Slopen,hergebr.uik endemontage van beton*Tabel 2Winning oppervlakte-delfstoffenbevat ca. 11 milj. ton vaste stoffen (voorname-lijk klei)Tabel 1Produktie afvalstoffen per jaarwordt geproduceerd; tabel 2 de hoeveelhe-den oppervlakte-delfstoffen.die jaarlijks wor-den gewonnen.0,520,50,76,528*20 25ca. 17)40 -50ca. 9ca. 17)ca. 6ca. 3,5hoeveelheid(mi Ij. ton/jaar)hoeveelheid(miij. ton/jaar**)(benodigd aan grinddelfstofkleimergelindustriezand(hoeveelheid betonzanddaarvanophoogzandgrindGetallen ontleend aan CBS en interim-adviesvan de Landelijke Commissie voor de Co?rdi-natie van het Ontgrondingenbeleid (LCCO)afvalstofbouw- en sloopafvalbaggerspecievliegas vanelektrische centralesslakken vanelektrische centrales enafvalverbrandingsinstallatiesfosfaatertsslakkenchemiegips(grotendeels fosforzuurgips)Bij hergebruik van materialen in de bouwin-dustrie moet men denken aan buIkafvalstof-fen zoals bouw- en sloopafval, baggerspecie,reststoffen van kolenverbranding en van af-valverbrandingsinstallaties (afvalslakken),metallurgische slakken, chemiegips en mijn-steen. De beschikbare hoeveelheden afval-stoffen moeten gerelateerd worden aan dehoeveelheden natuurlijke grondstoffen diejaarlijks nodig zijn en voor een groot deel aande eigen bodem worden onttrokken. Tabel 1geeft de hoeveelheid afvalstoffen die jaarlijksHergebruik van afvalstoffenEen belangrijk punt in de Afvalstoffenwet be-treft het hergebruik van materialen. Zo kun-nen wettelijke maatregelen worden genomenom het ontstaan van afvalstoffen te beperkenen het hergebruik ervan te bevorderen. Nu diewettelijke bevoegdheden bestaan, zal het be-leid verder moeten worden uitgewerkt en con-creet kenbaar gemaakt. In de voorlichting aanprovincie en gemeenten zal sterk de nadrukworden gelegd op het bevorderen van hethergebruik van afvalstoffen. Bij planning opgrotere schaal zullen ook meer mogelijkhe-den bestaan om het hergebruik een beterekans te geven.Daarnaast zijn het strengere normen op mi-lieuhygi?nisch gebied, gebrek aan stortruim-te, schaarser worden van grondstoffen enenergie, die het hergebruikzullen stimuleren.Uit de inwerkingtreding van enkele wetten ophet gebied van de afvalstoffen, namelijk dewet Chemische afvalstoffen per 1 augustus1979 en een groot gedeelte van de afvalstof-fenwet per 1 oktober 1979, kan worden ge-constateerd dat het landelijk regelen van dezeproblematiek op gang is gekomen. Daarbij isde grondgedachte: wie afvalstoffen produ-ceert of doet ontstaan, is er verantwoordelijkvoor en zal zelf voor een verantwoorde verwij-dering en verwerking moeten zorgen. De kos-ten daartoe zijn voor eigen rekening. In deAfvalstoffenwet wordt ??n uitzondering ge-'maakten wel voorhuishoudelijk afval.Een belangrijk onderdeel van de Afvalstoffen-wet is het systeem van provinciale plannen.Elke provincie is verplicht om voorde verwer-king van de verschillende categorie?n afval-stoffen plannen op te stellen. Voor huishou-delijk afval, bedrijfsafval en bouw- en sloop-afval moeten de provinciale plannen uiterlijk1 april 1981 zijn vastgesteld.'In het geheel van maatschappelijke activitei-ten nemen bouwen en slopen zowel letterlijkals figuurlijk 'een ruime plaats' in. Bouwen enslopen behoren bij uitstek tot die maatschap-pelijke activiteiten waarbij milieuhygi?ne enruimtelijke ordening elkaar ten nauwste ra-ken. Zij zijn daarbij tevens activiteiten die rela-tief zeer veel afvalstoffen veroorzaken; hoe-veelheden van zodanige omvang, dat ?n hetmilieu en de ruimte beide in het gedrang ko-men.'Op de Betondag 1979 is door mrAA.M.F.Staatsen. namens de minister van Volksge-zondheid en Milieuhygi?ne, een rede uitge-sproken over het onderwerp 'Slopen, herge-bruik en demontage van beton'.Naar aanleid ing van deze lezi ng is hetbijgaan-de artikel samengesteld, dat wordt gevolgddoor de integrale lezing van prof.ir.P.C.Kreij-ger, met als titel 'Beton uit beton en nog wat'.Cement XXXII (1980) nr. 4 212Ter toelichting wordt in onderstaande foto'seen beeld gegeven van een breker- enzeefinstallatie voor de verwerking van bouw-en sloopafval. Het aangevoerde materiaalmoet van onbruikbare materialen wordenontdaan. Na een tweetal brekers te zijngepasseerd worden de verschillende fractiesuitgesorteerd.Cement XXXII (1980) nr. 4Door het ministerie van Volksgezondheid enMilieuhygi?ne worden momenteel enkeletientallen onderzoekprojecten betreffendehergebruik van materialen gesubsidieerd, uit-eenlopend van glas- en blikinzameling totterugwinning van zware metalen. Kort gele-den is opdracht verleend voor een onderzoeknaar de fabricage van gesu Ifateerd cement uitchemiegips en hoogovenslak. De resultatenvan dit onderzoek kunnen medebepalend zijnvoor de mergelbehoefte bij decementfabrica-ge.Aandacht voor bouw- en sloopafvalIn de Afvalstoffenwet nemen het bouw- ensloopafval een aparte plaats in. Dithangtme-de samen met het feit dat deze categorie afvaleen specialeplaats heeftgekregen, waarvoorop provinciaal niveau plannen gemaakt moe-ten worden omtrent st.orten, hergebruik ofdergelijke.Een andere reden om veel aandacht te schen-ken aan bouw-en sloopafval hangtsamen methet feit dat deze materialen sterk verspreidvrijkomen en dat de 'leveranciers' vaak nietdirect aanwijsbaar zijn. De door gemeentenbeschikbaar gestelde stortterreinen rakenvol, waardoor vooral in het westen van onsland de problemen voor de lokale overhedensteeds groter worden. Verwacht wordt dat dejaarlijkse hoeveelheid bouw-en sloopafval zalgroeien, zeker wat betreft de hoeveelheid be-tonpuin.Een door het?Bouwcentrum verricht onder-zoek vermeldt dat aan steenachtig materiaalin de totale massa bouw- en sloopafval, jaar-lijks ca. 5 miljoen ton beschikbaar zal komen,dat zich voor hergebruik leent.Selectief slopenOp grond V a n milieuhygi?nische aspectenwordt de voorkeur gegeven aan toepassingenvan het bouw- en sloopafval in gebondenvorm. Belangrijkste rnogelijkheden zijn hetgebruik als toeslagmateriaal voor asfaltbetonen cementbeton, als vervangend materiaalvoor grind. Dit betekent dat bijzondere eisenaan de verwerking van bouw- en sloopafvalgesteld moeten worden. Een scheiding indeelstromendie op de bouwplaats begint, isnoodzakelijk. Een verdere bewerking zalplaats moeten vinden in verwerkingsbedrijvenwaar met breek- en zeefinstallaties het beton-en metselwerkpuin voor hergebruik geschiktworden gemaakt. Enkele van dit soortinstalla-ties zijn al in gebruik in Nederland. Het gebro-ken puin dat zij leveren wordt hoofdzakelijktoegepast voor de aanleg van wegen, fietspa-den, parkeerterreinen en dergelijke.Selectief slopen vergt extra financi?le offers,hetzelfde geldt voor verwerking van het mate-riaal in speciale installaties. Maar, de in deAfvalstoffenwet voorgeschreven methodevoor gecontroleerd storten is eveneens duur-der dan de tot nu gebruikelijke stortrnetho-den. Verwacht wordt dat de afnemendestortcapaciteit die hogere transportkostenveroorzaakt, alsmede de hogere storttarieven,een stimulans zullen zijn voor hergebruik vanbouw- en sloopafval. Daarnaast zullen ook deprijzen van de natuurlijke grondstoffen alszand en grind een duidelijke invloed kunnenhebben. Hergebruik zal de behoefte aan213nieuw te delven grondstoffen verminderen endaardoor de noodzaak van ontgrondingenverminderen.Aanvulling BetonvoorschriftenVoor hergebruik van materialen zal een marktmoeten zijn. Dit houdt onder meer in dat pro-dukten, gemaakt met secundaire materialen,moeten voldoen aan voor die produkten gel-dende voorschriften.In geval van hergebruikte bouw- en slooprna-terialen als toeslagmateriaal in beton, geldende Voorschriften Beton (VB'74) en de door deRijkswaterstaat gestelde 'Eisen voorbouw-stoffen in de wegenbouw'. Genoemde eisenen voorschriften zullen aangepast moetenworden opdat ze zowel van toepassing zijn opnatuurlijke als secundaire grondstoffen.A?n de stichting CUR-VB is gevraagd de VB'74 in die zin aan te vullen, zodat ze tevensbetrekking hebben op toeslagmaterialen diezijn teruggewonnen uitbeton- en metselwerk-puin. Voor dit onderzoek is een subsidie ver-leend, nadat reeds eerder een subsidie is ver-leend aan het onder auspici?n van de toenma-lige CUR opgezette Nederlands-Belgisch-Duitse onderzoekproject 'Slopen,hergebruiken demontage van beton'.De toepassingsmogelijkheden in de wegen-bouw krijgen ook de nodige aandacht. HetRijkswegenbouwlaboratorium verricht hetnodige onderzoek daarvoor. De resultatenzullen te zijner tijd zijn terug te vinden in deherziene 'Eisen voor bouwstoffen in de we-genbouw' van de Rijkswaterstaat.Maatschappelijke aspectenHet sloopbedrijf heeft zich de laatste jarenontwikkeld tot een gespecialiseerde bedrijfs-tak met daarbij behorend gekwalificeerd per-soneel. Het slopen van steeds grotere con-structies, met name constructies van qewa-pend betonen - in de toekomst - voorgespan-nen beton, stelt hoge eisen aan technischevaardigheid en organisatie van de sloopbe-drijven. Die eisen betreffen niet alleen veilig-heid, geluid- en stofovertast. maar ook de mo-gelijkheden tot hergebruik. Selectief slopenzal vooral in het druk bevolkte westen in eenniet al te verre toekomst een dwingende eiskunnen worden.Demontabel bouwen is nu misschien nog eenillusie van een kleine groep ontwerpers, maarhet kan in de toekomst een aanzienlijke bij-drage leveren tot het verminderen van de hoe-veelheid sloopafval door hergebruik vanconstructie-onderdelen. Demontabele con-structies maken een grotere flexibiliteit in deruimtelijke indeling van gebouwen mogelijkwaardoor de levensduur van die gebouwenkan worden verlengd.Demontage van constructie-elementen levertte zijner tijd materiaal dat direct hergebruiktkan worden of dat tot secundaire grondstof-fen verwerkt kan worden.Het is te hopen dat het onderzoekproject 'Slo-pen, hergebruik en demontage van beton'succesvol zal verlopen, want het is in alle drieonderdelen gericht op milieuvriendelijke me-thoden van bouwen en slopen.P.L.Spits