themaOV SAAL ontrafeld120148themaOV SAALontrafeldHet aantal reizigers in het openbaarvervoer tussen Schiphol en Lelystadgroeit sterk. Dit komt onder meer door deontwikkeling van de Zuidas en Schiphol,het stijgend aantal inwoners van Almereen de aanleg van de Hanzelijn tussenLelystad en Zwolle. Het huidige spoorkan die groei niet aan. Het openbaarvervoer op het traject Schiphol-Amsterdam-Almere-Lelystad (OV SAAL)heeft daarom een flinke uitbreidingnodig. Vooruitlopend op eenthemanummer over OV SAAL later ditjaar, worden nu de contractvorm en deRiekerpolderaansluiting op dit trajectglobaal toegelicht.1Riekerpolderaansluiting een van meestin oog springende onderdelenOV SAAL ontrafeld 12014 92Het deel van OV SAAL dat het meest ingrijpend wordt aange-pakt, ligt grotendeels op de Zuidas van Amsterdam. Vanaf deSchipholtunnel (via Amsterdam Zuid en RAI) tot en metDuivendrecht (zuidtak) wordt over bijna 8 km aan spoor,kunstwerken en stations gewerkt. Aan de westzijde splitst delijn ter plaatse van de Riekerpolderaansluiting richting Amster-dam Sloterdijk (westtak). Aan de oostzijde (Utrechtboog)splitst het spoor af richting Utrecht.Korte en middellange termijnOV SAAL wordt in twee fasen uitgevoerd: de korte en middel-lange termijn. Het doel van de kortetermijnmaatregelen (tot2016) is om tussen Amsterdam en Flevoland geen zes, maartwaalf treinen per uur te laten rijden. Dit is een eerste stap opweg naar spoorboekloos rijden. De kortetermijnmaatregelenbestaan weer uit twee geografische clusters: het traject Schip-holtunnel ?Duivendrecht en het traject Weesp ? Lelystad.In het cluster op het traject Schipholtunnel ? Duivendrechtkrijgt het deel tussen de Riekerpolderaansluiting en de Utrecht-boog in Amsterdam vier sporen. Door de spoorverdubbelingverbetert niet alleen de dienstregeling op de route Schiphol-Amsterdam-Almere-Lelystad, maar ook op de route Schiphol-Amsterdam-Zuid-Utrecht en verder.In het cluster op het traject Weesp ? Lelystad (Flevolijn)worden in het bestaande spoor maatregelen genomen om decapaciteit te vergroten (wisselverbindingen, voorzieningen t.b.v.keren van treinen en perronaanpassingen). Verder worden hiergeluidsmaatregelen genomen.In totaal is voor de kortetermijnmaatregelen ongeveer900 miljoen euro gereserveerd.In de plannen na 2016 (middellange termijn) zijn een spooruit-breiding van zes naar acht sporen in Weesp en realisatie van hetbeveiligingssysteem ERTMS op de SAAL-corridor en op deGooilijn (Amsterdam ? Amersfoort) opgenomen.Voor de middellange termijn is ongeveer 500 miljoen eurobeschikbaar.Allianties Spoorverdubbeling Riekerpolder ?UtrechtboogDe spoorverdubbeling van twee naar vier sporen op het spoor-traject Riekerpolder ? Utrechtboog betreft een totale lengte vancirca 8 km. Dit is een enorme uitdaging aan de rand van destad, waar de beschikbare ruimte zeer beperkt is. Door deligging van de nieuwe sporen tussen de bestaande sporen en desnelweg zijn de bouwlocaties moeilijk bereikbaar. Het onderlig-gend wegennet is essentieel in de bereikbaarheid van de stadAmsterdam. Stremmingen en afsluitingen zijn slechts zeerbeperkt mogelijk.Om de nieuwe sporen te dragen, zijn nieuwe viaducten nodigof worden bestaande viaducten en bruggen uitgebreid of gemo-derniseerd (zie kader `Werkzaamheden Riekerpolder ?Utrechtboog').ir. koen ingelsAmsterdamse WALTZ / ProRailir. edwin slijkhuis MBaAmsterdamse WALTZ / CNMSSpoor + weg = XSAALRijkswaterstaat werkt op dezelfde corridor (Schiphol ? Amster-dam ? Almere) aan vergroting van de capaciteit voor het wegver-keer (project SAA). De werkzaamheden aan het spoor en de weghebben veel gemeenschappelijk. Ze liggen vlak bij elkaar enveroorzaken hinder op de snelwegen en het spoor. Daarnaasthebben de werkzaamheden veel impact op de omgeving en hetonderliggende wegennet (vooral in en rond Amsterdam). Hier-door is gekozen voor een gezamenlijke aanpak op het vlak vanslim plannen en bouwen, meer doorstroming en minder hinder,communicatie en omgevingsmanagement. Het samenwerkings-verband tussen ProRail en Rijkswaterstaat heeft de naam XSAALmeegekregen.1 Plaatsen liggers met ophangconstructiet.b.v. fly-over Riekerpolder; bekijk ook hetfilmpje`Timelapse spoorviaduct over A4'opYoutubefoto: D. van Meeteren2 Het totale traject OV SAAL loopt vanSchiphol tot LelystadOV SAAL ontrafeld1201410thema33 De spoorverdubbeling in het trajectRiekenpolder ? Utrechtboog heeft eenlengte van 8 kmBAM Civiel en BAM Rail, BAM wegen, BAM infratechniek enBAM infraconsult.De Alliantie Amsterdamse WALTZ, gevormd door ProRail ende Combinatie Nieuwe Meer Sporen (CNMS), is verantwoor-delijk voor het westelijk trajectdeel tussen Riekerpolder enstation Amsterdam Zuid. Combinatie Nieuwe Meer Sporenbestaat uit de VolkerWessels bedrijven Van Hattum en Blanke-voort en VolkerRail.Fly-over RiekerpolderEen van de meest in het oog springende onderdelen op hettraject is de Riekerpolderaansluiting, waar de zuidtak aansluitop de westtak. Het is een van de drukst bereden stukken spoorrond Amsterdam en vanwege het gebruik van de westtak doorDe spoorverdubbeling op dit traject is opgeknipt in twee delen.De scheiding ligt bij station Amsterdam Zuid. De werkzaam-heden worden gerealiseerd binnen twee alliantiecontracten(fig. 4), waarbij een verregaande samenwerking tussen ProRailen de markt is opgezet. Het is voor ProRail voor het eerst dateen dergelijk contract al vanaf de aanbesteding is opgezet.ProRail heeft met de aannemerscombinaties een alliantie- eneen realisatieovereenkomst gesloten. De allianties maken hetontwerp, verzorgen het omgevingsmanagement en treden opals gedelegeerd opdrachtgever voor de uitvoerende aannemers.De allianties beschikken over een risicofonds om ontwerp-risico's, omgevingsrisico's en een aantal opdrachtgeversrisico'ste beheersen. Onder de realisatieovereenkomst tussen ProRailen de aannemerscombinaties wordt het werk gebouwd. Deopdracht van de allianties is het ontwerp en (de voorbereidingvan de) uitvoering te optimaliseren en de gezamenlijke risico'ste beheersen. Wanneer het ontwerp en de uitvoering goedkoperuitvallen dan voorzien in de oorspronkelijke realisatieovereen-komst, vloeit het financieel voordeel terug naar de alliantie.Indien ontwerp en uitvoering, door optredende alliantierisico's,duurder uitvallen dan voorzien in de oorspronkelijke realisatie-overeenkomst, dan past de alliantie het verschil bij. De incen-tive is dat bij het einde van het werk het resultaat van het allian-tiefonds door de aannemerscombinaties en ProRail wordtgedeeld.De Alliantie Amstelspoor, gevormd door ProRail samen metBAM Combinatie Amstelspoor, is verantwoordelijk voor hetoostelijk trajectdeel tussen station Amsterdam Zuid en stationDuivendrecht. BAM Combinatie Amstelspoor is gevormd doorWerkzaamheden Riekerpolder ? Utrechtboog? Bijenpark: aanpassingen bestaande viaduct? J. Huizingalaan: bouw van een enkelsporig en een dubbelspo-rig kunstwerk? Riekerpolder: bouw van een enkelsporige fly-over over deJ. Huizingalaan, bestaande sporen en de hoofdrijbaan en deparallelbaan van de A4? Verbindingsweg A4 ? A10 west (knooppunt Nieuwe Meer):nieuw dubbelsporig kunstwerk? Verbindingsweg A10 noord ? A10 zuid (knooppunt NieuweMeer): aanpassing bestaande kunstwerk? Schinkel: nieuwe beweegbare dubbelsporige brug (foto 5)? Museum Tramlijn: nieuw tweesporig kunstwerk? Amstelveenseweg: nieuw driesporig kunstwerk? Beethovenstraat: nieuw enkelsporig kunstwerk? Europaboulevard: twee nieuwe enkelsporige kunstwerken? Amstel (Rozenoordbrug): nieuw dubbelsporig kunstwerk (foto 6)? A10 (Pergola): nieuw dubbelsporig kunstwerk? Verbindingsweg A10 ? A2 (knooppunt Amstel): nieuw dubbel-sporig kunstwerk? A2: nieuw dubbelsporig kunstwerk? Van de Madeweg: nieuw driesporig kunstwerk? Holterbergerweg: twee nieuwe enkelsporige kunstwerken? Station Amsterdam RAI: extra perron en vergroting stationshal? Station Duivendrecht: opschuiven van perron.OV SAAL ontrafeld 12014 11alliantieovereenkomstbasis-overeenkomstalliantie Raadvan Bestuuralliantieuitvoe-rendaannemerProRailopdracht-nemerrisico'sorganisatiealliantiesomuitvoeringssomuitvoering45 64 Alliantiemodel5 Schinkelbrugfoto: D. van Meeteren6 Rozenoordbrugfoto: Gerrit Sern?? Sloop zuidelijk bestaand KW? Bouw fly-over (KW4c) en kistdam (KW3c)? Bouw nieuw spoor westtak? Sloop deel noordelijk bestaand KW en aanpassing bestaandKW (KW4a)? Bouw nieuw dubbelsporig KW (KW4b)? Bouw nieuwe middensporen t.b.v. viersporigheid.Tijdens het VO zijn ook de meest fundamentele keuzengemaakt, waaronder het uitvoeren van de fly-over in prefabbeton. Vanwege de unieke vorm en afmetingen was dit alleenmogelijk door nauwe samenwerking met de prefab-betonleve-rancier.Niet alleen de stap naar prefab, maar vooral de vormgevings-eisen waren bepalend voor de uiteindelijke oplossing.Doordat het welstandrisico in het domein van de alliantievalt, was het noodzakelijk vroegtijdig de hele keten te mobili-seren om tot het optimale ontwerp te komen. In samen-het hogesnelheidsnet, zeer kritisch voor de reiziger in deverbinding met Schiphol.Er wordt onder meer een enkelsporige fly-over gebouwd overde A4, de bestaande sporen en de noordelijke hoofdrijbaan ende parallelbaan van de A4. Zes sporen worden ingeklemdtussen de A4, waarbij nauwelijks ruimte overblijft om hetspoorwerk en de kunstwerken uit te voeren. Dit maakt hetonmogelijk onderdelen parallel uit te voeren met een complexefasering tot gevolg.Al tijdens de aanbesteding in 2010 werd duidelijk dat hier debelangrijkste schakel in het kritieke pad van het werk te vindenwas en werd een grote optimalisatie voorgesteld. Aanvankelijkzou het zuidelijk dek bestaan uit een hoog en ruim 300 m langkunstwerk. Door het spoor over het onderliggend wegennetmet een kort brugdek te laten kruisen op het niveau van desnelweg, was een grote besparing mogelijk.Ondanks de vertraging door de inpassing van het Trac?besluitin het ontwerp en de introductie van `robuust spoor'1) tijdensde ontwerpfase, is tijdens de uitwerking van het VoorlopigOntwerp (VO) veel aandacht besteed aan de optimale faseringen ruimtelijke inpassing van het werk. De maakbaarheid isimmers in alle fasen van groot belang.Het faseringsplan van de Riekerpolder is hierbij globaal (fig. 8):? Bouw zuidelijk kunstwerk (KW4d) en zuidzijde kistdam(KW3c)? Bouw nieuw zuidelijk spoor1) Bij de introductie van `robuust spoor' op de zuidtak is de beschikbaarheid en betrouw-baarheid boven flexibiliteit gesteld, waardoor bijvoorbeeld minder wissels in het trajectzijn geplaatst en de life-cycle-kosten substantieel konden worden gereduceerd.themaOV SAAL ontrafeld1201412DETAIL 32150250uitstekendewapening74804215.32654040 6951209003104300120 9552150DETAIL 4PVR GC 25kV3001001%90012001065900120030010651001000x2200797 Doorsnede fly-over KW4c8 Vormgeving fly-over Riekerpolderarchitect: Paul van der Ree, studioSK9 Overzicht kunstwerken RiekerpolderBuitendienststellingDoor de beperkte ruimte en de complexe spoorlay-out is desamenwerking tussen civiele en spoordisciplines van grootbelang voor het bepalen van de behoefte aan treinvrije periodes(TVP's). Er is jaarlijks de beschikking over vijf grote TVP's inhet weekend. Aangezien ook aan de westtak wordt gewerkt,vraagt dit nauwe afstemming met vervoerders (o.a. NS). Dealliantie laat hier zien dat de maximale ruimte kan wordengevonden door integratie van kennis en gebruik van niet alleenspraak met architect, constructeur en leverancier is eenoplossing gekozen die recht doet aan de ambitie om eenlandmark neer te zetten bij het verlaten van Amsterdam.Belangrijk voor het beeld van het kunstwerk is de keuze grotegekromde kokerbalken inwendig te koppelen bij de oplegging.Hierdoor hebben de buitenste balken zelf geen oplegging, waar-door over de hele lengte van het kunstwerk een prominente gelijk-vormige rand ontstaat (fig. 9). Samen met de antracietkleurigerandelementen geeft dit de kunstwerken op deze locatie hunkarakter.OphangconstructieWaar de rol van de werkvoorbereiding in het ontwerpteam tijdenshetVO cruciaal was voor het toetsen van de maakbaarheid in deverschillende fasen van het werk, is tijdens het definitief ontwerp(DO) veel aandacht besteed aan de detaillering en nadere afstem-ming met stakeholders.Voor de fly-over was dit bijvoorbeeld deuitvoeringsfasering van het dek. Na plaatsen van de drie middelstebalken op de opleggingen, is een ophangconstructie geplaatst voorde buitenste balken die zelf geen directe oplegging hadden (foto 1en fig. 7). Na uitharding van de druklaag en inwendige koppelbal-ken kon dit hulpwerk worden hergebruikt voor een volgend veld. Inhet themanummer van Cement dat volledig is gericht op OV SAAL(verschijnt na de zomer), wordt dit gedetailleerd besproken.OV SAAL ontrafeld 12014 138een onderslagbalk en toepassen van prefab in de kolommenmaakte het mogelijk in een periode van zes weken de meestkritische steunpunten te realiseren (foto 1).Tot slotIn het najaar van 2013 is hard gewerkt aan alle voorbereidendewerkzaamheden voor het zuidelijk spoor, zodat de trein begin2014 direct langs de A4 zal lopen op zijn definitieve locatie. Nade indienststelling van het zuidelijk spoor zal al tijdens de TVPworden gestart met de sloop van het bestaande spoor en kunst-werk. Daardoor kan de fly-over verder worden voltooid en inde lente van 2015 in dienst worden gesteld. Met de bouw vande laatste kunstwerken kan vervolgens de viersporigheid in2016 worden gerealiseerd. het interne netwerk van ProRail maar ook van het externenetwerk (Rijkswaterstaat en welstand van de gemeente Amster-dam). Zo was het mogelijk in nauwe afstemming met ontwerp,uitvoering en vervoerders het aantal TVP's op de westtak teverminderen door integratie tot ??n langdurige buitendienst-stelling in de lente van 2015. Naast de alliantie tussen bouw-combinatie en ProRail speelt hierbij de volwaardige integratievan ontwerp en uitvoering en van civiel en spoor een belang-rijke rol.Door de nauwe samenwerking met Rijkswaterstaat was hetmogelijk in de zomer van 2013 de A4 langdurig om te leiden endeels te stremmen om de onderbouw van de fly-over te realise-ren. In een 51-urige TVP in dezelfde periode, konden develden boven de snelweg worden gelegd. Het ontbreken van