Wie denkt niet bij Sydney aan het Opera House ende Sydney Harbour Bridge? De echte sportliefhebberwellicht, want die denkt alvast aan de OlympischeSpelen. Maar ook die ontkomt niet aan despectaculaire ligging van deze stad, aan de oostkustvan het Australische continent, rond Port Jackson,waar de Engelse kolonisatie definitief begon.In Sydney wonen 4 van de 19 miljoen Australi?rsen de stad is zo'n 50 km groot in diameter. Hetheeft een dicht bebouwd Central Business District,en naarmate we verder van het centrum verwijderdzijn, wordt de bebouwing allengs dunner en dunner.De ongeremd uitbreidende stad, de urban sprawl isniet te stuiten en leidt tot steeds grotere verkeers-problemen.H o m e b u s h B a yHomebush ligt in de richting van deWestern Suburbs,en is altijd een onbestemd gebied geweest, halfbraakliggend, met hier en daar een bedrijfsterrein,ten noorden van de uitvalsweg naar de GreatWestern Highway, richting Centraal Australi?.Ten noorden van Homebush ligt de Homebush Bay,??n van de tientallen baaien langs de Parramattarivier, die, wanneer we ze afzakken, ons naar deHarbour Bridge en het Opera House leidt.Homebush Bay is uitgekozen als terrein voor deOlympische Spelen. Het ligt vijftien kilometervan het centrum van de stad. Er is een goede rail-verbinding, maar pas wanneer er echt evenementenzijn, dan is er ook iedere vijf minuten een trein.Aan het verbeteren van de spoorstations wordtnog hard gewerkt, maar Olympic Park Station vanHomebush Bay is klaar en ook klaar voor grotehoeveelheden mensen. Nu nog ligt het er meestalverlaten bij, maar de allure is er.Wanneer we het onder het voetgangersniveaugelegen station uit komen, is direct duidelijk waarwe zijn. In de verte op loopafstand zien we hetgrootste olympisch stadion dat ooit is gebouwd.En het is gr??t. Het is te herkennen aan de grotewitte stalen boogconstructies, die het dak dragen enwaarop Australi? het patent lijkt te hebben.Voor we er zijn en naar de hoofdingang lopen,kruisen we de 1,5 km lange Olympic Boulevard, diede centrale as van het terrein vormt, met links hetAquatic Centre, het zwembad, dat nu reeds wordtA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 422Flexibel concept vormt basis van winnend ontwerpSTADIUM AUSTRALIAGOED VOOR GOUD2000 wordt het jaar van de eeuw voor Australi? en september de maand van het jaar, want dan zijn er de eersteOlympische Spelen van de nieuwe eeuw in Sydney. Stadium Australia is de blikvanger, waar alle grote olympischeevenementen zoals de openings- en sluitingsceremonies, atletiek en voetbal plaatshebben. De eerste prijs voor het sta-dion is al binnen: de Engineering Excellence Award for Concrete Construction 1999. Een wandeling rond en in het sta-dion.Ype Cuperus1 | Het beroemde OperaHouse aan de haven vanSydney Harbour: bekendbeeld voor veel toeristenfoto's: Ype Cuperusgeroemd vanwege de snelle tijden die er kunnenworden geklokt. Het is al twee jaar in gebruik enheeft zich reeds ontpopt tot een van de grootsteschoolklassenpubliekstrekkers. Rechts in de vertestaat de Superdome, voor binnensporten en pop-concerten. Olympic Boulevard wordt begeleid doorenorme uit het lood staande lichtmasten, die zijnafgedekt met grote panelen met zonnecellen.'s Avonds geven ze licht met de energie die zeoverdag hebben opgevangen.Het stadion ligt met zijn lange as noord-zuid,diagonaal in het rechthoekige wegenstelsel.A l g e m e n e b e s c h r i j v i n gVan bovenaf gezien heeft het stadion een bijnacirkelvormige omtrek. De onderbouw van de bowl,`de kuip' zouden wij zeggen, bestaat uit een beton-constructie.Het stadion heeft aan weerszijden grote toegangs-hallen. De hoofdingang bevindt zich aan destationszijde. Het is onmogelijk om met een kaart-je met magneetstip via de verkeerde ingang naarbinnen te gaan. E?n keer binnengekomen leidenverschillende wegen naar de juiste tribunevakken.Via de catacomben gaan de grote mensenmassa'smet roltrappen en liften naar het juiste niveau envandaar naar de tribunes. De spelers en VIP's hebbenhun eigen ingangen.Veel aandacht is besteed aaneen goede toegang en tribuneplateaus voor rolstoel-gebruikers.Tegen de bijna-cirkel staan vier spiraalvormigehellingbanen, die de bezoekers in staat stellen hetstadion snel te verlaten. De lange looproute verspreidtde mensen en voorkomt gedrangproblemen, zoalsdie zich bij trappen kunnen voordoen.Deze twintig meter hoge constructies dienen tevensom de horizontale krachten in de onderbouw-constructies van de tribunes aan de langszijden vande sportarena af te voeren. De ondersteuningen vandeze tribunes bestaan uit in het werk gestorteconstructies met zware ronde kolommen en vloeren,die zowel de tribunes, als ook een deel van het dakdragen. Elke ondersteuningsconstructie biedt ruimteaan zeven niveaus voor 108 priv? suites en 160open-lucht skyboxen en alle andere bijkomendestadionfuncties, zoals restaurants en cafetaria's,bezoekerstoiletten, kantoorruimten, mediavoor-zieningen en kleedkamers.De tribunes aan de korte zijden van het veldworden ondersteund door een staalconstructie vanzware buisprofielen. Deze tribunes maken eenderde deel uit van alle zitplaatsen. Ze zijn dominantaanwezig, omdat ze hoog zijn en uitkragen bovenhet voor het publiek toegankelijke plein rondomhet stadion. Deze tribunes zullen na de Spelenworden verwijderd, een ingreep die de architectuuren de open ruimte rond het stadion aanzienlijkzullen veranderen.Een ander onderdeel van het stadion dat in het oogloopt, zijn de twee grote stalen, in het verticale vlakstaande vakwerkbogen, die de ophanging vormenvan de voorranden van de langstribune-over-kappingen. Zij zijn opgelegd op grote betonnen,zestien meter hoge driehoekige constructies, diedeels buiten de omtrek van het gebouw vallen.cement 2000 4 232 | Plattegrond vanHomebush Bay, met zijnzeer geconcentreerdeOlympic Park3 | Luchtfoto van StadiumAustralia; de twee stalenvakwerkbogen van de dak-constructie zijn opgelegdop grote betonnen blokkenDe achterranden van de overkappingen zijn half-ovaalvormige vakwerkbogen, die met stalen buis-profielen worden afgesteund op de betonnencatacomben. De voor- en achterranden zijn metelkaar verbonden met een hyperbolisch-parabolo?de,dubbelgekromd dakvlak. Zo kan op economischewijze met rechte delen een gekromd dak wordengemaakt.Met deze constructie wordt het publiek een kolomvrijzicht en tevens bescherming tegen zon en regenverschaft. Het dak laat enigszins licht door, omdaarmee een te groot contrastverschil tussen zonen schaduw te voorkomen.De dakvorm heeft bovendien tot doel de atletentegen de wind te beschermen. Of dat laatste isgelukt, is de vraag. Atleten zouden zoveel last vandraaiwinden in het stadion hebben, dat ze lieveraan kwalificatiewedstrijden meedoen in anderestadions. Op dit moment worden de klachtenonderzocht en moet worden vastgesteld of dezewellicht aan het seizoen gebonden zijn, of zich inalle jaargetijden voordoen. De Olympische Spelenworden in het Australische voorjaar gehouden enna de Spelen zal het stadion door het dan aan tepassen dak meer beschutting bieden. Het wordtdaarna niet meer voor atletiek gebruikt.De grote vakwerkbogen aan de voorzijden van dedaken lopen evenwijdig aan elkaar. Dit maakt hetcement 2000 4244 | Aanzicht van hetStadium Australia; opelke hoek bevindt zicheen spiraalvormigehellingbaan die debezoeker in staat stelthet stadion snel teverlaten5 | Catacomben van hetstadion. Aan de hierzichtbare kolommen? 1200 mm hangen detribunes van demiddenring6 | De verhuur en verkoopvan skyboxen vormt eenbelangrijke basis voor deexploitatiemogelijk in de toekomst het stadion van eenbeweegbaar dak te voorzien.De langstribunes zijn horizontaal onderverdeeld indrie groepen. De bovenste ring staat op en demiddelste ring hangt aan de catacomben. De onder-ste ring zal na de Spelen worden verplaatst, dichternaar het veld toe.B O O T : B u i l d , O w n , O p e r a t e , T r a n s f e rHet stadion heeft 650 miljoen Australische dollarsgekost, zo'n kleine miljard gulden. In een beslotenprijsvraag werd gevraagd een stadion te ontwerpen,bouwen, beheren en na dertig jaar over te dragenaan de overheid van de staat New South Wales.Deze methode staat bekend als BOOT (Build, Own,Operate and Transfer). Meer nog dan naar hettechnisch ontwerp wordt gekeken naar de exploitatievan zo'n groot project. Stadium Australia was hetwinnende consortium en had de opdracht tedanken aan de wijze waarop voor de Spelen hetstadion tijdelijk is uitgebreid van 80 000 naar115 000 zitplaatsen. Dat is 5 000 meer dan de110000 zitplaatsen die waren gevraagd. De extra35 000 zitplaatsen zijn voor 1 500 Australischedollars per stuk verkocht aan abonnementhouders? particulieren die zich daarmee voor alle Olympischeevenementen een plekje verzekerden ? maar ookaan bedrijven, die hun relaties een keer kunnen uit-nodigen. Ook zijn er veel aan speculanten verkocht,die nu het vijfvoudige ervoor vragen. De extrainkomsten uit de tijdelijke zitplaatsen hebben definanciering van het project en daarmee deexploitatielasten verlaagd.Nu het stadion af is, blijkt dat er 500 zitplaatsen zijn,die niet het hele station kunnen overzien. Volgenshet consortium valt dat reuze mee. Ze worden nietverkocht, er blijven er immers genoeg over.Dat deel van de niet-overdekte tribunes aan de kortezijden van het stadion, dat buiten de daklijn van delange tribunes steekt, zal zoals eerder gezegd na deSpelen worden verwijderd. De lager gelegen zit-plaatsen zullen dan alsnog worden overdekt. Deonderste tribuneringen zullen naar binnen wordengebracht. Dit zal ten koste van de atletiekbaan gaan,maar zal het contact met de veldspelen, zoals hetfavoriete Australian Rule Football ten goede komen.Vervolgens is het dan mogelijk de resterendeopening in het dak te voorzien van grote bewegendedelen, waardoor het dak, als het nodig is, kanworden gesloten.C o m b i n e r e n v a n f u n c t i e sVoorafgaand aan de Olympische Spelen en deParalympics is het stadion twee seizoenen ingebruik voor de grootste wedstijden van AustralianRules Football (rugby). Na de Spelen zal het wor-den gebruikt voor andere rugbyklassiekers als deState of Origins, Rugby League World Cup final en decement 2000 4 257 | Blik over het sportveld.De bovenste tribunesaan de kopse zijdenworden na de Spelengedemonteerd; detribunes aan de onder-zijde zullen deelsdefinitief naar binnentoe worden verplaatstBledisloe Cup, en voor popconcerten.Tijdens de Spelen worden er de openings- en sluitings-ceremonies gehouden, de finale voor het heren-voetbal en alle atletiek en veldsporten zoals hard-lopen, verspringen, polsstokhoogspringen, speer- endiscuswerpen en de finish van de marathon.Nu en ook na de Spelen is het gebouw zelf eentoeristische attractie. Dagelijks zijn er rond-leidingen, die eindigen in de souvenirwinkel.Het stadion zelf zal in de toekomst alleen wordengebruikt voor veldspelen en andere publieks-evenementen zoals popconcerten.De voor zo'n groot complex benodigde infra-structuur zoals trein- en busstation, ferry-verbin-ding met de stad, parkeer- en hotelvoorzieningenworden ook in de toekomst gebruikt door deandere sportcomplexen van de Spelen, zoals deSuperdome voor binnensporten en concerten (tevergelijken met de Ahoyhallen). Echter niet voor desport alleen. Op het Olympisch terrein staat, directnaast het station, ook het Sydney ShowgroundExhibition Complex, een tentoonstellingshal metcongresfaciliteiten (denk aan de RAI). De Showgroundheeft een agrarische achtergrond en de Paasshow ishet jaarlijkse hoogtepunt, een must voor liefhebbersvan houthak- en trekkertrekwedstrijden, grotebiefstukken en bier.De verwachtingen zijn hooggespannen dat hetsportcomplex met zijn karakteristieke gebouweneen tegenhanger wordt van het zakencentrum,waarbij de as tussen die twee commercieel wordtontwikkeld. Dit moet nieuwe impulsen bieden aande Western Suburbs, die nu het stigma hebben vanprobleemwijken. De ingredi?nten zijn er, de Spelenkomen er en dan begint het echte leven pas echt inHomebush Bay. s8 | Het Stadium Australia isreeds twee seizoenen ingebruik voor AustralianRules Football. Dit veldreikt tot over de atletiek-baancement 2000 426A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u w9 | Het Stadium Australia isklaar voor een knallendeopeningsceremonie