Prefab-beton en export vanknow-howSamenvatting van de voordracht vanDipl.-lng.J.N.J.A.Vambersky, gehouden op deBetondag d.d. 19 november 1981 te UtrechtEr zijn thans mogelijkheden vooruitbreidingvan de buitenlandse bouwactiviteiten, metname op het gebied van prefabricage vanbeton. Dat is de mening van Dipl.-Ing.J.N.JAVambersky, die hij uitdroeg op deBetondag 1981 in zijn lezing 'Prefab-betonen export vanknow-how'. Ter ondersteu-ning daarvan dienen de cijfers van 1980. Detotalebu itenlandse omzet van deNederland-se bouwbedrijven bedroeg in dat jaar f 7,3miljard; dat is 14% van de binnenlandsepro-duktie. Tweederde hiervan komt voor reke-ning van de sector grond-, weg- en water-bouw, eenderde is burgelijke en utiliteits-bouw.De kansen' voor uitbreiding van de buiten-landse bouwactiviteiten liggen vooral in lan-den die thans een snelle economische groeidoormaken, zoals de olielanden in het Mid-den Oosten, Indonesi? en enkele landen inAfrika (Nigeria, Algerije) en Zuid en MiddenAmerika (Brazili?, Argentini?). Door dezesnelle groei is er behoefte aan snelle en mas-sale boUw. De plaatselijke omstandighedenworden echter veelal gekenmerkt door eenaantal factoren die de bouw bemoeilijken,zoals- lastige klimatologische omstandigheden(hoge temperaturen, uitdroging, stofstor-men);- gebrek aan goede grondstoffen;- agressief milieu;- gebrek aan geschoolde en ervaren ar-beidskrachten.Volgens Vambersky is juist vanwege dezeomstand ighedenbouwen in prefab-beton demeest succesvolle bouwmethode om in dielanden in de behoefte aan woon- en werk-ruimte te voorzien.ConcurrentieNu is Nederland niet het enige land dat be-schikt overknow-how van geprefabriceerdbeton. Belangrijke concurrenten dieknow-how op het gebied van prefab-beton en an-dere bouwmethoden aanbieden als export-artikel zijn met name Duitsland, de USA, En-geland, Frankrijk, Belgi? en ookKorea.lndeslag om de verwerving van bouwopdrachtenis een 'monsterkoffer' met voorbeelden vanuitgevoerde projecten bijzonder belangrijk.De concurrentiepositie van Nederland isindat spel gunstig. Recente voorbeelden vanmet succes uitgevoerde projecten zijn:-het nederzettingen project van Ballast-Nedam in Saoedi-Arabi?, waar regionaal ver-spreid over SA vijf betonfabrieken werdengebouwd met produkties vari?rend van30000 tot 100 000 m3 in 18 maanden;- het recreatieproject van Westermeyer opSt. Maarten, met verscheping van de totaleprefab vanuit Nederland (Elementum);- een parkeergarage in Parijs, met 5 500parkeerplaatsen de grootste ter wereld, ge-bouwd door Hurks International en op voor-stel van de aannemer volledig uitgevoerd inprefab-beton;- het woningbouwproject Edjeba Housingvan Volker Stevin in Nigeria, waar op basisvan L-vormige elementen hele nederzettin-gen worden gebouwd.Gezien de tot dusver behaalde resultaten inbinnen~ en buitenland kan Nederland vol-gens Vambersky ten aanzien van deknow-how van geprefabriceerd beton tot de toon~aangevende landen worden gerekend, meteen potenti?le capaciteit tot export van dieknow-how.VoorwaardenAls voorwaarden voor vergroting van de ex"Voorbeeld van export van know-how metbetrekking tot prefab-beton:het Edjeba Housing project in Nigeria.Volker Stevin bouwt hier in grote aantallengoedkope woningen met behulp vanL-vormige elementen van prefab-beton. Deelementen worden in een veldfabriek op hetwerk geproduceerd.Cement XXXIV (1982) nr. 2 94Montage van de prefab-elementen voor hetEdjeba Housing projectfoto's: Raadgevend IngenieursbureauIr.E.J.A.Corsmit, 's-Gravenhageport wees Vambersky op de noodzaak totactief zijn in internationale commissies envooral meer steun en promotie door de offi-ci?le Nederlandse vertegenwoordigingen,zoals ambassades en consulaten.Nu behoeft men geen profeettezijn om bij deneergaande Nederlandseeconomieeen gro-tere betekenis te voorspellen van de buiten-landse activiteiten. Bij de door Vamberskygenoemde voorwaarden voor exportvergro-ting ontbreekt echter een hele belangrijke:goed koopmanschap. In dat verband is hetaardig de slotwoorden aan te halen uit denieuwjaarsrede van de voorzitter van deStichting Nederlandse Export Combinatie(NEC),de heer Fokkema:,....m??rexporteren, hoe lukt dat? Ten eerstedoorin het buitenland de juiste man voor uwprodukt of dienst te vinden. Een vent die netzo bezeten is van de superioriteit van uwartikel als u dat zelf bent. (...) Ten tweededoor een kwaliteitsprodukt te maken, doorbezielde, gemotiveerde medewerkers.(...)Ten derde door goede maatjes met uwbankier te zijn...' De tijd is aangebroken voorhet grote praktijkspel: wil de echte manageropstaan'.Aan de voorwaarde van kwaliteitsproduktenwordt op het gebied van prefab-beton zekervoldaan. Dat met goed koopmanschap deNederlandse know-how van de betonbouwtot een prima exportprodukt is te maken,werd recent nog gedemonstreerd doorBallast-Nedam, die na een uiterst felle con-currentiestrijd de opdracht verwierf voor debouw van deSaoudi Arabia-Bahrain Cause~way, een oeververbinding van 25 km lengte.De aanneemsom bedraagt 1,5 miljard gul-den; de bouwtijd is 4% jaar. De oeververbin-ding zal voorongeveerde helftworden uitge-voerd in de vorm van bruggen van voorge-spannen beton. Zowel de pijlers als de brug-liggers zullen vrijwel geheel opgebouwd uitgeprefabriceerde elementen. Zodra deconstructieve details definitief zijn, zal hier-over ongetwijfeld in Cement worden gepu-bliceerd.Omtrent de meeste door Vambersky ge-noemde projecten is al uitgebreid in Cementgerapporteerd. Met name kan worden ver-wezen naar Cement 1980 nr. 7, waarin eenartikelenserie is opgenomen, naar aanlei-ding van de Stupr? 'Buitenland-dag' die ge-houden is op 8 mei 1980. ing.J.H.K?hneTechnisch nieuwslso Composiet bouwblokvoor de woningbouwCement XXXIV (1982) nr. 2AI vele jaren is door verschillende bedrijvengezocht naar een methode om polystyreenbolletjes te verwerken in prefab-betonpro-dukties, om daarmeede massa en sterkte vanbeton te combineren met een hoge thermi-sche isolatiewaarde. Een dergelijk produktzou immers een ideaal bouwmateriaal zijn:constructie- en isolatiemateriaal tegelijk.Firma Van Eck lso Composiet te Rijswijkheeft het ei van Columbus gevonden. Vol-genseen geoctroieerdfabricage-proc?d?worden de bekende polystyreen bolletjesomhuld met cement. De daardoor verkregenspecie wo rdt in mallen geperstdie te vergel ij-ken zijn met de produktiemachines voor be-tonblokken. Een belangrijk verschil met de95gewone betonblokken zijn de twee 'vaar- enmoer' einden aan de stapelkant van de lsoComposiet blokken. De vorm van de bouw-blokken is weergegeven in figuur 1.De volumieke massa van polystyreencementis 370 kg/m3. Met dit lage volumegewichtkunnen grote blokken worden vervaardigddie toch gemakkelijk te tillen zijn. Een stan-daard gevelblok is30cm breed, 60cm langen20 cm hoog en weegt ca. 16 kg. De blokkenzijn voorzien van cilindrische uitsparingenmet een diameter van 15 cm, waarin laterbeton wordt gestort.VerwerkingEen belangrijk facet van deze blokken is dat