28Met twee portaalkranen geschiedt demontageBinnen de grenzen van hun afmetingen kunnen portaalkranen hun last in alle richtingennauwkeurig verplaatsen. Voorwaarden voor hun toepassing zijn dat zij de dwarsdoorsnedevan het bouwwerk kunnen omvatten en dat ter weerszijden een railbaan aangelegd kanworden.De Hartelbrug (foto 27) verkeerde in de gelukkige omstandigheid dat het te overspannenkanaal pas na de bouw van de brug zou worden gegraven, zodat niets de aanleg van derailbanen in de weg lag. Daar de moten onder de toekomstige brug werden geproduceerd,kon de kraan zowel het transport, als de montage verzorgen.Ook de eerste overspanningen op het Kleinpolderplein werden met een portaalkraan germonteerd, onder meer om een opstelplatform voor de montageligger te cre??ren.Bij het monteren van balken ligt het voor de hand twee portaalkranen te gebruiken, zoalsgeschiedde bij Schellingwoude en in het klein bij T/e/ (foto 28), waar de kraantjes zonderveel moeite over het water werden gevoerd.Meer moeite kostte de aanleg van een kraanbaan in Hardenberg. De aanvoer van de motenkon daar niet per schip geschieden omdat in de Vecht geen scheepvaart mogelijk is. Ooktransport over land zou in de uiterwaarden op problemen stuiten. Daarom werden de motenter plaatse geproduceerd en wel in het verlengde van de brug. Het ontbreken van scheep-vaart maakte het mogelijk de kraanbaan ook in het water te onderheien, zodat een portaal-kraan transport en montage kon verzorgen.Prefabriceren is vooruitzienMet het bovenstaande is in grote lijnen geschetst welke mogelijkheden er zoal openstaanvoor transport en montage van geprefabriceerde brugelementen. Het zou interessant zijn elkvan deze lijnen meer in detail te volgen, omdat dan vele Onbelangrijke' problemen aan hetlicht zouden komen, die bijzonder hinderlijke gevolgen kunnen hebben wanneer zij niet tijdigonderkend worden.Het manipuleren met de elementen vereist dat reeds vroegtijdig aandacht wordt besteed aanalle voorzieningen die nodig zijn voor het oppakken en overpakken. Voorts moeten de ele-menten worden gewapend tegen alle mogelijke optredende belastingen, waaraan de even-tuele voorspanning moet worden aangepast.Bovendien is de montage nog niet afgelopen wanneer het element op zijn definitieve plaatsgebracht is: moten moeten tijdelijk worden opgehangen tot de definitieve voorspankabelszijn aangebracht, de vrij uitkragende brugarmen moeten in evenwicht worden gehouden totde overspanning continu gemaakt is, balken moeten tijdens het transport rechtop gehoudenworden en ook na de montage worden vastgehouden tot het brugdek en eventueel dedwarsdragers erop of ertussen zijn gestort.Schrijver meende er echter verstandig aan te doen zich, omwille van de overzichtelijkheidvan de toch al omvangrijke beschouwing, niet op zijpaden te begeven.PerspectievenDaarmee zijn wij aan het eind gekomen van het overzicht van in Nederland toegepaste mon-tagewijzen. Dat wil niet zeggen dat er geen andere mogelijkheden zouden bestaan. In Vene-zuela is zelfs de bovenbouw van een brug in zijn geheel geprefabriceerd en daarna in langs-richting over ter plaatse gestorte pijlers verschoven tot zijn definitieve plaats. In Duitslandwerd een op de oever gemaakte overspanning met behulp van een drijvend steunpunt aanhet uiteinde over het water gevaren. Op de grond gebouwde Viadukten die omhoog ge-bracht worden, waarna de pijlers eronder worden gemaakt, is schrijver dezes (nog?) niettegengekomen. De toepassing van helikopters lijkt op dit moment nog te zijn gereserveerdvoor kerktorens!Maar de toekomst duurt nog lang!De mogelijkheden van transport en montage zijn zo gevarieerd en zo talrijk, dat wel gesteldmag worden dat prefabricage van brugelementen niet gauw op onoverkomelijke technischebezwaren zal stuiten. Daaruit volgt natuurlijk niet dat prefabricage constructief en financieelsteeds de voorkeur zal verdienen boven ter plaatse storten. Dat de balans in vele gevallenwel doorsloeg naar prefabricage, moge een stimulans zijn de mogelijkheden voor transporten montage voortdurend te vervolmaken.Cement XXI (1969) nr. 6 247contentsTransport and Assembling of Precast BridgeElementsThis article provides an insight into the variouspossibilities available for transport and assemblingof precast bridge elements, illustrating this with anumber of applications. It is limited to the elementsplaying a major part in construction. The exampleshave been taken from bridges and viaducts recentlybuilt in the Netherlands.sommaireTransport et assemblage des ?l?ments de pontspr?fabriqu?sL'auteur s'est efforc? de donner une image desdiverses possibilit?s qui s'offrent pour le transportet l'assemblage des ?l?ments de ponts pr?fabriqu?s;il l'a fait en partant d'une s?rie d'applications ets'est born? aux ?l?ments qui jouent un r?le pr?-pond?rant dans la construction. Les exemples sontemprunt?s ? des ponts et ? des viaducs n?erlandaisde construction relativement r?cente.26Bef?rderung und Montage der vorgefertigten Br?cken-elementeVorliegender Artikel bezweckt anhand einer Anzahlvon Anwendungen einen ?berblick zu geben ?berdie verschiedenen M?glichkeiten, die dem Trans-port und der Montage von vorgefertigten Br?cken-elementen offenstehen.Es beschr?nkt sich auf die Elemente die eineHauptrolle in der Konstruktion erf?llen. Die Bet-spiele sind Br?cken und Viadukten entnommen diein letzter Zeit in Holland gebaut werden sind.Cement XXI (1969) nr. 6 248