Fr?d?ric Petit, NMBS CommunicatieAntwerpen, bruisende cultuurstad in het noorden vanBelgi?, is niet alleen het wereldcentrum van de diamant-nijverheid, maar al enkele jaren wordt er ook koortsach-tig gewerkt aan een prachtig mobiliteitsproject: de aan-leg van de noord-zuidverbinding. De spoortunnel onderhet Centraal Station en de stad Antwerpen vormt de basisvan de nieuwe hogesnelheidslijn richting Nederland. Vijfjaar geleden zijn de werken in en rond Antwerpen ge-start, anno 2003 is er al heel wat veranderd. In deze tekstsporen we samen tussen Brussel en de Nederlandse grens?n ontdekken zo de belangrijkste werken op de noordelij-ke hsl-tak.De noordelijke tak tussen Brussel en de Belgisch-Nederlandse grens (87 km) is een onderdeel van hetBelgische hogesnelheidsnet dat uit drie grote assenbestaat. Vandaag zijn er reeds twee van de driehogesnelheidslijnen in gebruik: namelijk de lijn vanBrussel tot de Franse grens (sinds 1997) en die vanLeuven tot Luik (sinds 2002), die deel uitmaakt vande oostelijke tak tussen Brussel en de Duitse grens.Aan de lijn Brussel-Nederlandse grens wordt nogvolop gewerkt. Brussel vormt dankzij zijn geografi-sche ligging de spil van het hsl-net met verbindingennaar Groot-Brittani?, Frankrijk, Duitsland en Neder-land.De Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwe-gen (NMBS) is sinds 1993 bezig met de uitbouw vanhaar hsl-net. De aanleg van dit netwerk kadertbinnen de realisatie van een groot Europees hoge-snelheidsnetenkandaaromookopdesteunrekenenvan Europa. Het Europese hsl-net is nodig om in detoekomstopeenmilieuvriendelijkemanierhethoofdte kunnen bieden aan de verwachte groei van het per-sonenvervoer. Op termijn zal het hogesnelheidsnetzich over heel Europa uitstrekken. Het zal een webvan 18 000 km nieuwe of aangepaste spoorlijnenvormen.M o d e r n i s e r i n g s p o o r l i j nB r u s s e l - A n t w e r p e nDe lijn 25 Brussel-Antwerpen vormt het begin vandenoordelijkehsl-takeniseenvandedrukstberedenspoorlijnen van Belgi?. Zowel binnenlandse alshogesnelheidstreinen (hst's) zullen over deze be-staande spoorlijn rijden. De moderniseringswerkentussen Brussel en Antwerpen zijn zo goed als klaar,waardoor de hst's en binnenlandse IC-treinen ertegen 160 km/h kunnen sporen.A n t w e r p s e n o o r d - z u i d v e r b i n d i n gIn Antwerpen zullen de treinen gebruik kunnenmaken van de noord-zuidverbinding. Sinds meiA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pS p o o r w e g b o u wcement 2003 36De hsl en de noord-zuidverbindingSPOORWEGKATHEDRAALKLOPPEND HARTVAN UNIEK PROJECT1 | Dankzij de noord-zuid-verbinding kunnen detreinen vanaf midden2006 rechtstreeks onderde stad sporen richtingnoorden van Antwerpenen omgekeerd2 | Het vernieuwde stationAntwerpen-Centraal zalin 2006 beschikken overveertien sporen verdeeldover drie niveaus1998 wordt er gewerkt aan deze nieuwe spoorver-binding tussen Antwerpen-Berchem en Luchtbal,met onder meer een 3,8 km lange spoortunneltussenBerchemenhetDamplein.Dankzij de noord-zuidverbinding kunnen de treinen vanaf midden2006 rechtstreeks onder de stad sporen richtingnoorden van Antwerpen en omgekeerd (fig. 1).Antwerpse spoorwegkathedraal ondergaat face-liftDe aanleg van de spoortunnel en de verbouwing vanhet Centraal Station hebben in verschillende fasenplaats om ervoor te zorgen dat het station tijdens deduur van de werken altijd bereikbaar blijft voor detreinreizigers. Momenteel is er in de Middenstatietreinverkeer mogelijk op drie sporen. Eind 2003 zalhet volledige +1 niveau in dienst zijn en kunnen detreinen op zes sporen het station binnenrijden.Eind 2004 is het winkel-wandelplateau op het gelijk-vloers klaar. Het wordt een voetgangerszone tussende grote stationshal en de toekomstige tweede sta-tionstoegang. Wanneer het project van de noord-zuidverbinding midden 2006 is voltooid, worden deonderste sporen (niveaus ?1 en ?2) in gebruik geno-men en vanaf dan beschikt Antwerpen-Centraal overveertien sporen verdeeld over drie niveaus (foto 2).Met de aanleg van de Antwerpse noord-zuidverbin-ding verdubbelt de capaciteit van het station en krijgtde `spoorwegkathedraal' er daarenboven een tweedestationstoegang bij ter hoogte van de Lange Kievit-straat. Het wordt een volwaardig station met allerleidiensten voor de treinreiziger. De werken voor detweede stationstoegang zijn eind 2002 gestart.Midden 2006 zal het nieuwe stationsgebouw volle-dig klaar zijn.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pS p o o r w e g b o u wcement 2003 3 74 | Eind september 2002 ishet boorschild Zand-vreter gestart met hetboren van de eerste vantwee tunnelkokers on-der de stad Antwerpen.Eind 2003 moeten beidetunnelkokers gereed zijn3 | Het Koningin Astridpleinwordt bovengronds her-aangelegd en krijgt erondergronds verschillen-de verdiepingen bij,waardoor de diverse ver-keersstromen van elkaarworden gescheidenfoto: Coolens & DeleuilSpoortunnel onder de stad AntwerpenVan de aanleg van de noord-zuidverbinding wordtgeprofiteerd om het Koningin Astridplein opnieuwaan te leggen en een ondergrondse parking te bou-wen(foto3).Tegeneind2005ishetpleinzowelboven-als ondergronds in een nieuw kleedje gestoken.De treinen zullen op gemiddeld 18 meter diepteonder de stad rijden via een 1200 meter lange spoor-tunnel tussen het Astridplein en het Damplein.De twee enkelsporige tunnelkokers worden onderhet Astridplein verbonden met de 80 meter langetunnel onder het stationsgebouw van Antwerpen-Centraal. Deze tunnel is al anderhalf jaar klaar, maarde tunnelwerken onder de stad zijn pas eind septem-ber2002gestart.Infebruarivanditjaarheefthetboor-schild Zandvreter het Astridplein bereikt; daarmeeis de eerste van twee tunnelkokers voltooid (foto 4).Wanneer de treinen de tunnel verlaten ter hoogtevan het Damplein, rijden ze op de nieuwe spoorlijnrichting noorden van Antwerpen waar het nieuwestation Antwerpen-Luchtbal komt. Op Luchtbal wor-den de sporen van de noord-zuidverbinding via eengroot sporen- en wisselcomplex verbonden met despoorlijn Essen ? Roosendaal ?n de toekomstigehogesnelheidslijn (hsl) naar Nederland.A n t w e r p e n ? N e d e r l a n d s e g r e n sSinds oktober 2000 is de NMBS bezig met de aanlegvan de hogesnelheidslijn langs de autosnelweg E19Antwerpen-Breda. Een kokertunnel onder de brugHavanastraat(Antwerpen-Luchtbal)vormthetbeginvan deze hsl. De hogesnelheidslijn kruist vervolgensde verkeerswisselaar E19/A12 en sluit nauw aan bijde buitenste arm.Daarna volgt de nieuwe spoorlijn de E19 aan de west-zijde via de gemeenten Merksem, Ekeren, Schoten,Brasschaat, Brecht, Wuustwezel en Hoogstraten totaan de Belgisch-Nederlandse grens. In de gemeenteBrecht komt er een nieuwe stopplaats Noorderkem-pen waar uitsluitend binnenlandse treinen zullenstoppen. Eind 2005 zal de nieuwe hsl tussen Ant-werpen en de Nederlandse grens klaar zijn. Dankzijde hsl-noord wordt de reistijd tussen Antwerpen enAmsterdam gehalveerd tot ??n uur en acht minuten(fig. 5).E e n z e g e n v o o r h e t t r e i n v e r k e e r e nd e A n t w e r p s e m o b i l i t e i tDe aanleg van de noord-zuidverbinding en de wer-ken aan de hsl zijn een zegen voor het treinverkeer.Zowel binnenlandse als internationale treinen enhst's zullen gebruik maken van de nieuwe spoorlijn.Bovendien wordt er rond Antwerpen een heus voor-stadsnet uitgebouwd waardoor de reizigers kunnenprofiteren van een uitgebreid treinaanbod en hetcomfortvaneengoedopenbaarvervoersnet.Hetpro-ject van de noord-zuidverbinding vertegenwoordigteen investering van 755 miljoen euro; de kostprijsvoor de hsl Antwerpen-Nederlandse grens bedraagt610 miljoen euro.Met deze projecten investeert de NMBS flink in deAntwerpse spoorinfrastructuur en draagt zij haarsteentje bij tot het verbeteren van de Antwerpsemobiliteit. Met het mega-project in Antwerpen-Centraal combineert de Antwerpse spoorwegkathe-draal verleden, heden en toekomst ?n spoort deNMBS vol vertrouwen de toekomst tegemoet... sA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pS p o o r w e g b o u wcement 2003 385 | De 35,2 km lange hoge-snelheidslijn looptevenwijdig met de auto-snelweg E19 Antwerpen-Breda en maakt deel uitvan de noordelijke takvan het hsl-net. De hieraangegeven projectenworden verderop in ditnummer behandeldIllustraties: NMBSCommunicatieOndervanging hyperstatischebruggen (blz. 41)Uitbreiding goederenlijnEkeren (blz. 32)Tunnelkoker Peerdsbos(blz. 37)Zuidelijke toegangAntwerpen Centraal (blz. 28)