South Bank CentreGelegen aan de zuidelijke Tkeemsoever te LondenDe aanwinst voor uitgaand Londen gezienvanaf de Hungerfordbrug (links deWaterloobrug, rechts de Royal Festival Hall)Sinds onlangs de 'Hayward Gallery' in gebruik genomen ?s, gesitueerd aan de zuidelijkeTheemsoever, beschikt Londen over een uniek centrum voor culturele manifestaties. Reedstijdens de bouw van de Royal Festival Hall, begin van de jaren 50, bestonden al plannen omhet gedeelte van de Theemsoever tegenover het Parlementsgebouw te bestemmen voorgebouwen van een bijzonder karakter. Ofschoon zich sindsdien wel enkele wijzigingen hebbenvoorgedaan in de oorspronkelijke plannen, werd de uitgangsgedachte gehandhaafd. De tweekort na elkaar voor het publiek opengestelde gebouwen, nl. Queen Elizabeth Hall (concert-gebouw) en Hayward Gallery (museum voor moderne kunsten), betekenen een belangrijkestap naar de vervolmaking van dit nieuwe uitgaanscentrum, waarvan het tezijnertijd te bouwenNationaal Theater het sluitstuk gaat vormen.De beide recentelijk gerealiseerde bouwwerken zijn qua vormentaal en materiaalgebruikgeheel op elkaar afgestemd. Een visuele band tussen beide wordt gevormd door een systeemvan voetgangerswegen en terrassen op verschillend niveau, waarmee ook de nauw daaraangrenzende Royal Festival Hall bij het geheel betrokken werd. Het domein van de voetgangers- begint bij de twee Theemsbruggen, ni. Waterloo- en Hungerfordbrug, die dit gedeelte van dezuidelijke Theemsoever verbinden met de 'City of Westminster'.Wanneer men het culturele centrum nadert via ??n van de genoemde bruggen, wordt menzich bewust van een bijzondere verschijningsvorm, gelet op de afmetingen van de uitkragen-de, kubistisch aandoende bouwmassa's en de forse paddestoelvormige kolommen, die nietalleen de ondersteuningen vormen van de verhoogde voetgangerswegen, maar tevens deeluitmaken van de constructie van de beide bouwwerken.Cement XXI (1969) nr. 1 28Vooral in 'foot-light' toont het beton zijnrobuust karakterFoyer Queen Elizabeth Hall, met opengewerktbetondakHet South Bank Complex wordt terecht beschouwd als karakteristiek voor betonarchitectuurwant voor het geheel werd bijna uitsluitend beton toegepast, als constructiemateriaal en rmateriaal voor afwerking. Wat hier'bereikt is op het gebied van de toepassing van schoonbetonwerk, vervult degenen die bij de projecten betrokken waren met gepaste trots.In de Queen Elizabeth Hall bevinden zich onder meer twee concertzalen, de grote zaal met1106 zitplaatsen, en een kleinere voor recitals, de zgn. Purcell Room, met 372 zitplaatsen.Beide zalen bezitten qua constructie een doosvorm met dragende wanden van gewapendbeton. De concertzaal met globale afmetingen van 47 m lengte, 26 m breedte en 21 m hoogte,heeft een dakopbouw van kokervormige liggers, afgedekt met een betonplaat van 38 cm dikte.Voor de vloerconstructie werden eveneens kokerliggers toegepast, waarvan het lengteprofieleen helling heeft overeenkomstig de naar achteren oplopende vloer.Vanzelfsprekend moesten uitgebreide akoestische voorzieningen getroffen worden. Behalveregelbare reflectoren, bevestigd aan het plafond, waarmee het geluid afgezwakt ofwel ver-sterkt kan worden, zijn de wanden voorzien van zgn. 'Helmholtz resonators'. Deze bestaan uiteen wandbeplating van 5 cm dik zacht materiaal, afgewerkt met fineerhout, waarin gleuvenvan verschillende grootte voorkomen om het geluid in al zijn samenstellende tonen te ont-leden en bijtonen hoorbaar te maken.Voorzieningen voor air-conditioning e.d. zijn in de kokerliggers van het plafond onder-gebracht.SituatieVerklaring1 - Hayward Gallery; 2 - lift; 3 - beel-den tuin; 4-brug; 5 - wandelterras;6-Queen Elizabeth Hall en PurcellRoom; 7 - Waterloobrug;. 8 - RoyalFestival HallCement XXI (1969) nr.1 29Langsdoorsnede over de verschillende ge-bouwen; het filmtheater, gesitueerd onder deWaterloobrug, moet nog gerealiseerdwordenDe beide zalen zijn bereikbaar via de foyer, die asymmetrisch van plattegrond is en waarvande dakconstructie ondersteund wordt door de forse kolommen met achthoekige kolomkoppen,dezelfde die het exterieur van het complex in zo grote mate beheersen. Het dak is op veleplaatsen Opengewerkt'. Door het beton naar binnen steken piramidevormige aluminium-elementen van lichte kleur die een geluidsabsorberende functie hebben en waarin tevens dekunstverlichting werd aangebracht.De ttayward-Gallery bevat vijf expositieruimten,- die, op? twee-verdiepingen gegroepeerd zijn,onderling te bereiken via trappen en liften. Voorts beschikt het museum over een drietal'beeldentuinen'. Onder het gebouw, op het niveau van de beganegrond, is plaats voor 150par.ker?n,de auto's aanwezig.De beeldentuinen in de open lucht z?jn in feite uitkragende balkons, van waaraf men een riantuitzicht heeft over de Theems en de daarlangs gesitueerde gebouwen.De Hayward Gallery, ook uit constructiefoogpunt een interessant gebouwDe kolommen, waarop de foyer van hetconcertgebouw steunt, herhalen zich onderde voetbruggen en terrassen en binnen hetgebouwCement XXI (1969) nr. 1 30Een van de beeldentuinen van de HaywardGallery Ook in constructief opzicht is de Gallery een interessant bouwwerk. Er is een duidelijkevisuele afscheiding tussen beide verdiepingen; de bovenbouw is namelijk een op zichzelfstaande constructie, ondersteund door kolommen en een drietal liftschachten. Deze boven-bouw werd ontworpen als een doosconstructie, met over de kolommen uitkragende bouw-massa's.De uitvoering van het schoon betonwerk voor beide gebouwen werd met de grootst mogelijkezorg voorbereid. Om een indruk te krijgen van de ervaringen die op dit gebied elders verkre-gen waren, werd door enkele bij het ontwerp betrokken instanties een studiereis ondernomenlangs verschillende opmerkelijke Europese bouwwerken waar een soortgelijke materiaal-afwerking is toegepast.Voordat de offici?le aanbesteding van het concertgebouw plaatsvond, konden de ge?nteres-seerden voor de uitvoering van het project een groot paneel bezichtigen, opgesteld aan dezuidelijke Theemsoever, waarin de verschillende gewenste uitvoeringen van het schoon beton-werk model stonden. Ais bekistingshout werd Baltisch dennen voorgeschreven, waarvan deplanken en dosse gezaagd moesten zijn, omdat deze houtsoort een zeer fraaie structuur aan?het betonoppervlak verleent. In een gedeelte van het paneel was voorts het effect te zien datverkregen wordt door de bekistingsplanken ten opzichte van elkaar te laten verspringen.Het gemaakte paneel gold ais standaard voor het af te werken oppervlak. De uitvoerendeaannemer werd bij contract verplicht gesteld om eenzelfde paneel te vervaardigen, omdat ditdusdanig ontworpen was dat vele van de te verwachten problemen tijdens de uitvoering, zichhier zouden demonstreren. Deze moeilijkheden konden aldus worden opgelost voordat dewerkelijke uitvoering een aanvang nam.De ervaringen bij dit 'proefwerk' opgedaan resulteerden onder meer in een bepaalde wijzevan het samenstellen van de bekisting, in de toepassing van kunststofstrippen ten einde hetlekken van cementmelk over reeds gestorte oppervlakken te voorkomen. Voorts werd bepaalddat witte uitslag moest worden afgewassen met een verdunde oplossing van zoutzuur en hetvoltooide oppervlak tegen weersinvloeden beschermd zou worden door behandeling met eensiliconenpreparaat.Door het onderkennen van de problemen en dank zij de zorgvuldige voorbereiding werd eenzeer fraai resultaat verkregen, zoals uit de hierbij opgenomen foto's moge blijken. WeCement'XXI (1969) nr. 1 31