themaOptimalisatie dankzij allianties6201410themaOptimalisatiedankzij alliantiesTwee allianties realiseren OV SAAL ZuidtakCement_06_2014 10 26-09-14 11:10Optimalisatie dankzij allianties 62014 111 Aanleg nieuw kunstwerk (KW16) bijde Europaboulevard en stationAmsterdam RAIEen alliantie is gericht op gezamenlijke verantwoordelijkheid:samen beslissingen nemen, samen anticiperen op problemen,samen oplossingen zoeken, samen het verlies nemen als hetmisgaat en samen de winst delen als er voordeel wordt bereikt.Bij traditionele contractvormen is de samenwerking tussenopdrachtgever en opdrachtnemer niet altijd optimaal. Naaanbesteding kan een aannemer ? die onder concurrentiedrukof vanuit effici?ntie scherp heeft aangeboden ? onvolkomen-heden in het contract opzoeken of zich afzijdig houden als bijde opdrachtgever een probleem ontstaat. Omgekeerd kan ookde opdrachtgever onvoldoende gemotiveerd zijn de opdracht-nemer bij te staan bij problemen in ontwerp of uitvoering. Ineen alliantie worden de belangen van beide partijen gelijkge-schakeld.Door de complexiteit van de spoorverdubbeling van deAmsterdamse Zuidtak voor OV SAAL, is goed samenspeltussen ProRail en de aannemers in dit project essentieel. Dezecomplexiteit betreft de techniek, de tijdsdruk, de krappe bouw-ruimte, de beperkte toegankelijkheid en de veelzijdige omge-ving met veel omgevingspartijen en gelijklopende projecten.ProRail heeft op basis van een schetsontwerp aanbesteedzonder een aanbiedingsontwerp te vragen, mede om detenderkosten te beperken. De hierdoor toegenomen risico'szijn gedeeld in de alliantie, waardoor het risicoprofiel voormarktpartijen weer acceptabel is. Tot nu toe werden alliantie-contracten pas gesloten na de ondertekening van eenDesign&Construct-contract. Nieuw bij OV SAAL is datdirect in alliantievorm is aanbesteed.1Allianties OV SAAL ZuidtakOV SAAL Zuidtak wordt gerealiseerd in twee allianties. DeAlliantie Amstelspoor, gevormd door ProRail en BAM CombinatieAmstelspoor, is verantwoordelijk voor het trajectdeel tussenstation Amsterdam Zuid en station Duivendrecht (Zuidtak Oost).BAM Combinatie Amstelspoor is een volledig ge?ntegreerdecombinatie van BAM Civiel, BAM Rail, BAM Wegen, BAM Infra-techniek en BAM Infraconsult.De Alliantie Amsterdamse WALTZ (Westelijke Alliantie TeamZuidtak), gevormd door ProRail en de Combinatie Nieuwe MeerSporen, is verantwoordelijk voor het trajectdeel tussen Riekerpol-der en station Amsterdam Zuid (Zuidtak West). CombinatieNieuwe Meer Sporen is een volledig ge?ntegreerde combinatievan Van Hattum en Blankevoort en VolkerRail.De spoorverdubbeling van de Zuidtak voorOV SAAL wordt gerealiseerd in twee allianties.ProRail heeft hiervoor gekozen om tot een optimalesamenwerking tussen opdrachtgever en opdracht-nemers te komen in het belang van het eindresul-taat. De kracht van de allianties werd al tijdens deuitvoering zichtbaar.ir. Christiaan CaanAlliantie Amstelspoor / ProRailir. Koen IngelsAlliantie Amsterdamse WALTZ / ProRailCement_06_2014 11 26-09-14 11:10themaOptimalisatie dankzij allianties62014122 Alliantiemodel3 Verdeling van de alliantiewinst en het alliantieverlies over verschillende schijven4 Voor de bouw van het nieuwe kunstwerk Amstelveenseweg moesten defunderingsresten van het gesloopte kunstwerk aan de oude Ringspoorlijnworden verwijderdties is om het ontwerp, de voorbereiding van de uitvoering ende uitvoering zelf te optimaliseren.Tussen ProRail en de opdrachtnemers zijn twee overeenkom-sten gesloten: de alliantieovereenkomst en de basisovereen-komst (fig. 2). De alliantieovereenkomst dekt de kosten voororganisatie, personeel en huisvesting van de alliantie en daar-naast de kosten die voortvloeien uit werkzaamheden (voorontwerp en het verkrijgen van vergunningen) en uit risico's inhet werkgebied van de alliantie (voor beheersmaatregelen tervoorkoming, beperking of herstel van risico's, alsmede over-schrijdingen van mijlpaaldata door risico's in het alliantie-domein). De basisovereenkomst dekt de uitvoeringskosten vande uitvoerend aannemer.De overeenkomsten zijn communicerende vaten. Indienontwerp en uitvoering goedkoper uitvallen dan was voorzien inde oorspronkelijke basisovereenkomst, vloeit het financieelvoordeel terug naar de alliantie. Indien ontwerp en uitvoeringduurder uitvallen, legt de alliantie het verschil bij. Aan hetHet alliantiemechanismeBij de allianties bij OV SAAL is sprake van drie partijen: deopdrachtgever (ProRail), de alliantie (ProRail en de opdracht-nemer) en de uitvoerend aannemer (opdrachtnemer). Elkepartij heeft haar eigen taken en verantwoordelijkheden:? ProRail is verantwoordelijk voor de eisenspecificatie: het(juist) formuleren van haar eisen en de randvoorwaardenwaarbinnen deze moeten worden gerealiseerd.? De alliantie is verantwoordelijk voor ontwerp en omgevings-management en is namens ProRail gedelegeerd opdracht-gever. Hierbij hoort het opstellen van het ontwerp en hettoetsen van de uitvoeringsprocessen.? De uitvoerend aannemer is verantwoordelijk voor werkvoor-bereiding, inkoop, realisatie en inbedrijfstelling.ProRail en de opdrachtnemer nemen beide voor 50% deel in dealliantie, die overigens geen juridische entiteit is. Beide partnersleveren medewerkers aan de alliantie waardoor de krachtenmaximaal worden gebundeld. De opdracht van de twee allian-% overschrijdingtotaalsom25%10%50502575 109050%schijf 1 schijf 2 schijf 3% onderschrijding' alliantiewinst alliantieverlies50/50 verdelingProRail enopdrachtnemerProRail 90% enopdrachtnemer 10%van dit verliesProRail 100%van dit resterendeverliesVoorbeeld van risicoverschuivingDe alliantie is eigenaar van het risico van ondergrondse zakendie bij contractering niet bekend waren zoals obstakels, kabelsen leidingen, niet-gesprongen explosieven, objecten van archeo-logische waarde en verontreinigingen. Tijdens de ontwerpfasevan het nieuw te bouwen kunstwerk Amstelveenseweg zijn opbestaande tekeningen vermeldingen aangetroffen van achter-gebleven funderingen van het gesloopte kunstwerk aan de oudeRingspoorlijn. Ten laste van het alliantiefonds is in situ onderzoekgedaan om de aanwezigheid van deze funderingsresten tebevestigen. Een wegafzetting was nodig om de resten te verwij-deren, met een aanvraagperiode langer dan negentig kalender-dagen. Hierdoor komen de kosten voor verwijdering van defunderingsresten, door de tijdsbeperking op het risico, ten lastevan ProRail.234alliantie-overeenkomstbasis-overeenkomstalliantie Raadvan Bestuuralliantieuitvoe-rendaannemerProRailopdracht-nemerrisico'sorganisatiealliantiesomuitvoeringssomuitvoeringCement_06_2014 12 26-09-14 11:10Optimalisatie dankzij allianties 62014 135 In de aanbestedingsfase wordt een middengebied gecre?erd met risico's enkansen voor de alliantiein het alliantiedomein, waaronder het risico op het aantreffenvan ondergrondse obstakels (zie foto 4 en kader Voorbeeld vanrisicoverschuiving), zijn in de tijd beperkt tot negentig kalen-derdagen. Dit betekent dat alle kosten die worden gemaakt totnegentig dagen na het optreden van het risico, ten laste komenvan het alliantiefonds. Na negentig dagen komen alle kostenvoor rekening van ProRail. Hiermee wordt een onbeperktrisico voor de marktpartijen in de allianties voorkomen.OptimalisatieDe samenwerking tussen ProRail en de marktpartijen in deallianties leidt tot kennisuitwisseling over elkaars werkwijze.Hierdoor ontstaat meer begrip voor de structuren en belangenvan de alliantiepartner en daardoor wederzijds vertrouwen.Acties en besluiten in het project worden anders ingevuld,rekening houdend met elkaars belangen zonder dat dit veelaleen grote inspanning vraagt.Door het samenbrengen van verschillende organisatieculturenen kennisdomeinen doen zich mogelijkheden voor die in tradi-tionele verhoudingen niet gemakkelijk ontstaan. Zo is in deallianties actief gezocht naar optimalisatiemogelijkheden inontwerp, uitvoeringsmethode en planning over het geheleproject. Besparingen die anders niet zouden zijn bereikt, zijnhet resultaat (zie kader Voorbeeld optimalisatie).BemensingE?n van de kritische aspecten van een alliantie is de afvaardi-ging van medewerkers door beide partners. Het basisidee is datbeide partners elk 50% van de alliantiemedewerkers inzetten.einde van het werk delen ProRail en de opdrachtnemer hetresultaat (fig. 3). Het verdienmodel voor de alliantiepartners zitin de deling van de kansen en de risico's. Hierdoor ontstaat degedrevenheid om optimalisaties te ontwikkelen en risico'sproactief te beheersen.ResultaatdelingDe Zuidtak van OV SAAL is in de aanbesteding gecalculeerdop basis van een schetsontwerp. De marktpartijen hebben dekostenbepalende onderdelen van het werk benoemd en daar-voor hoeveelheden en eenheidsprijzen vastgesteld als basisvoor de aanbieding. Na uitwerking van het ontwerp door dealliantie is een detailbegroting opgesteld op DefinitiefOntwerp-niveau. Het verschil tussen de daadwerkelijkehoeveelheden op basis van het ontwerp en de destijds in deaanbieding aangehouden hoeveelheden, wordt verrekendtussen alliantie en uitvoerend aannemer. Dit geldt voor deplussen ?n de minnen. De resultaatdeling in de alliantiestimuleert beide partijen hun kennis en kunde in samenwer-king maximaal te benutten ten behoeve van een optimaal enkosteneffici?nt ontwerp.RisicoverdelingRisico's zijn expliciet neergelegd bij ??n van de drie partijen:ProRail, de alliantie of de uitvoerend aannemer. De alliantieneemt een deel van de risico's over die traditioneel bijopdrachtgever of opdrachtnemer liggen. Essentieel is dezerisico's nauwkeurig vast te stellen en zorgvuldig te omschrijven.Op basis van de traditionele risicoverdeling gebaseerd opUAV-CG en Het Gele Boekje (aanvullingen van ProRail opde UAV-GC), is in de aanbestedingsfase een middengebiedgecre?erd met risico's die door de alliantie worden overgeno-men (fig. 5). Dit middengebied moet een significante omvanghebben om een alliantie zinvol te maken.Bij het toewijzen van risico's staat centraal welke partij het bestis toegerust om de kans op en/of de gevolgen van het risico tebeperken. Een open en constructieve houding op basis vanvertrouwen is daarbij essentieel. Enkele opdrachtgeversrisico'salliantierisico's & kansenuitvoeringscontractrisico's & kansenalliantieovereenkomstrisico's & kansenProRailUAV-GCrisico's & kansen D&C-opdrachtnemer risico's & kansen D&C-opdrachtgeverVoorbeeld optimalisatie:negendaagse buitendienststellingEen groot deel van de werkzaamheden voor de spoorverdubbe-ling vindt plaats tijdens buitendienststellingen van de trein-dienst. In de voorbereiding waren daarvoor vijf weekendbuiten-dienststellingen per kalenderjaar gereserveerd. Door diverseverstoringen in het project dreigde de indienststelling van devier sporen te vertragen. Actief is gezocht naar versnelling van dewerkzaamheden. De alliantie heeft het idee van een negen-daagse buitendienststelling ge?ntroduceerd, waardoor vijf week-endbuitendienststellingen in de staart van het project kondenworden samengevoegd tot ??n periode van negen dagen. Naintensief overleg met alle betrokken partijen is besloten tot dezeoptimalisatie, waarmee ruim een jaar versnelling ?n een signifi-cante besparing van bouwkosten zijn bereikt.5Cement_06_2014 13 26-09-14 11:10themaOptimalisatie dankzij allianties62014146 Tijdens de succesvolle samenwerking tussen de verschillende organisaties waser soms ook tijd voor ontspanningten en de alliantie vertrouwen moeten geven, ook vanuit effici-entie. Dit kan ook, omdat beide partners eraan deelnemen endus invloed hebben op de totstandkoming van producten.Uiteraard wordt gedelegeerd met behoud van de waakzaam-heid. Die blijft bij ProRail noodzakelijk vanwege haar publiekefunctie en het werken met gemeenschapsgeld, en blijft bij demarktpartijen van belang vanwege bedrijfs- of aandeelhouders-belangen.De praktijk laat zien dat het ombuigen van de traditionelecultuur, zowel op persoonlijk als bedrijfsniveau, veel aandachten tijd kost. Het risico is dat onder druk in traditioneleDesign&Construct-rollen wordt teruggevallen.ConclusieDe bundeling van elkaars kennis en expertise in allianties leidttot optimalisaties in ontwerp, uitvoering en planning die intraditionele contracten onhaalbaar zouden zijn geweest. De alli-antievorm draagt bovendien bij aan de goede verstandhoudingtussen opdrachtgever en marktpartijen en geeft de individuelemedewerker de voldoening van het succesvol realiseren van eencomplex project zoals OV SAAL Zuidtak.Door ingrijpende scopewijzigingen is het alliantiemodel in debeginperiode van OV SAAL Zuidtak sterk onder druk komen testaan. De allianties hebben echter voldoende veerkrachtgetoond: de uitvoering is doorgegaan en er is over de wijzigin-gen financi?le overeenstemming bereikt. Ook blijft doorversnellingsmaatregelen de opleverdatum staan, waardoor dewerking van het model overeind is gebleven. De alliantievormheeft dus duidelijke meerwaarde ten opzichte van traditionelecontracten. Deze conclusie kan zelfs al tijdens de uitvoering vanbeide deelprojecten van OV SAAL Zuidtak worden getrokken. ProRail is echter geen ontwerporganisatie, waardoor direct eenscheve (numerieke) verhouding ontstaat. Dit wordt versterktdoor het verschil in cultuur. Aannemers zijn gewend project-matig te werken in een tijdelijk organisatieverband vanuit eenbouwkeet. De medewerkers van ProRail zijn gewend te werkenvanuit een sterk staande organisatie met een breed takenpakketen vanuit een vaste standplaats op kantoor. In belang van hetproject, het wederzijdse draagvlak en de samenwerking, is hetbelangrijk om beide partners gelijkwaardige omvang en invloedte geven in de alliantie. Een alliantieorganisatie legt dan ookeen groter beslag op het aantal medewerkers van de opdracht-gever dan een andere contractvorm. Dit is alleen gerechtvaar-digd indien het contract voldoende groot is. ProRail houdt alsrichtwaarde een contractomvang van minimaal 40 miljoenaan. Voor kleinere projecten kan een zogenoemde mini-allian-tie worden ingezet, waarin het basisgedachtegoed van de allian-tie is verwerkt zonder de aparte alliantie-organisatie.Controle versus vertrouwenHet werken in een alliantie vraagt andere competenties vanmensen. In traditionele contracten staan medewerkers vaaktegenover elkaar, terwijl een alliantie vraagt om het projectvanuit samenwerking te realiseren. De praktijk laat zien dat nietiedereen deze omschakeling even gemakkelijk kan maken.Aandacht voor dit specifieke aspect bij de selectie van mede-werkers voor een alliantie is essentieel.Hetzelfde geldt op bedrijfsniveau. Zowel ProRail als de markt-partijen kennen een sterke controlegerichte bedrijfsvoering,terwijl de alliantievorm juist vertrouwen vraagt. Het delegerenvan werkzaamheden en risico's aan de alliantie brengt met zichmee dat opdrachtgever en opdrachtnemer zaken moeten losla-6Cement_06_2014 14 26-09-14 11:10