Stupr?-excursie naar Belgi?Op 31 augustus en 1 september jl., bezocht een groep Stupr?-leden bouwwerken in Belgi?. Deeerste dag gebeurde dat in de omgeving van Brussel, de tweede dag 's morgens bij Luik, terw ijlin de middag een bezoekw erd gebracht aan het nieuwe gebouw van het Algemeen BurgerlijkPensioenfonds te Heerlen. In het vorige nummer van Cement is een uitgebreid artikel over datgebouw verschenen, reden om in het kader van dit verslag het gebouw onbesproken te laten.Achtereenvolgens zullen aan de orde komen:? vrachtgebouw bij de luchthaven Zaventem? appartementengebouw La Chasse in Brussel-Etterbeek? woonw ijk 'Savelberg' in St. Lambrechts-Woluwe? Academisch Ziekenhuis LuikAan de verslaggeving is meegew erkt door ir.H.W.Fokkema, ir.W.B.Gr?ndlehner, ?ng.A.A.Smid,P.L.Spits, ir.J.Stroband, ir.R.Sw art en ir.F.Treffers.1Dwarsdoorsnede vrachtgebouwVrachtgebouw bij de lucht-haven ZaventemAan een van de zijden van de NationaleLuchthaven Brussel is een vrachtgebouw inaanbouw met een oppervlakte van 70 184 m.Het gebouw zal dienst doen voor de overslagvan goederen die per vliegtuig w orden ver-voerd.Van de vliegveldzijde af gezien, bestaat hetgebouw uit een reeks loskades met een dieptevan 12,96 m en een breedte van 12 m, ver-volgens de centrale hal met een oppervlaktevan 136 40 m en een vrije hoogte van 7,25 m,aan de andere zijde begrensd door de 10 mdiepe en 4 m brede laadperrons voor vracht-wagens.De constructie bestaat geheel uit geprefabri-ceerde onderdelen. In dwarsrichting gezien(fig, 1) zijn er drie overspanningen: een zij-overspanning van 10 m ter plaatse van delaadperrons voor de vrachtwagens, vervol-gens de overspanning van 40 mwaarvoor I-vormige balken met hellende bovenflens zijngekozen en de derde overspanning van 12,50m met een uitkraging van 6 meter. Deze uit- Het vrachtgebouw gezien vanaf de vlieg-veldzijdeCement XXX (1978) nr. 11 5072Dakniveau (met kruisen zijn de licht-openingen aangegeven) ook het kolommen-stramien is aangegevenInterieur van de hal met de vrije over-spanning van 40 mkraging doet dienst als luifel. Op het kolom-menstramien (zie fig. 2) zijn in langsrichtingvan het gebouw l-vormige balken gelegd metdaarop de verschillende dakbalken, hart-op-hanMm.Ter plaatse van de laadperrons voor devrachtwagens komen hooggelegen kantoor-ruimten voor. De tussenvloer is opgebouwduit SP-platen met een dikte van 270 mm. Dezevloerelementen rusten aan de gevelzijde opdragende borstweringen en aan de halzijdeop prismatische liggers met een console overde volle lengte, die zelf rusten op de steunko-lommen van de I-liggers van het dak.Drie dilatatievoegen verdelen het gebouw.Voor de beide middengedeelten dienen de terplaatse gestorte trappehuizen voor de kan-toorverdiepingen als stabiliteitselementen; debeide einddelen van het gebouw ontlenen hunstabiliteit aan de in putten geplaatste kolom-men.Het dak bestaat uit platen van cellenbeton meteen dikte van 150 mm en lichtkoepels.De gevels bestaan uit verticaal geplaatsteSP-platen, voorzien van een speciale afwerk -laag. In de voorgevelwaar de kantoren zijn, iseen andere constructie gekozen, namelijkdragende borstweringen. Rondom het helegebouw loopt een kroonlijst, bestaande uitwitte betonelementen, die bevestigd wordenaan de koppen van de dakbalken. Aan de zij-gevels zijn ze verbonden met de randbalken.Deze balken w orden hierdoor op wringing be-last. Om deze torsiekrachten op te nemen zijntrekstaven ingestort tussen de dakplaten vancellenbeton.De vloer in het gebouw wordt ter plaatse ge-stort in vakken van ca. 12 12 m2. Op een ge-wapende ondervloer die aan de bovenzijderuw is afgewerkt, wordt de afwerkvloer gestortdie een hoge kw aliteit bezit. Door te werkenmet een vrij droge specie en te verdichten meteen tamelijk zw are trilbalk, w erd een opper-vlak gekregen dat niet met de hand behoefdete w orden 'nagespaand'.Op het moment van de excursie was men aande vliegveldzijde bezig met de aanleg van be-tonnen platforms voor het parkeren van devliegtuigen. Daartoe w erd door een SGMEslip-form paver een laag van 450 mm ongew a-pend beton aangebracht. Achter de spreid- enverdichtingsmachine volgde een bezem-ma-chine voor het aanbrengen van de gewensteprofilering en tot slot werd het verse betonop-pervlak bespoten met een curing compound.Het vrachtgebouw zal in januari 1979 wordenopgeleverd en in gebruik genomen door Bel-gavia en PanAm.opdrachtgever: Regie der Luchtwegenarch, en constr.: F.Collard, Brusselaannemer: Combinatie van NV Travaux enF.Gillion et Fils, Brusselelementen: CBR Ergon, LierCement XXX (1978) nr. 11 508Aanleg van opstelplaats voor vliegtuigen:een dikke laag ongewapend beton wordtmet een slip-form paver aangebrachtAppartementengebouw'La Chasse'Dit appartementengebouw ligt aan de Groot-hertogstraat in Etterbeek en is aan beide zij-den tussen bestaande bebouw ing ingesloten.Het gebouw is ongeveer 50 m lang en 18,50 mbreed (fig. 1). De begane grond is bestemdvoorw inkels; de daarboven gelegen vijf ver-diepingen met een diepte van 14,50 m bevat-ten 43 appartementen. Het geheel is onder-kelderd, onder meer voor het parkeren vanauto's. De bouw is in twee fasen gerealiseerd,het ene deelwordt al bewoond terw ijl hetandere nog volop in uitvoering is.De kelder met de begane grondvloer en de op-gaande wanden tot de eerste verdieping zijnter plaatse gestort. Daarboven zijn de verdie-pingvloeren en wanden opgebouwd uit Er-gon-elementen. Voor de vloeren zijn dat SP27 grindbetonplaten (dikte 270 mm) met eenmaximale lengte van 8,50 m en voor de bal-kons SP 20 platen (dikte 200 mm).De breedte van de vloerplaten bedraagt 1,20m. De onderkant is glad en strak afgewerkt enbehoeft alleen maar geschilderd of gespotente w orden. De dikte van de wandplaten be-draagt 200 mm. De w anden van de trappehui-zen en liftschachten zijn eveneens geprefa-briceerd. In de trappehuizen zijn prefab-bordes- en trapplaten aangebracht vanaf dekeldervloer. In de voorgevelzijn een aantalniet-dragende l-vormige elementen van ar-chitectonisch beton geplaatst (foto 2).5092De balkons, daarboven tegen de gevel del-vormige elementenCement XXX (1978) nr. 11De dw arsstabiliteit w ordt ontleend aan deschachten. Op de vloerplatenwordt geendoorgaande druklaag aangebracht; het on-derlinge verbandwordt verkregen door hetdoorkoppelen van de vloerplaten ter plaatsevan de wanden en door het aanbrengen van 2doorgaande verbindingsstaven in de wand-vloer voegen en een verticale doorkoppelingvan de wandplaten (fig. 3 en 4). Deze platenworden horizontaal gestort op een kanteltafelen verticaal ontkist en vervoerd. Alleen langsde omtrek is een wapening aanwezig, eennetwapening ontbreekt. De verticale voegenzijn gekarteld, maar hebben geen stekeinden.Met dit 'open' prefab-systeem is het mogelijkwoongebouwen tot 10 verdiepingen te bou-wen,waarbij met name ten aanzien van hetgevelontwerp een grote mate van vrijheid be-staat.opdrachtgever en aannemer: Schoofs NV,Hoepertingenarchitect: d'leteren, Brusselconstructeur: Peeters, Hasseltelementen: CBR Ergon NV, LierWoonwijk 'Save?berg' inSt-Lambrechts-WoluweHet project Savelberg dat momenteel in uit-voering is,wordt binnen het zgn. 'Groot-Brussel' gebouwd. Het omvat een aantalwoonblokken en ontleent zijn naam aan dehier oorspronkelijke aanw ezige zandheuvel(zand =savel) die door afgraving is verdwe-nen. Ook de uiterlijke vorm van het projectdoet denken aan de tijd voor de zandafgra-ving: door variabele gebouwhoogten en --breedtes ontstaat een silhouet waarin deoorspronkelijke Savelberg herkenbaar is(fig. 1).De gehele w oonwijk, waarin in totaal 284 ap-partementen en 53 studio's zijn onderge-bracht, is in drie onderdelen te verdelen:namelijk hoogbouw , terrasbouw en eengarage.Een en ander is als volgt gespecificeerd:4 blokken terraswoningen7 blokken hoogbouw flats, tot maximaal 9 ver-diepingen2 blokken gedeeltelijk terrasbouw en gedeel-telijk hoogbouw flatser tussenin is een garage in aanbouw met ??nen gedeeltelijk tw ee parkeerlagen.1Maquette van de woonwijk2Fabricage gevelelementOp het dak van deze parkeergarage bevindtzich hetwandelniveau. Op dit niveau zijn w in-kels met een totale vloeroppervlakte van 322m2geprojecteerd, alsmede kantoorruimtenmet een totale vloeroppervlakte van 437 m2.De totale bouw tijd bedraagt ? jaar.In verband met de ongelijkmatige draagkrachtvan de ondergrond, is gekozen voor twee fun-deringstypen: staalfundering en fundering oppalen.De gebouw en zijn in grote lijnen als volgtopgezet:? in het w erk gestorte binnenwanden (langsen dwarswanden in gietbeton);? dragende gevelelementen in sandw ich-constructie en borstweringselementen aan dezijgevels;? niet-dragende gevelelementen in sand-wichconstructie aan de voorgevels;? breedplaatvloeren met een in het w erk ge-storte druklaag, overspanningen vanwand totwand 3,30 en 3,90 m.Bij de gevelelementen bestaat de sandwich-constructie uit 150 mm binnenblad, 30 mmpolystyreenschuim en 70 mm buitenblad,door en door uitgevoerd in zandkleurig struc-tuurbeton, met opgeruwde ribben. Om een zogoed mogelijk resultaat van het opruwen teverkrijgen, zijn de elementen in een contramalvan een basiselement met afgehakte ribbengestort,waarna door licht uitwassen een fraaiuiterlijk w ordt verkregen (fig. 2).De gevelelementen w orden op etemiet plaat-jes op de gestorte vloer gesteld en onder-sabeld. Aan de onderzijde zijn de elementenvoorzien van 2 of 3 stekken, die bij het plaat-sen in inkassingen van de vloer steken. Tege-lijk met het ondersabelen worden deze inkas-singen volgegoten.Aan de bovenzijde van de elementen stekenevenals stekken uit, die in de ter plaatse testorten druklaat gebetonneerd worden.De keuze tot prefabricage is in een laat sta-dium van voorbereiding gemaakt. Dit heeft totgevolg gehad dat het aantal typen elementenzeer groot is geworden. Hierdoor ontstondenweer maatafw ijkingen en passingsproble-men, die een vlotte verwerking van de gepre-fabriceerde elementen in het beginstadiumhebben tegengegaan.De vloeren bestaan uit breedplaatelementen,dragend van tussenwand op tussenwand,resp. van tussenwand naar gevelelement.Over deze vloeren is een druklaag gestort dievoor de zijdelingse stabiliteit zorgt.Cement XXX (1978) nr. 11 510Terraswoningen op de voorgrond,daarachter de kruisvormige flatsDe kerk aan de voet van het complexHet resultaat in detail en gemonteerd in hetwerkopdrachtgever: Stichting Bedrijfspensioen-fonds voor de Metaalnijverheid, Den Haagarchitect: Groep Synthese, Brusselaannemer: Rescobel NV, Brusselelementen: Seeghers Beton, Aalter/GentAcademisch ZiekenhuisSart Tilman te LuikInleidingOp 1 september 's morgens werd een bezoekgebracht aan het in uitvoering zijnde complexvan het academisch ziekenhuis dat in op-dracht van de Universiteit van Luikw ordt ge-bouwd in de vallei van de Ourthe.Het complex bestaat uit een hoofdgebouw,waar omheen een zestal torengebouwen isgeprojecteerd. Momenteel zijn drie torensvoltooid, waarvan ??n reeds in gebruik is, ter-wijl van het hoofdgebouw de ruwbouw prak-tisch voltooid is (fig. 1)Het hoofdgebouw heeft een winkelhaakvor-mige plattegrond. Vanaf de zesde verdiepingligt elke verdieping terug en zijn de over-gangen schuin afgedekt, zodat een afgeknot-te pyramide ontstaat. De gerealiseerde en degeprojecteerde torens, alsmede het hoofd-gebouw zijn alle ontworpen op eenzelfde stra-mien van 7,20 7,20 m en een verdiepings-hoogte van 4 m.Het hoofdgebouw telt acht verdiepingen enheeft aan de basis afmetingen van 108 108m. De rondom het hoofdgebouw gesitueerdetorens hebben, mede door de geacciden-teerdheid van het bouwterrein verschillendehoogten en tellen respectievelijk 9,11 en 12verdiepingen. Deze torens hebben vari?ren-de afmetingen, namelijk 43,20 43,20 m en43,20 50,40 m.Cement XXX (1978) nr. 11 5112Standaard-plattegrond van een toren;constructieve vloerFunderingHet gehele complex w ordt gefundeerd opstaal. De ondergrond bestaat uit zandsteen-achtige formaties 'gr?s' genaamd met vol-doende draagkracht, zodat geen grondverbe-tering behoefde te worden toegepast.StabiliteitDe stabiliteit van de gebouwen wordt verze-kerd door in het werk gestorte kernen. Vandeze kernen, gevormd door de trappehuis- enliftschachten, zijn een aantalvervaardigd vanlichtbeton (argex) met w anddikten van 220 en320 mm.Een aantal kernw anden, waar aan de isolatiehogere eisenworden gesteld, hebben eenkern van 'foam glass'. De uitvoering heeftplaats met een klimkist. Het betonoppervlakgeeft de profilering van de ruwhouten bekis-ting w eer.Horizintale krachten op de constructies wor-den, via de vloeren die de gebouwen onder-ling verbinden, naarde kernen overgebracht,waardoor de stabiliteit verzekerd is.ConstructiewijzeDe constructiewijze voor het complex is ingrote lijnen hetzelfde, zowel voor het centralegebouw als voor de omliggende torens (fig.2).Gekozen is voor een paddestoelvloercon-structie met kolommen op een raster van 7,20 7,20 m. Als bouww ijze is een v?rdoorge-voerde prefabricage toegepast.De kolommen, die geprefabriceerdworden,hebben een achthoekige doorsnede en eendiameter van 60 cm. Een aantal kolommen,die zwaarder belastworden - op de lager ge-legen verdiepingen - hebben bij eenzelfdedoorsnedevorm, een diameter van 74 cm.De kolommen hebben een kolomplaat van2,40 2,40 m en w orden gekoppeld door pla-ten van 2,40 4,80 m (als kolomstroken), dik0,22 m. Deze platen rusten op de kolomplatenvia een tweetal montagenokken. De profile-ring van de plaatranden is zodanig dat met deuit de platen stekende wapening, na aanstor-ting van het bovenvlakvan de kolomplaten,buigende momenten kunnen w orden opgeno-men (zie detail A van fig. 6).De resterende platen van 4,80 4,80 m, dieeen dikte hebben van 0,14 mworden op dekolomstrokeh gelegd.Het vloeroppervlakw ordt afgewerkt met een? 80 mm dikke betonlaag. De vloerbelastingenvari?ren van 4 tot 10 kN/m2.Onder alle constructieve vloeren wordt eenverlaagd plafond aangebracht ongeveer1,50 m onder de vloer, zodat bij een totale ver-diepingshoogte van 4 m een vrije hoogte be-schikbaar is van ? 2,50 m. Deze plafondsdienen 'bekruipbaar' te zijn en zijn berekendop 1,5 kN/m2. Bovendien wordt een zo gladmogelijk oppervlak gevraagd. Om deze rede-nen zijn ook de plafonds in geprefabriceerdbeton uitgevoerd.Voor het ondersteunen van het geprefabri-ceerde plafond zijn de betreffende kolommenmet een dubbele kop uitgevoerd.De plafondplaten in de kolomstroken rustenop de onderste kolomplaten. Deze dragendeplaten hebben een 'katterug'; in het middenhebben ze een dikte van 0,19 m en aan deeinden een dikte van 0,14 m. Op hun beurtrusten de overige platen van 4,80 4,80 m, diein tw ee delen zijn uitgevoerd op de eerder-genoemde platen (fig. 3).In de gevelstroken, waar het verlaagdeplafond ontbreekt, zijn de kolommen uit ??nstuk met een conische kop uitgevoerd (fig. 4).3Standaard-plattegrond van een toren;plafond-indelingDe verschillende kolommen, gemonteerd inhet werkCement XXX (1978) nr. 11 5124Kolom met ??n enkele conische kop (rand-kolom)5OnderkolomDe kolom met dubbele kopconstructieDe onderkolom heeft afmetingen zoals infiguur 5 is aaYigegeven. Deze wordt m?t dekop in de fabriek geprefabriceerd. De kw aliteitvan het beton van de kolommen komt overeenmet B45. De w apening bedraagt ongeveer4% {FeB 400 HWL) met een dekking van mini-maal 20 mm. Het oppervlak van de kolom, diestaande in een stalen kist is gestort, is gladuitgevoerd. Op deze kolomw ordt een coni-sche tweede kop gemaakt.Een stalen malw ordt op het platte bovenvlakvan 0,80 m in het vierkant van de onderkolomgesteld. Uit de onderkolom lopen de wape-ningsstroken tot bovenkant vloer door. Daar-na wordt binnen deze stalen mal een spiraal-buis 0 0,60 m geplaatst. Uit de vlakke onder-plaat steekt bovendienwapening, die tussenConstructie van de dubbele kolomkopmal en spiraalbuis loopt. Deze ruimte tussenstalen mal en spiraalbuis wordt volgestort metspecie. Ten behoeve van de bevestiging vande volgende kolomw orden binnen de spiraal-buis, 4 0 80 mm ronde hulzen, lang 0,57 mgesteld waarna ook deze ruimte w ordt volge-stort.De volgende kolom w ordt bevestigd door 4staven 0 25 of 0 32, die in de gespaardekanalen passen en daarna met een Embeco-mortelw orden aangegoten (flg. 6). Alleoverige prefab-elementen worden in de fa-briek gemaakt, behalve de middenplaten van4,80 4,80 m, die de constructievloer vol-tooien.Wegens transportproblemen en gezien hetfeit dat aan het oppervlak geen bijzondereafwerkingseisenworden gesteld, wordendeze platen op hetwerkterrein gemaakt endaarna op hun plaats gemonteerd. De groteplafondplaten 4,80 4,80 m dik 0,14 mworden in 2 delen gemonteerd (fig. 7).De verbinding van deze platen wordt tot standgebracht door het aanbrengen vanwapening(2 014) in de conisch uitgevoerde sparingen,die over een lengte van 1,00 m voorzien zijnvan een ruitjesplaatprofiel. Proeven op deze,met een Embeco-mortel gevulde voeg, toon-den bij beproeving geen breuk in de lasverbin-ding, w ?l in het staal.Cement XXX (1978) nr. 11 513SlotopmerkingDe motivering van de keuze van prefabricageberust op overwegingen van kwaliteit, maat-zuiverheid en snelheid van werken. Afgezienvan de technische kwaliteit en de zeer goedeuitvoering, kan moeilijk beoordeeld w orden ofdit de meest economische oplossing is ge-weest, vooral ook omdat de keuze van deprefabricage vooraf al bepaald was.Het totaal te bouw en oppervlak bedraagt? 160 000 m2bij een inhoud van 640 000 m3.Totale ruw bouw kosten, inclusief fundering enriolering zullen ? 40 000 000 bedragen,waarin ? 20 000 000 aan prefab-construc-ties is begrepen.opdrachtgever: Universiteit van Luikarchitect: Ch. Vandenhove, Luikconstructeur: R. Greischelementen: NV Schokbeton, ZwijndrechtBovenste gedeelte hoofdgebouw met deterugliggende verdiepingen7Plafondplaat 4,80 4,80 m, gemaakt intwee delenKolom met zware kop, plafondplaat envloerplaatEen van de torensCement XXX (1978) nr. 11 514