Textielgewapend beton (1)6201364Textielgewapendbeton(1)De laatste jaren is er een zoektocht geweest naarmaterialen die geschikt zijn als trekwapening, alsalternatief voor traditionele wapening envoorspanning. Dit omdat de gevoeligheid vanconventionele wapening voor corrosie met enigeregelmaat leidt tot een grotere constructieafmetingdan alleen voor de sterkte nodig zou zijn. Dezezoektocht was en is een van de focuspunten van hetInstituut voor Betonconstructies van de TechnischeUniversiteit Dresden. Dit heeft onder meer geleid tothet onderzoek naar textielgewapendebetonconstructies.1Onderzoek Technische Universiteit Dresden toontmogelijkheden nieuw materiaalTextielgewapend beton (1) 62013 6500 1 2 3 4 5 651015202530354045met wapening van kortestaalvezels (3,00 vol.-%)met textielwapening(AR glas)zonder wapeningbuiging [mm]kracht[kN]23Sinds het begin van de jaren negentig heeft vezelbeton zichontwikkeld tot een alternatief voor traditioneel gewapendbeton. In dit type beton worden korte vezels van staal, poly-meer of glas toegevoegd. Behalve een toename in druksterkteen treksterkte hebben de random geori?nteerde vezels eenpositief effect op de buigtreksterkte. Om die reden wordt vezel-beton vaak toegepast bij zwaarbelaste, industri?le vloeren.Het gebruik van oneindig lange vezels of daaruit samengesteldeweefsels als vervanging van traditionele wapening was eennieuwe benadering. Dit composietmateriaal staat inmiddelsbekend als textielgewapend beton, kortweg textielbeton. Nadateerste experimenten (foto 2 en fig. 3) met alkali-resistent glas(AR-glas) tot veelbelovende resultaten leidden, werd in 1999het samenwerkende research centrum 528 `Textielwapeningvoor constructieve versterking en reparatie' (afgekort tot SFB528) gelanceerd aan de TU Dresden [8].Het nieuw ontwikkelde materiaal kenmerkt zich door een laaggewicht en een hoge sterkte. De gebruikelijke dikte is 10 tot30 mm, in uitzonderlijke gevallen 50 mm. De wapening is flexi-bel. Gekromde vormen kunnen daardoor veel eenvoudigerworden gerealiseerd dan met gewapend beton. Textielbeton isgeschikt om nieuwe componenten te vervaardigen, maar ookom bestaande componenten te versterken. Met textielbetonversterkte componenten hebben een significant hoger draag-vermogen. Tegelijkertijd treedt er minder vervorming op inbijvoorbeeld vloeren of balken. Ook is het scheurpatroon vantextielbeton anders dan bij traditioneel gewapend beton: veelkleinere scheurafstand en kleinere scheurwijdte (fig. 4).Het lage gewicht van het composietmateriaal is niet alleen rele-vant voor de permanente belasting. Het is ook een voordeelvoor de mensen die het materiaal moeten verwerken. Textiel-weefsel kan met een gewone schaar op maat worden geknipt.Het fijnkorrelig beton kan met een troffel, spatel of spuitinstal-latie worden aangebracht.Constructiemateriaal textielbetonTextielgewapend beton bestaat uit twee componenten: hettextielweefsel en een fijnkorrelig betonmengsel. In tegenstellingtot vezelversterkt beton, waarin de vezels random zijn geori?n-teerd, wordt textielbeton gemaakt met weefsels van oneindiglange vezels. De individuele vezels zijn geori?nteerd in hetweefsel, waarbij de trekwapening op dezelfde manier kanworden ontworpen als traditionele wapening (fig. 5).Basiselement voor textielweefsel is de enkele, oneindig langevezel, het zogenoemde filament. Voor textielbeton wordenAR-glasvezels of koolstofvezels gebruikt. Het gesmolten glas isverrijkt met een percentage zirkonium, waardoor het glas onge-voelig wordt voor de alkalische belasting uit de betonmatrix.De diameter van een individuele AR-glasvezel is 14 tot 28 m.Een koolstofvezel is met een diameter van circa 7 m aanzien-lijk dunner [9]. Ter vergelijking: een menselijke haar isminstens 120 m dik [11].De individuele vezels worden gecombineerd tot vezelbundels(ook wel multifilament draden). E?n draad bestaat meestal uitenkele honderden filamenten, die evenwijdig aan elkaar liggenzonder verdraaiing. Voordat de enkele AR-glas of carbonfila-menten worden samengevoegd tot een draad, wordt eencoating aangebracht. Deze speciale, chemische oplossingenverbeteren bijvoorbeeld de oppervlakte-eigenschappen van defilamenten, maken de filamenten soepeler en beter bestandtegen mechanische spanning [12].Met textielmachines worden de draden tot weefsels gemaakt.univ.-prof. dr.-ing. Manfred curbach,dr.-ing. silke scheerer, dr.-ing. regine ortleppInstituut voor Betonconstructies, TechnischeUniversiteit Dresden 1)1 ?s Werelds eerste textielgewapende betonnen brug, Kempten, Allg?ufoto: Harald Michler2 Lateien met polystyreen kern in de eerste experimenten met textielgewapendbeton3 Resultaten eerste experimenten met textielgewapend beton1) Het artikel is origineel opgesteld in het Engels. Het is vertaald naar het Nederlands doorPaul Lagendijk van Aronsohn Constructies raadgevende ingenieurs bv.Textielgewapend beton (1)6201366gewapende betonplaat(10 cm dikte)1 cm TGBscheuren in degewapende betonvloerscheuren in de TGB-laag4AR-glasdraden AR-glasweefsel weefsel ingebed infijnkorrelig betonopbouw TGB54 Scheurpatroon in textielgewapende betonplaat (TGB-plaat) navierpuntsbuigproef5 Vervaardiging van textielgewapend betonen microsilica gebruikt. De verhouding van de materialen en hettype cement wordt bepaald op basis van de toepassing. Aan hetwater wordt bovendien plastificeerder toegevoegd.De mechanische eigenschappen van verhard beton wordenbepaald op basis van DIN EN 1015-11:2007-05 T2 (mortel;druk en buigtreksterkte) en DIN 1048-5 (elasticiteitsmodulusvan beton) op prismatische proefstukken (40 ? 40 ? 160 mm3).Door de hoge druksterkte kan het fijnkorrelige beton als hoges-terktebeton worden geclassificeerd. Tabel 1 geeft een overzichtvan mengverhoudingen en mechanische eigenschappen.Textielbeton kan op verschillende manieren worden gemaakt.De twee meest gangbare applicatiemethodes zijn het in lagenhandmatig aanbrengen en spuiten. Incidenteel wordt het ookge?njecteerd.Bij het in lagen aanbrengen, wordt eerst een laag van enkelemillimeters fijnkorrelig beton aangebracht op een voorbe-werkte ondergrond of een bekisting. Vervolgens worden om enom op maat gemaakte textielweefsels en dunne lagen betonaangebracht. Het beton kan bijvoorbeeld worden aangebrachtmet een troffel en vlak worden afgewerkt, voordat een nieuwelaag weefsel voorzichtig in de verse betonmatrix wordt gedrukt.De laatste betonlaag wordt uitgevlakt. Het aanbrengen vantextielbeton door middel van spuiten is alleen verschillend inde manier waarop het beton wordt aangebracht (fig. 7). Denabehandeling wijkt niet af van conventioneel beton.Bij het versterken van een bestaande constructie moet deondergrond zorgvuldig worden voorbehandeld. Als eerstewordt het oppervlak opgeruwd door zandstralen. Na hetverwijderen van stof en losse delen, wordt de ondergrondbevochtigd. Pas dan kan worden begonnen met het aanbrengenvan het betonmengsel.Op de TU Dresden zijn verschillende textielmachines beschik-baar. De weefsels kunnen worden samengesteld van AR-glas,koolstof of een combinatie van beide. Het aantal lagen vandraden en de geometrie van het weefsel hangt af van de speci-fieke toepassing (fig. 6).Voor de toepassing van deze textielweefsels is een speciale, mine-rale matrix ? zogenoemd fijnkorrelig beton ? ontwikkeld aan deTU in Dresden. De maximale afmeting van het toeslagmateriaal is1 mm. Deze maat werd bepaald door de afmeting van de wape-ning enerzijds en de gewenste, kleine laagdikte anderzijds.Volgens de gebruikelijke definities zou dit moeten worden geclas-sificeerd als een mortel. Vanwege de mechanische eigenschappenvan het materiaal is toch gekozen voor de naam fijnkorreligbeton. Als bindmiddel wordt een combinatie van cement, vliegasTabel 1 Voorbeelden van spuitbetonmengsels en mechanische eigenschappen van fijnebetonmengsels, op basis van [9]bestanddelen / eigenschappen mix 1 mix 2 mix 3zand 0-1 [kg/m?] 942,0 1122,4 1122,4cement CEM I 32,5 [kg/m?] ? 564,8 ?cement CEM III/B 32,5 [kg/m?] 628,0 ? 468,4microsilica (oplossing) [kg/m?] 100,5 56,6 56,6vliegas [kg/m?] 265,6 253,1 253,1water [l/m?] 214,6 221,5 221,5superplastificeerder FM30, BASF [l/m?] 10,5 12,0 ?superplastificeerder ACE30, BASF [l/m?] ? ? 3,8water/bindmiddel factor [?] 0,33 0,36 0,42druksterkte [N/mm?] 76 65 54buigtreksterkte [N/mm?] 7,1 8,7 9,5elasticiteitsmodulus [N/mm?] 28.500 25.600 ?volumieke massa [kg/dm?] 2,17 ? ?Textielgewapend beton (1) 62013 67676 Voorbeelden van verschillende weefsels (van links naar rechts: koolstofweefselmet langs- en dwars, weefsel voor versterken op dwarskracht (AR-glas) en kool-stofweefsel voor versterken op buiging)7 Aanbrengen van TGB-versterkingslaag door spuitenfoto's: Silvio Weilandweefsel. De potentie van versterken met textielbeton kanoverduidelijk worden gedemonstreerd met diverse beproe-vingen. Bij enkelvelds dakplaten is een laag textielbeton aande onderzijde aangebracht. De wapening eindigt v??r deopleggingen. De resultaten zijn weergegeven in figuur 8. Bijde beproevingen is het aantal lagen textielweefsel en het typevezel gevarieerd. In drie gevallen kon het draagvermogenworden verhoogd tot tweemaal dat van de oorspronkelijkeconstructie. Het substantieel stijvere gedrag van de versterkteplaten is ook opvallend. Dit is van belang bij veranderdgebruik van gebouwen en voor het beperken van doorbui-ging [10].Bij balken is vaak de dwarskrachtcapaciteit maatgevend, vooralin gebouwen die stammen uit de eerste dagen van de gewa-Experimenteel onderzoekVoordat een nieuw materiaal in de praktijk kan wordengebruikt, moet het zichzelf bewijzen in experimenten. Hetmateriaalgedrag moet worden onderzocht en beschreven,rekenmethoden moeten worden ontwikkeld. Enkele onder-zoeksresultaten worden hier op hoofdlijnen gepresenteerd.De focus van het onderzoek lag bij de toename van hetdraagvermogen van bestaande betonconstructies versterktmet textielbeton. De meest gebruikelijke belastingsscenario'szijn buiging, dwarskracht en wringing of normaalkracht.Bij onderdelen met onvoldoende buigcapaciteit is textielbe-ton aangebracht in de trekzone. De fijnkorrelige betonlagenzijn slechts enkele millimeters dik. De totale dikte van hettextielbetonpakket is afhankelijk van het aantal lagen textiel-Textielgewapend beton (1)620136810,8 mm10,8 mm18mm45?45?8910belastingP[kN]PL-SGL/1 - 1 laag koolstofvezel (3500 tex, At= 106,9 mm2)PLC-3/SW - 3 laags koolstofvezel (800 tex, At= 74,0 mm2)PLB-3/T - 3 laags AR glasvezel (2400 tex, At= 141,4 mm2)PLB-6/MW - 6 laags AR glasvezel (2400 tex, At= 282,7 mm2), niet gecoatPLB-3/MV - 3 laags AR glasvezel (2400 tex, At= 141,4 mm2), niet gecoatPLB-0/MW - gewapend beton zonder textielbeton (As= 201 mm2)doorbuiging w [mm]8 Vergelijking van versterken van vloeren van gewapend beton metverschillende weefsels [13]9 Dwarskrachtversterking in laboratorium10 Opstelling voor beproeving op torsiePraktische toepassingen textielgewapend betonVersterking van componentenExterne invloeden of gewijzigde belastingsscenario's kunnenertoe leiden, dat een bestaande constructie niet langer veiligeen belasting aankan. In de bruggenbouw spelen bijvoorbeeldhet toegenomen verkeer en de hogere asbelastingen een rol.Het eerste, grote project met textielgewapend beton was hetvergroten van de draagkracht van een hyparschaal als overkap-ping van de aula van de hogeschool van Schweinfurt (fig. 7).De al in de jaren zestig gebouwde overkapping van gewapendbeton heeft een maximale overspanning van ongeveer 39 m enop veel plaatsen is de dikte van de schaal slechts 8 cm. Dezeconstructie moest dringend worden gerepareerd en de draag-pende betonconstructie. Bij het aanbrengen van textielbetonwordt de hellingshoek van AR-glasvezels (ca. 45?; [14] enfiguur 9) aangepast aan de richting van de hoofdtrekspanningin het lijf van de balk. Het meest lastige daarbij is de veranke-ring van de textielwapening [15, 16]. Vooral bij T-balken is dedrukzone niet bereikbaar voor de versterking.Wringing is relevant bij bijvoorbeeld randbalken, elektriciteits-masten, enzovoort. Om die reden zijn ronde, gewapende beton-onderdelen versterkt met textielbeton en beproefd op wringing.Foto 10 laat de proefopstelling zien en figuur 12 toont de resulta-ten. Naast de duidelijke toename in bezwijklast valt ook op datdoor de textielbetonversterking een kleinere hoekverdraaiingoptreedt dan bij niet-versterkt, gewapend beton [18].Ook als kolomwapening heeft textielbeton zich bewezen [19, 20].Bij proeven op 2 m lange kolommen nam de opneembare belas-ting toe met 35% en 66% bij twee lagen AR-glasweefsel, afhanke-lijk van het type weefsel. In het recente verleden zijn er drukproe-ven uitgevoerd op grote kolommen in een nieuwe 10 MN beproe-vingsinstallatie (foto 11, [21], [22]). Een niet-versterkte referentie-kolom van normaal gewapend beton en twee, met vijf lagen kool-stofweefsel versterkte kolommen werden beproefd. Zoalsverwacht waren de versterkte kolommen ongeveer twee keer zosterk als de referentiekolom. Indrukwekkend was vooral het veelductielere bezwijkmechanisme. Versterken met koolstofweefselsin combinatie met fijnkorrelig beton zorgde ervoor, dat veel fijnescheuren verdeeld langs de omtrek en de hoogte van de kolomoptraden voordat de maximale belasting werd bereikt en breukoptrad. Bij de normaal gewapende kolom trad de schade vooralop in het bovenste gedeelte. De beschreven effecten zijn in foto 11zichtbaar.Textielgewapend beton (1) 62013 69hoekverdraaiing [1/m]bezwijkmoment[kN]6 textiellagen60504030201000 40 80 1034 textiellagenongewapend referentieproef11 Beproeving van kolommen; (a) proefopstelling, (b) gewapendebetonkolommen met en zonder koolstofwapening na beproeving,(c) fijn, gelijkmatig verdeelde scheuren in versterkte kolomfoto's: Christian Dittrich en Ulrich van Stipriaan12 Resultaten van torsiebeproevingen op cirkelvormige doorsnede [18]blijven. Het betrof een 80 mm dik, golvend dak van gewapendbeton met rechthoekige raamopeningen. Evenals bij het projectin Schweinfurt kon met de conventionele methoden niet aanalle voorwaarden worden voldaan.kracht moest worden vergroot. In dit project konden voor deeerste keer de voordelen van textielgewapend beton in de prak-tijk worden gedemonstreerd. Daarnaast was de toepassing vantextielbeton uiteindelijk de enige, verstevigende methode diehier kon worden gebruikt. Noch de deels stevige dakhellingnoch de verwachte hoge temperaturen op het dak vormden eenprobleem. Bovendien maakte de tweedimensionale, textielge-wapende betonlaag de opname van verschillend geori?nteerdekrachten in de schaal mogelijk.Zoals verwacht bleek de verwerking van het bouwmateriaaleenvoudig ? en de 15 mm dikke laag betekende slechts eengeringe toename van het eigen gewicht van de dakconstructie.Ter vergelijking: de gebruikelijke dikte van spuitbeton is 80mm. In afzonderlijke stappen werden dunne lagen beton endrie lagen koolstofvezel beurtelings binnen een paar dagenaangebracht op het hele dak.In Zwickau moest een belangrijk gewelf uit de begindagen vanhet gewapend beton behouden blijven [24]. Voor dit histori-sche gebouw (gebouwd in 1903) waren de eisen van de steden-bouwkundige, de actievoerders en de gebruikers hoog. Bovenalles moest de geometrie van de schaal grotendeels behouden 1211a 11b 11cTextielgewapend beton (1)620137013a 13b13c 13d13e 13fstrippen moest worden uitgesloten om constructieve of techni-sche redenen. Daarom werd de constructieve veiligheidhersteld met een laag textielgewapend beton.Nieuwe onderdelenTextielbeton is niet alleen een versterkingsmethode, het is ooktoepasbaar voor nieuwe onderdelen of constructies. Uitste-kende voorbeelden zijn twee segmentbruggen die zijn gemaaktonder leiding van het Institute of Concrete Structures.'s Werelds eerste textielgewapende betonnen brug is gebouwdvoor het Nationale Tuin Festival in 2006 over de D?llnitz inOschatz (Saksen, fig. 14). De lichtgewicht brugconstructie werdin 2006 bekroond met de `Speciale Aanmoedigingsprijs' van deF?d?ration Internationale du b?ton (fib) en in 2007 met de`Innovatieprijs van de Betontoeleveringsindustrie'.De wapening van de elementen bestond voornamelijk uitAR-glasweefsel, in vier lagen aangebracht. De slechts 30 mmdikke textielbetonschaal is looppad, railing en draagstructuurin ??n. Langsverstijvingen, stijve dwarsribben op de randen vanNadat het pleisterwerk was verwijderd, is het oppervlak van hetoude beton opgeruwd door middel van zandstralen. Ookwerden de aanwezige beschadigingen gerepareerd. Daarnawerd het oppervlak bevochtigd en werd de eerste laag fijnbeton opgespoten. Vervolgens werd het op maat gesnedentextielweefsel van koolstofvezels ingebed in het verse, fijnkor-relige beton. Opeenvolgend zijn alle vijf vereiste versterkendelagen aangebracht. Als laatste laag werd weer 3 mm fijn betonopgespoten. De versterkende laag was met een totale dikte van15 mm wederom buitengewoon dun. Ten slotte werd het betonnog zeven dagen nabehandeld om scheuren als gevolg vankrimp te voorkomen. De diverse stappen worden ge?llustreerdin foto 13a t.m. f.Het gebruik van textielgewapend beton voor versterking isechter niet beperkt gebleven tot de speciale constructies alshiervoor beschreven. Dat bewijst een project uit 2009. In eencommercieel gebouw met meerdere verdiepingen moest meerdan 2200 m2van de vloer worden versterkt. De buigcapaciteitwas niet voldoende. Versterking met spuitbeton of koolstof-Textielgewapend beton (1) 62013 71bovenrand met sparing voorvoorspanstreng3,08 m1,31mtextielwapening, 4 lagendwarsribbenverstijving onderrand met2 sparingen voor voor-spanstrengenTGB-schaal,30 mm dik1415gevelelementen zijn erg zwaar, omdat de dikte in belangrijkemate wordt bepaald door de vereiste dekking op de wapening.Door het hoge eigen gewicht zijn ook zware verankeringenvereist [26]. Als rekening wordt gehouden met de thermischeeisen zijn meestal grote laagdikten vereist, waardoor traditio-neel vervaardigde gevelelementen niet interessant meer zijn omtoe te passen.Een veelbelovend alternatief zijn dunwandige textielbetonpane-len van Hering Bau GmbH & Co. Naast de toepassing als gevel-bekleding voor nieuwe gebouwen, is het systeem ook voorgebouwrenovatie interessant door zijn lage eigen gewicht [26].De verankeringen worden bij deze oplossing ook minder zwaarbelast.PerspectiefNa twaalf jaar intensief onderzoek eindigde in de zomer van2012 de financiering van SFB 528 door de Duitse OnderzoeksStichting (DFG). De onderzoeksactiviteiten van SFB528 worden voortgezet in praktijkgerichte projecten en in hetDuitse Centrum voor Textielbeton (DZT) [27]. Onderzoek entoepassing van textielbeton blijven, ook na het stoppen vanSFB 528, een onderzoeksprioriteit op het Instituut voor Beton-constructies van de TU Dresden. Inmiddels staan er meer inte-ressante projecten op stapel, zoals een nieuwe brug voor voet-gangers en fietsers (fig. 15).Er wordt ook naar andere wegen gezocht om de lichtgewicht-constructie van beton naar een hoger plan te brengen. Bijzon-dere aandacht is er voor het resultaat van het DFG-programma`Concrete light - Future concrete structures using bionic,mathematical and engineering formfinding principles'. Het doelvan het multidisciplinaire programma is om een verandering inconstrueren te realiseren: naar lichte gebouwen met beton dieniet lijken op de hedendaagse, solide betonnen gebouwen.Bovendien moeten deze gebouwen in de toekomst bredertoepasbaar worden dan alleen als speciale oplossing in bijzon-dere, individuele projecten. LItErAtUUrDe volledige literatuurlijst staat op www.cementonline.nl.de elementen en vergroting van de dwarsdoorsnede ter plaatsevan de handleuning en in de onderhoeken, geven de slankeschaal zijn stabiliteit.Na het gereedkomen van de individuele elementen werden deelementen op een onderstempeling in lijn geplaatst en gecon-troleerd op maatvastheid. Daarna zijn de individuele elementenstap voor stap aan elkaar gelijmd. Door de elementen tijdelijktegen elkaar te drukken, is volledige vulling van de voegengegarandeerd. Nadat alle elementen waren verbonden, is debrug in langsrichting voorgespannen met voorspanstrengen.De volledige brug is met een speciaal transport naar de bouw-plaats gebracht. Figuur 1 laat de brug zien zoals hij nu is.In het najaar van 2007 werd een tweede, 17 m lange voetgan-gers- en fietsersbrug in Kempten (Allg?u) geopend voor hetpubliek [26]. De 18 U-vormige elementen van de brug over deRottach werden gemaakt door middel van spuiten in de prefab-fabriek in Oschatz.Niet alleen lichtgewichtbruggen kunnen worden gemaakt mettextielbeton. Een ander veelbelovend toekomstig toepassings-gebied is het gebruik bij gevelpanelen. De TU Dresden werktnauw samen met de industrie om praktische en economischetoepassingen te ontwikkelen. Traditioneel gewapende betonnenGevelelementen van textielgewapend betonBinnenkort verschijnt een artikel in Cement over enkele, actuelepraktijkprojecten waarin gevelelementen van textielgewapendbeton zijn toegepast. Dit wordt geschreven door RWTH Aken enHering Bau.13 Lichtgewichtversterking ? verslag van het versterken van een gewelf14 Dwarsdoorsnede TGB brug in Oschatz [26]15 Voorstudie van textiel gewapende betonnen brug2013/6Literatuur bij artikel Textielgewapend beton (1)1 Ramm, W., ?ber die faszinierende Geschichte des Betonbaus, Gebaute Visionen, 100 Jahre DeutscherAusschuss f?r Stahlbeton 1907-2007, Beuth Verlag GmbH Berlin ? Wien ? Z?rich, 2007, pp. 27-130.2 www.e-pics.ethz.ch/index/ETHBIB.Bildarchiv/ETHBIB.Bildarchiv_Hs_1085-1912-1-547_41533.html3 Kind-Barkauskas, F., Kauhsen, B., Pol?nyi, S., Brandt, J., Beton Atlas, Entwerfen mit Stahlbeton imHochbau, Beton-Verlag, D?sseldorf, 1995.4 Schambeck, H., Finsterwalder, U., Stiglat, K., Bauingenieure und ihr Werk, Verlag Ernst & Sohn, Berlijn,2004.5 Fergestad, S., Aas-Jakobsen, A., Light Weight Concrete in Norwegian Bridges, 5th InternationalSymposium on Utilisation of High Strength/High Performance Concrete, juni 1999, Sandefjord, Norwegen,pp. 66-74.6 commons.wikimedia.org/wiki/File:Deitingen_Sued_Raststaette,_Schalendach_01_09.jpg7 Rienecker, F., Maier, G., Lexikon zur Bibel, Brockhaus Verlag Wuppertal, 2006.8 sfb528.tu-dresden.de9 Jesse, F., Curbach, M., Verst?rken mit Textilbeton, Beton-Kalender 2010, Teil I, Ernst & Sohn, Berlijn,2009, pp. 457-565.10 B?sche, A., Weiland, S., Ortlepp, R., Jesse, F., Curbach, M., Textile Reinforced Concrete for FlexuralStrengthening of RC-Structures, Part 1: Structural Behaviour and Design Model, ACI SP-251-2 Design &Applications of Textile-Reinforced Concrete, 2008, pp. 19-40.11 de.wikipedia.org/wiki/Haar12 Scheffler, C., Gao, S.-L., Plonka, R., M?der, E., Hempel, S., Butler, M., Mechtcherine, V., Interphasemodification of alkali-resistant glass fibres and carbon fibres for textile reinforced concrete, Part I: Fibreproperties and durability, Part II: Water adsorption and composite interphases, Composites. Science andTechnology 69, 2009, pp. 531-538, 905-912.13 Weiland, S., Curbach, M., Interaktion gemischter Bewehrungen bei der Verst?rkung von Stahlbeton mittextilbewehrtem Beton, Textile Reinforced Structures: Proceedings of the 4th Colloquium on TextileReinforced Structures (CTRS4), Dresden, 2009, pp. 553-564.14 Br?ckner, A., Ortlepp, R., Curbach, M., Textile Reinforced Concrete for Strengthening in Bending andShear. Materials and Structures 39(8), 2006, pp. 741?748.15 Br?ckner, A., Ortlepp, R., Curbach, M., Anchoring of shear strengthening for T-beams made of TRC.Materials and Structures 41(2), 2008, pp. 407-418.14 Ortlepp, R., Hampel, U., Curbach, M., A new Approach for Evaluating Bond Capacity of TRCStrengthening. Cement and Concrete Composites 28(7), 2006, pp. 589?597.15 Ortlepp, R., Br?ckner, A., Curbach, M., Influence of textile reinforcement on the principle stress condition,Lezing gehouden tijdens het International fib Congress, Washington D.C., 29 mei ? 2 juni 2010.16 Schladitz, F., Curbach M., Torsionsversuche an textilbetonverst?rkten Stahlbetonbauteilen. Beton- undStahlbetonbau 104(12), 2009, pp. 835-843.17 Ortlepp, R., Curbach, M., Verst?rken von Stahlbetonst?tzen mit textilbewehrtem Beton. Beton- undStahlbetonbau 104(10), 2009, pp. 681-689.18 Ortlepp, R., Lorenz, A., Curbach, M., Umschn?rungswirkung textilbewehrter Verst?rkungen imLasteinleitungsbereich von St?tzen in Abh?ngigkeit von der Geometrie. Beton- und Stahlbetonbau 106,2011.19 Schladitz, F., Hampel, T., Ortlepp, S., Scheerer, S., Eine neue 10 MN Pr?fmaschine f?r gro?formatigeBauteile. Bautechnik 88, 2011.20 Ortlepp, R., Schladitz, F., Curbach, M., Textilbetonverst?rkte Stahlbetonst?tzen. Beton- undStahlbetonbau 106, 2011.21 Curbach, M., Hauptenbuchner, B., Ortlepp, R., Weiland, S., Textilbewehrter Beton zur Verst?rkung einesHyparschalentragwerks in Schweinfurt. Beton- und Stahlbetonbau 102(6), 2007, pp. 353-361.22 Schladitz, F., Lorenz, E., Jesse, F., Curbach M., Verst?rkung einer denkmalgesch?tzten Tonnenschalemit Textilbeton. Beton- und Stahlbetonbau 104(7), 2009, pp. 432-437.23 Ehlig, D., Hochtemperaturverhalten von Textilbeton. Lezing gehouden tijdens DZT-Anwendertagung,Dresden, 2010.24 Curbach, M., Michler, H., Weiland, S., Jesse, D., Textilbewehrter Beton ? Innovativ! Leicht! Formbar!.BetonWerk International 11(5), 2008, pp. 62-72.25 textilbetonzentrum.de