Toen de Commissaris der Koningin in deProvincie Noord-Brabant, dr.C.N.M.Kortmann,op 29 augustus j.l. het pas gereedgekomen,23,5 km lange weggedeelte tussen Waalwijken Wagenberg officieel in gebruik stelde,was dat niet alleen van regionale en lokalebetekenis, maar evenzeer van landelijk be-lang.Dit weggedeelte is immers een essentieelonderdeel van de zgn. Maasroute, die zichthans uitstrekt van de oostzijde van 's-Her-togenbosch, naar het ruim 40 km westelijkdaarvan gelegen dorp Wagenberg.Die Maasroute, ontworpen en al gedeeltelijkuitgevoerd als een echte autosnelweg metongelijkvloerse kruisingen en gescheiden rij-banen, is in feite een vervanging doch voor-al een uitbreiding van de historische Lang-straatweg (tussen 's-Hertogenbosch enGeertruidenberg) en daarom een belangrijke,zo niet de belangrijkste hoofdverbinding vanNoord-Brabant.Omdat ten zuiden van de grote rivieren maar??n oost-west-verbindirrg bestaat, namelijkde rijksweg 's-Hertog?nbosch-Tilburg-Bre-da - Roosendaal - Bergen op Zoom, is deMaasroute echter veel meer dan een pro-vinciale verbindingsweg. Direct ten zuidenvan de Maas - vandaar de naam 'Maas-route' - is zij de enige oost-west-verbindingvan betekenis tussen enerzijds het Ruhrge-bied en anderzijds Europoort.De thans in gebruik genomen Maasroute,ruim 40 km lang; zal daarom binnen afzien-bare tijd aan beide einden verlengd moetenworden, eveneens als autosnelweg.Naar het oosten, richting Gennep, waar aan-gesloten kan worden op de onlangs ge-projecteerde Duitse autosnelweg, die vanKarlsruhe langs de linker Rijn-oever naar deNederlandse grens zal lopen. Naar het wes-ten, via een aansluiting op Rijksweg 17(Moerdijk - Roosendaal) naar de Volkerak-dam, waar binnenkort een nieuwe rijksweg,de 'Zoomweg' van Rotterdam naar Bergenop Zoom, gereed zal komen.In plaats van de bedoelde verlengingen,waarvoor de plannen al grotendeels gereedzijn, zal voorlopig volstaan moeten wordenmet bestaande provinciale wegen, die daar-toe verbeterd en aangepast zijn. Gezien denationale betekenis van de complete Maas-route ligt het voor de hand dat het Rijk zalparticiperen in de realisatie van die (kost-bare) verlengingen. Het weggedeelte tussenRijksweg 17 en de Zoomweg staat trouwensop het Rijkswegenplan 1968, als Rijksweg 59.Met de aanleg van de Maasroute is reedsin 1954 begonnen. Er is dus vijftien jaar ge-werkt aan een weg van ruim 40 km lengte.Een vrij lange tijd derhalve, maar er moestendan ook heel wat moeilijkheden overwonnenworden. De nodige grond diende te wordenaangekocht, er was overleg nodig met debetrokken gemeenten en natuurlijk ook metNederlands nieuwste betonwegin gebruik genomenhet Rijk, en dan waren er de problemen vande financiering. Ook elders in de provinciemoesten vele werken worden uitgevoerd,vandaar dat niet alle beschikbare geldenkonden worden besteed aan de uitvoeringvan de Maasroute, waarin inmiddels al 73miljoen gulden is ge?nvesteerd.Het was dus noodzakelijk om dit grote pro-ject, dat overigens van veel visie getuigt,in fasen uit te voeren. De eerste fase, in1954, was de verbetering van het wegge-deelte tussen 's-Hertogenbosch en Vlijmen.Daarna zijn in de loop der jaren nog 20bestekken gevolgd. De laatste drie, be-trekking hebbend op het pas gereed ge-komen weggedeelte tussen Waalwijk en Wa-genberg, zijn vorig jaar in ??n keer gegundaan de toen gevormde aannemerscombinatie'Maasroute', bestaande uit N.V.Heijmans/Rosmalen, NBM N.V./Vught en N.V. DeWijs/Made.Een goede 'Maasroute' behoeft geen krans,maar zij verdient die wel!U.D.C. 625.84(492.93)In die periode zijn ook nog 19 bestekkenaanbesteed voor in totaai 61 kunstwerken,t.w. 7 bruggen (waaronder de imposantebrug over het Wilhelminakanaal bij Ooster-hout), 7 tunnels, 20 viaducten en 27 duiker-bruggen.Gezien de gunstige ervaringen met dit typewegverharding heeft de Provinciale Water-staat van Noord-Brabant ook voor de Maas-route de voorkeur gegeven aan een b?ton-verharding. Die keuze viel reeds in 1954, watechter niet betekent dat men zich sedertdienheeft vastgebeten aan wat toen actueel was.Integendeel, in de loop der jaren hebbende Brabantse ingenieurs de ontwikkelingenop dit gebied nauwgezet gevolgd en waarmogelijk in hun eigen betonwegen overge-nomen. Dit was een niet altijd even een-voudige opgave, want het toepassen vaneen elders aangetroffen idee kan altijdmoeilijkheden opleveren. Maar men heeftnooit geaarzeld bij het invoeren van nieuwegedachten en men heeft ook het experimentnooit geschuwd.Als gevolg daarvan beschikken wij thans inhet zuiden van ons land over een betonweg,die wat betreft stroefheid, vlakheid en rij-comfort aan de strengste eisen voldoet. Deautosnelweg is ontworpen met twee geschei-den rijbanen, elk 7,25 m breed (2 3,625 m)met een 2,75 m brede pech- of vluchtstrook.Ofschoon uit de opeenvolgende bestekkende ontwikkeling van de laatste 15 jaar is afte leiden, bijna elk nieuw bestek bevatte welenige wijzigingen ofwel verbeteringen, zullende gebruikers van de Maasroute daar maarweinig van bemerken, uitgezonderd dan denog betere rij-kwaliteit. De voornaamste wij-zigingen c.q. verbeteringen zijn:- het stabiliseren van de bovenste zandlaagmet cement of met teer en kalk- het vrijwel geheel weglaten van uitzetvoe-gen (alleen nog nabij kunstwerken)- het maken van verdeuvelde schijnvoegenop onderlinge afstand van 5 m (deze voe-gen staan niet haaks op de weg-as, maarAan beide zijden van de brug over het Wil-helminakanaal bij Oosterhout bezit de Maas-route reeds twee (gescheiden) rijbanenfoto: Aero-Camera, RotterdamCement XXI (1969) nr. 9 420De omlegging bij Made; voor de tweede rij-baan zijn reeds alle voorzieningen getroffenfoto: Aero-Camera, Rotterdamonder een hoek van ca. 10 ?)- het inzagen van schijnvoegen, waarvoortijdens de uitvoering aan de bovenkanteen strip is aangebracht en aan de onder-kant een strook asbest-cement 'golfplaat- het toepassen van een zgn. randwapening(langs de langsvoeg, de zijkant en dedwarsvoegen)- het afwerken van het verse betonopper-vlak met een zgn. correctrice.Het onlangs voltooide weggedeelte, tussenWaalwijk en Wagenberg, bezit de volgendeconstructie: een 15 cm dikke, met teer enkalk gestabiliseerde zandlaag, een 5 cmdikke tussen-/uitvullaag. van schraal betonen een 22 cm dikke betonverharding.De aannemerscombinatie 'Maasroute' heeftdit weggedeelte in een hoog tempo uitge-voerd: per dag werd gemiddeld 600 ? 700 mrijstrook (3,625 m breed) aangelegd. Dankzij een goede organisatie, de toepassing vaneen uitgezochte serie machines en eeneffectieve controle is hier een goede beton-kwaliteit verkregen: gemiddelde druksterkte380 kgf/cm2met een standaardafwijking van63 kgf/cm2. De gemiddelde laagdikte van debetonverharding bedraagt 22 cm met eenstandaardafwijking van 0,8 cm.De aanleg van de betonverharding op dehoofdrijbanen werd voorafgegaan door hetstabiliseren van de bovenste zandlaag(V?gele-stabilisatiemachine) en het aanbren-gen van de tussen-/uitvullaag van schraalbeton (V?gele-'Gleitschalungsfertiger'). Eenkleine betontrein zorgde voor de aanleg vanpechstroken, waarvoor beton met een zwarteDe 'Hamers-brug' bij Oosterhout; deze dub-bele brug, met basculebrug en vier vasteoverspanningen, totale lengte 135 m, is op29 augustus 1969 vernoemd naar ir. L.A.L.Hamers, die de dag tevoren afscheid had ge-nomen als hoofdingenieur-directeur van deProvinciale Waterstaat van Noord-Brabantfoto: Harry Verschuren, Oosterhoutkleurstof is toegepast. De betoninstallaties,opgesteld nabij Made, niet ver van het beginvan het weggedeelte, konden wat betreftopzet en indeling wedijveren met wat delaatste jaren in het buitenland was te zien.De thans in gebruik, zijnde Maasroute is nogmaar voor een deel van twee rijbanen voor-zien, namelijk tussen 's-Hertogenbosch enVlijmen en bij enkele aansluitingen alsmedebij de brug over het Wilhelminakanaal. Intotaal ligt hier thans 471 620 m2betonver-harding, t.w. 280 000 m2enkelbaans, 180 000m2dubbelbaans en 83 620 m2pechstrook. Erzijn 13 aansluitingen, 13 ongelijkvloerse krui-singen en de totale lengte van de toelei-dings- en aftakkingswegen bedraagt 34 km.Over een groot deel van het trac? is eersteen cunet gegraven, gemiddeld 3 m diep enca. 30 m breed. ln totaal werd rond 2,5 mil-joen m3grond verwijderd. Bijna" gelijktijdigis het cunet gevuld met zand, in totaal 4,7miljoen m3.Voor de 61 kunstwerken zijn de volgendehoeveelheden verwerkt:. 35 000 m3beton,3400 ton wapeningsstaal, 1500 ton construc-tiestaai en stalen damplanken en 40 km be-tonnen heipalen.Een belangrijke schakel in de nieuwe Maas-route is de brug over het Wilhelminakanaalbij Oosterhout. Deze brug - het langste,grootste en kostbaarste kunstwerk van deProvincie Noord-Brabant - is ontworpendoor de Provinciale Waterstaat, in nauwesamenwerking met de Directie Bruggen vande Rijkswaterstaat. In feite zijn het tweeidentieke bruggen, naast elkaar, voor elkehoofdrijbaan een. Elke brug telt vier vasteoverspanningen van 27 m, drie aansluitendop het ene landhoofd en de vierde op hetandere. Voor deze overspanningen zijn ophet werk in totaal 48 voorgespannen beton-liggers geprefabriceerd, met een hoogte van1,40 m en een gewicht van 42 ton.Het middengedeelte van de 135 m langebrug bestaat uit een overspanning van 11,35m over de bascule-kelder en een beweeg-baar deel (de eigenlijke basculebrug) van15,15 m. Er zijn twee doorvaartopeningen:de ene wordt gevormd door de basculebrugmet een doorvaartbreedte van 14 m (hierkunnen ook coasters passeren) en deandere door de aangrenzende vaste over-spanning met een doorvaartbreedte van 25 men een doorvaarthoogte tot 7,80 m + N.A.P.Voor deze brug, die op 29 augustus j.l. denaam 'Hamers-brug' heeft gekregen, als eeneerbewijs aan ir.L.A.L.Hamers die de dagtevoren afscheid had genomen als hoofd-ingenieur-directeur van de Provinciale Wa-terstaat van Noord-Brabant, zijn de volgendehoeveelheden verwerkt: 8100 m3beton, 500ton wapeningsstaal en 564 betonnen hei-palen met een totale lengte van 10,5 km. Debrug is in ruim twee jaar tijd gebouwd doorhet Rotterdamse aannemingsbedrijf E. Blokvoor een bedrag van 5,3 miljoen gulden.Los van alle technische en esthetische kwa-liteiten ontleent elke weg, ook de Maas-route, zijn betekenis allereerst aan de matewaarin het verkeer er gebruik van zal makenen er misschien wel de voorkeur aan geeft.De nieuwe weg verbindt niet alleen Oost-Brabant met West-Brabant, maar ook Noord-Nederland met Zeeland en Belgi?, en verderde Randstad Holland met Eindhoven en hetgebied van Europoort met het Ruhrgebied.Blijkens recente waarnemingen is de rijtijdtussen 's-Hertogenbosch en Bergen op Zoom17 minuten korter geworden, en tussen's-Hertogenbosch en Breda 10 minuten.Het ligt voor de hand dat ook deze nieuweweg het verkeer zal 'aantrekken'. De totvoor kort voorgekomen verkeersintensiteitenvan bij voorbeeld 6000 ? 7000 voertuigenper werkdag-etmaal zullen dan ook vrij sneltoenemen. Over ongeveer tien jaar zullenetmaal-gemiddelden van 20 000 ? 25 000voertuigen geen. uitzondering zijn en twintigjaar later zal dit aantal tot 40 000 zijn opge-lopen.Voor de Maasroute, dan inmiddels over degehele lengte van twee rijbanen voorzien,zal die sterke verkeerstoename geen enkelprobleem opleveren. Nederlands nieuwstebetonweg is daar nu al geheel op voorbe-reid. In een persbericht van de ProvincialeGriffie van Noord-Brabant staat, dat 'eengoede Maasroute geen krans behoeft'. On-getwijfeld is deze constatering ingegevendoor de bijna spreekwoordelijke bescheiden-heid van de Provinciale Waterstaat vanNoord-Brabant. Maar de ingenieurs en an-dere technici van deze dienst komt alle eertoe. De krans die de Maasroute volledigverdient, is ook voor hen. En wij, wij mogener allemaal trots op zijn dat ons wegennetop 29 augustus j.l. zo'n belangrijke uitbrei-ding heeft ondergaan.v.d.V.Cement XXI (1969) nr. 9 421