ir.W.H. de BrabanderIMAG, hoofd Hoofdafdeling Bouwkunde,WageningenStap voor stap14miJjard1980rundveemelk- vlees -fokkerijmet landbouwonder landbouw1975milja1970+glastUinbouw14311128 mo750~554~I~~~I, ,, ,n' ,, ,, ,, '. I:, ,6Produkten en produktiemiddelen in deagrarische sector15694Landbouwinkomen naar bedrijfstakn~;;:~'~:"'o'"akkerbouw produktiemiddelen ~tuinboUw ----------.~.>prod?ktenveeho?uderijagrarisch produktieproces5Bouwsom agrarische gebouwen inmiljoenen guldens3Nederlandse betalingsbalansOp het knooppunt van beide produktiestro-men heeft het Instituut voor Mechanisatie,Arbeid en Gebouwen IMAG te Wageningeneen belangrijke rol vervuld en het vervultdeze rol nog steeds.IMAG heeft als intermediair in nauwe samen-werking een initi?rende en begeleidende rolvervuld. Daarbij stond het ontwikkelingson-derzoek primair. Het woord innovatie wasHet landbouwinkomen komt voor het groot-ste gedeelte uit de rundveehouderij. Demelk- en vlee!?produktie, samen met de fok"kerij van rundvee, vormen daarmee de be-langrijkste onderdelen in de agrarische pro-duktiesector (fig. 4). Noemenswaard is dat inde provincie Noord-Brabant er even zoveelvarkens zijn als inwoners.Een andere sector is de glastuinbouw metongeveer8000hakassenwaarperjaarca.4,5miljard m3 aardgas wordt verstookt.Ten behoeve van de agrarische bedrijfsge-bouwenen de kassen heeft er een enormebouwactiviteit plaatsgevonden met 1973 alstopjaar. In de achter ons liggende jaren heefter in de land-en tuinbouween ware revolutieplaatsgevonden, die deze het karakter vaneen industrie hebben gegeven: het agrari"sche produktieproces. De benodigde pro-duktiemiddelen zijn door de werktuigen- enbouwindustrie vervaardigd: het technischeproduktieproces (fig. 6).Ontwikkelingen in de land- en tuinbouwRoostervloeren in stalgebouwen vormeneen exponent van de stormachtige ontwik-kel ingen die zich vanaf 1970 hebben voorge"daan in de Nederlandse veehouderij. In bre-der verband wordt nadere informatie ver-strekt omtrent deze stormachtige ontwikke-ling.In 1981 was ca. 6% van de beroepsbevolkingdirect werkzaam in de landbouw(fig. 1). Vlakna de 2e wereldoorlog in 1947 was dat hetdrievoudige. Als de toeleverings- en verwer-kingsindustrie, zoals de bouwbedrijven erbijworden genomen, is ongeveereen kwart vande beroepsbevolking afhankelijk van delandbouw (fig. 2).Ons nationaal budget staat onder zwaredruk. De betalingsbalans is de laatste jarensteeds negatief geweest. Daaraan heeft delandbouw een netto bijdrage kunnen leve"ren. In twintig jaar is deze positieve bijdragemet 10 miljard gulden vermeerderd (fig. 3).19811Beroepsbevolking in de landbouw2Beroepsbevolking die afhankelijk is van delandbouwIr. W.R. de Brabander, voorzitter van Voor"schriftencommissie 16, heeft t?jdens deCUR-VB-dag 1982, gehouden op 21 april j/.,de achtergronden van deze kwestie uiteen"gezet. Ditart?kelis een aangepaste weergavevan zijn lezing. Red.Sedert de introduct?e van de roostervloerenvoor stalgebouwen in de zestiger jaren, isdoor vele fabrikanten op deze markt inge~sprongen. Door de heftige cOncurrentie engebrek aan controle werd het kwaliteits-niveau nadelig be?nvloed. Ret Instituut voorMechanisatie Arbeid en Gebouwen (IMAG)heeft getracht een positieve invloed uit teoefenen, watin 1973 resulteerde in een stan-daardisatieblad en later in de 'RichtlijnenRoostervloeren van Beton voor stalgebou-wen '. Deze richtlijnen, ingeburgerd als deRRB, worden nu omgebouwd tot een pro-duktnorm.Cement XXXIV (1982) nr. 8 465Nog niet zo lang geleden moest het melkveein het najaar de loop- en eetvrijheid in de weiprijsgeven voor een vaste plaats in de keuriggepoetste grupstal. Vastgezet met een hals-band werd het dier daar ter plaatse door deboer verzorgd. Sinds de jaren zestig is datgaan veranderen. De vrijheid in de wei wasook aanwezig in de stal. Om te rusten zoekthet dier een ligbox en verder is de koe vrij inDe omvang van de veestapel is enorm toege-nomen (fig. 10). Momenteel zijn er ongeveer10 miljoen varkens en 5 miljoen stuks rund-vee.De basis voor de uitbreiding van de varkens?stapel en de hier verder niet genoemdepluimveestapel is praktisch geheel geba-seerd op grotendeels ge?mporteerd kracht-voer.De uitbreiding van de rundveestapel is ener-zijds gebaseerd op de produktieverhogingvan het grasland en de verschuiving van devoedergranen naar snijmais. Anderzijdswordt het rundvee gevoerd met krachtvoer.Het krachtvoer voor ;zowel varkens als rund-vee wordt bereid uit afvalprodukten van devoedingsmiddelenindustrie en uit produk-ten, die niet geschikt zijn voor menselijkeconsumptie wals sojaschrooten citruspu lp.De jaarlijkse melkproduktie is zodoende ver-dubbeid (fig. 11); aanvankelijkmetalsgevolgde boterberg, maar nu zonder overschotten,dankzij vergroting van de export. Met de uit-breiding van de veestapel is niet alleen demelkproduktie, maar ook de vleesproduktiesterk toegenomen (fig. 12).overgang van handmelken naar machinaalmelken, rnelktanken modern melktransport,de mechanische mestafvoer, het overgaanvan hooi naarvoordroogkuil, vervanging vande grupstal door een ligboxenstal enz.De overgang van paard naartrekkeralstrek-kracht is ingrijpend geweest. Het paard alswerkerop het boerenbedrijf is nagenoeg ver-dwenen, maar het paard is nu recreatiedier(fig. 9).Stormachtige ontwikkeling in deveehouderijWat zijn de specifieke aspecten van de stor-machtige ontwikkeling in de agrarische pro-duktiesector? Dit kan het beste wordentoe-gelicht met enkele ontwikkelingen ten aan-zien van:de trekkracht;het aantal produktiedieren;de melkproduktie;de vleesproduktie;de mestproduktie;de ruwvoerproduktie;de hoeveelheid beton(mortel) in m3 ;het aantal roostervloeren in m2;toen nog geen mode. Voor de hoofdafdelingBouwkunde van het IMAG (fig. 7) heeft debouwtechnische kwaliteitszorg naast ditontwikkelingsonderzoekeenhogeprioriteit.De agrarische bouw heeft van oudsher eenmarginaal karakter. Er is een grote druk opde kosten/opbrengst verhouding en detechnische vernieuwingen in het agrarischeproduktieproces volgen elkaar snel op. Dezorg voor een degelijk, duurzaam bouwwerkheeft bij de gebruiker niet meer de hoogsteprioriteit. De architect als ontwerper,vormgever en toezichthouder/directievoer-der is nagenoeg verdwenen. Juist vanwegehet marginale karakter iszijn deskundigheidin de verschillende bouwfasen hard nodigornin zowel functionele, bouwtechnischeals esthetische en financi?le zin te kunnenkomen tot aanvaardbare bedrijfsgebouwenen kassen voor boer en tuinder.Onder invloed van de technische ontwikke-lingen is de arbeidsbehoefte in manuren perkoe op het melkveebedrijf aanmerkelijk ge-daald (fig. 8). De inrichting van de bedrijfsge-bouwen, de ontwikkeling van dernechanisa-tie en de toepassing van effici?nte werkme-thoden hebben de arbeidsbehoeften zeersterk be?nvloed.In dertig jaar is de arbeidsbehoefte per koegedaald van 300 naar 50 manuren dank zij deproduktie'80ard323 trekker197570nazorggebruikontwerpvervaardigingIIIIIIverva~rdigingeisen'60340 uurbOLiwplaatsbouw(materialenjindustrie'50510Toename van de veestapel1950 19609Aard van de trekkracht in het agrarischbedrijf8Arbeidsbehoefte op het melkveebedrijf(uitgedrukt in manuren per koe)akkerbouwtui nbouw _ _b_ed_ri_jf_Sg_eb_O_U_W ~__;:-7>veehouderij agrarisch productieprocesmiljoenstuks10trekkracht per 100 hectarePI