C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gB ou wtechniekcement 2006 4 29In 1991 stelde de gemeente eenstructuurvisie op voor de heront-wikkeling van het Beatrixkwartier.Dit stadsdeel is overwegendgebouwd in de jaren zestig enzeventig, op het voormalige deelvan de woonbuurt Bezuidenhout,dat in de Tweede Wereldoorlogdoor een vergissing van de gealli-eerden werd gebombardeerd. Hetkenmerkte zich door grote los-staande kantoorgebouwen en eenonsamenhangende openbareruimte. Binnen de structuurvisiezijn diverse bouwplannen ontwik-keld waarvan de Haagse Poort enhet Beatrixpark inmiddels zijngerealiseerd.A l g e m e e n o n t w e r pAls basis voor de ontwikkelingenaan het Prinsenhof dient het mas-terplan van de Spaanse steden-bouwkundige Joan Busquets vanapril 1999, waarin het Beatrixkwar-tier wordt getransformeerd tot eencentraal zakendistrict: acht torens,vari?rend in hoogte van 50 tot130 m, met 60 000 m2aan kan-toorruimte, 2000 m2winkels enhoreca, en 207 woningen. Onderhet gebouwencomplex ligt eentwee verdiepingen tellende par-keergarage voor 1000 auto's(fig. 2). Wonen en werken wordenin dit kavel niet gescheiden, maarworden gemengd om zo het hoog-stedelijke karakter van het plan teonderstrepen. De drie 70 m hogewoontorens staan op een terreinvan 180 x 80 m2. Ze bestaan uitappartementen en maisonnettes(`rugzakken') die zodanig zijngeorganiseerd binnen het volumevan de torens dat ze optimaalkunnen profiteren van hun hogeligging (foto 3). Elke woontorentelt 23 verdiepingen met een bru-tovloeroppervlak van 270 m2perappartementenverdieping. De ver-diepingen met maisonnettes zijngroter en hebben een oppervlakvan 450 m2(fig. 4). Doordat debinnenwanden zijn opgetrokkenuit cellenbeton-elementen kunnende woningen flexibel worden inge-deeld. De gevels zijn uitgevoerdTunnelgietbouw voor woontorens Prinsenhof, Den HaagWoontorens met rugzakJ.W.G.J. de Kock, BAM UtiliteitsbouwDichtbij het stadscentrum van Den Haag ligt het nieuwe zakendistrictBeatrixkwartier. Strategisch gelegen, direct aan de Utrechtsebaan, en overenige tijd gemakkelijk bereikbaar via Randstadrail. Blikvanger in de wijk isPrinsenhof, op de hoek van de Schenkkade/Beatrixlaan. In september 2001 ishier begonnen met de bouw van het project dat bestaat uit drie met elkaarverbonden woongebouwen, vier kantoortorens en op de kop een hotel (foto1). Bouwtijd, dus snelheid is voor dergelijke grootschalige projecten cruciaal.De keuze om de woongebouwen te realiseren met tunnelbekisting lag der-halve voor de hand.1 |Prinsenhof bestaat uitdrie met elkaar verbon-den woongebouwen(voorzijde), vier kantoor-torens (achterzijde) eneen hotel (links)foto: De JongLuchtfotografieC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gB ou wtechniekcement 2006 430met houten binnenspouwbladenen een buitenblad van metselwerk.Het gehele project werd voorzienvan een installatie die is aangeslo-ten op koude en warme bronnen.In het project zijn geen aanvul-lende klimaatvoorzieningen aan-gebracht. Aan de geluidsaspectenwerden geen specifieke eisengesteld. Evenmin gold dit speci-fieke trillingseisen.Het project werd uitgevoerdvolgens een Design & Build con-tract. Het totale project is in vierafzonderlijke delen ontwikkeld: deonderbouw, kantoortorens A t.m.D, hoteltoren E en woontorens Ft.m. H.C o n s t r u c t i eDe drie woontorens ontlenen hunstabiliteit aan een betonnen kernen twee haaks op elkaar staandebetonnen wanden met een diktevan 250 mm. De vloeren (B 35)hebben een dikte van 240 mm, metverzwaarde stroken van 500 mmtussen de kern en de stabiliteits-wand. Door deze verzwaardevloerstroken zijn de betonwandenaan de kernen gekoppeld. Dezekernen zijn door middel van beton-balken verbonden met de achterlig-gende kantoortorens. De beton-wanden van de maisonnettesdragen op betonnen kolommen diezijn opgenomen in de constructievan de kantoortorens.De woontorens dragen hun verti-cale belasting af op de onder-grondse parkeergarage. Deze isgefundeerd op Vibro-combinatiepa-len.In de gevellijn werden prefab-betonkolommen toegepast, waar-door de architect maximale vrijheidkreeg om gevelopeningen tecre?ren.De trappenhuizen zijn met prefab-betontrappen gebouwd.K e u z e b o u w m e t h o d i e kDe keuze voor uitvoering in betonlag eigenlijk vanaf de projectstartvast. Wel is een aantal variantenbeschouwd, waarbij vooral de metkolommen ontworpen open gevel-structuur leidend was. Voor degeveldichting speelde nog het uit-eindelijk te verkrijgen gebruiksop-pervlak per verdieping (en dus deopbrengst) een rol.Een uitvoering in wanden-breed-plaat zou consequenties hebbenvoor de beschikbare kraancapaciteit.Bovendien zou de tussenopslag vanhet te gebruiken materieel telkensop maaiveld moeten plaatshebben.Voor een verdieping zou per torenvijf dagen nodig zijn.Door gebruik te maken van tunnel-bekistingen zou een cyclus van vierdagen per toren zeker haalbaarzijn, met een mogelijke versnellingnaar drie dagen. Bovendien kon hetgebruikte materieel eenvoudigworden doorgeplaatst naar denaastliggende toren, waar de werk-zaamheden zich in een anderstadium van de cyclus bevonden.De keuze voor de bouwmethodiekwas hiermee snel gemaakt.UitvoeringDe kernen van de woontorens ende langs- en tussenwand zijn inhet bouwproces losgekoppeld vanhet tunnelgietbouwproces. Dit wasnoodzakelijk vanwege de nauw-keurige maatvoering en de ont-koppeling van maatgevende vier-kante meters uit hetgietbouwproces. De kernbekistingis uitgevoerd in staal in verbandmet de inzetfactor en de maatvoe-ringnauwkeurigheid.Zo bestonden de werkzaamhedenop enig moment bij toren 1 uit deuitvoering van liftkern en langs-wand, bij toren 2 uit de uitvoeringvan de kolommen en de tussen-wand en bij toren 3 uit het tunnel-proces (foto 5).Door de inzet van zeven tunnelbe-kistingen en drie stuks tafelbekis-tingen kon er per dag 145 m2bruto vloeroppervlak wordengestort. Van de tunnelbekistingwas 50% voorzien van een achter-wand. Deze inzet van extra tunnel-bekisting (werktunnels) was ooknoodzakelijk vanwege de grotehoeveelheid te verwerken wape-ning en installaties. De complexetunnelbekisting bestond uit halvetunnels met tafels die in twee rich-tingen moesten worden verplaatst.De eerder genoemde `rugzakken'2 |Langsdoorsnede woonto-ren3 |Woontoren met `rugzak'foto: Kees HummelC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gB ou wtechniekcement 2006 4 31waren voorzien van eigen tunnel-bekistingen. Voor het afwerkenvan de houten binnenspouwbla-den werden uitrijdsteigersgebruikt met daarin ge?ntegreerdextra vlonders (foto 6). Het bouw-tempo van zes dagen per verdie-ping voor drie torens onder hetbereik van twee torenkranen wasdan ook een feit.L o g i s t i e kDe torenkranen die tussen de drietorens werden geplaatst verzorg-den de bevoorrading van cellenbe-ton-elementen en kalkzandsteenop de verdiepingen en voor dewerkzaamheden aan de gevel, metname de binnenspouwbladen enhet gevelmetselwerk. Na hettrekken van de tunnels op de enetoren werden de tunnels verplaatstnaar de volgende toren. Vervol-gens werden de verdiepingenbevoorraad met afbouwmaterialenen werden de houten binnen-spouwbladen geplaatst. De rand-aansluitingen op de betoncon-structie werden afgewerkt, waarnade uitrijdsteiger werd weggehaald.A f b o u wDoor de gekozen uitvoeringsme-thode waren de ruwbouw en degevelwerkzaamheden `gedwongengekoppeld'. De ruwe afbouwstartte direct na het dichtzettenvan de gevel; met de fijne afbouwwerd begonnen na het cre?ren vandrie stuks waterdichte lagen inelke toren. Voor het interne trans-port van mensen en materialenstond in elke toren ??n personen-/goederenlift ter beschikking, diein een later stadium werd vervan-gen door een definitieve lift (??nper toren). Na een totale bouwtijdvan 27 maanden zijn de drietorens tussen februari en mei2006 opgeleverd. nProjectgegevensopdrachtgever:BPF Bouwinvest bvarchitect:Rijnboutt van der Vossen Rijnboutt(voorheen De Architectengroep)constructeur:Arcadis Bouw en Vastgoedhoofdaannemer:Bouwcombinatie Prinsenhof v.o.f.(bestaande uit BAM Utiliteitsbouw bven Ballast Nedam Bouw)leverancier prefab beton:Schokbetonleverancier bekisting:BAM Materieeldienstleverancier betonspecie:Cementbouwleverancier houten binnenspouw-bladen:Forger4 |Plattegrond van dezevende verdieping5 |Verschillende activitei-ten over de drie torenszijn complementairfoto: De JongLuchtfotografie6 |Afbouw volgt op enkeleverdiepingen