Muziekcentrum Utrecht,afronding van eengereconstrueerd stadsdeel *Plattegrond van zaal met foyer enomliggende bebouwingHet op 26 januari jl. officieel in gebruik genomen muziekcentrum, waarnaar in Utrecht jarenlangverwachtingsvol is uitgekeken, vormt in stedebouwkundig opzicht de overgang van het groot-steedse winkel- en kantorencomplex Hoog-Catharijne naarde oude stad. Het plein Vredenburgdat vroeger in de oude situering niet veel meer was dan een groot parkeerplein, heeft met haarhuidige bestemming veel aan waarde gewonnen.Ofschoon het muziekcentrum aansluit op een van de vleugels van Hoog-Catharijne, vormt hetduidelijk een op zichzelf staand gebouw, niet allen qua constructie maar ook in zijn verschij-ningsvorm.Centraal ligt de grote achthoekige zaal die samen met de daaraan grenzende foyers een vier-kante plattegrond bezit. Deze is omgeven door een vide, vrij toegankelijk voor de wandelaar, dieop twee niveaus aan de andere kant winkels, kantoortjes, restaurantruimte en andere publiekevoorzieningen aantreft. De vide is aan de bovenzijde afgesloten door de zgn. lichtstraat, eenconstructie waarin enerzijds de hemelafvoer is ondergebracht, anderzijds het daglicht binnen-treedt.in ons tijdschrift wordt dikwijls aandacht besteed aan bijzondere constructieve oplossingen. Ookbij het muziekcentrum is hiervan sprake, waarde dakconstructie boven de achthoekige concert-zaal in twee richtingen een grootste overspanning bezit van 48 m. Dit werd bereikt met eenviertal elkaar kruisende stalen spanten. Het ligt overigens niet op de weg van dit tijdschrift hieropuitvoerig in te gaan.Ondanks de gekozen oplossing voor de dakconstructie van de concertzaal, is bij het muziek-centrum duidelijk sprake van betonarchitectuur, zoals uit het hierna volgende moge blijken.Het architectonisch ontwerp is van prof.ir.H.Herzberger, die voor de constructie werd geadvi-seerd door het Adviesbureau D3BN. Het gebouw werd uitgevoerd door Bredero's BouwbedrijfNederland BV.De betonconstructieHet bouwwerk bezit, zoals opgemerkt, alle karakteristieke facetten van betonarchitectuur, ener-zijds door de gekozen constructie, anderzijds door de uiterlijke verschijningsvorm. Op enkeleplaatsen is de gevel van de begane-grondverdieping teruggehouden en wordt de eersteverdieping daar ondersteund door ronde kolommen, die overigens in de bebouwing rond deconcertzaal overal worden aangetroffen op een regelmatig stramien van 6 6 m2. Het gebouw isbijna geheel onderkelderd. Onder meer beneden de grote zaal bevindt zich een extra ruimtevoor leidingen, installaties e.d. Deze ruimte maakt bovendien onderdeel uit van de lucht-behandelingsinstallatie.Plein Vredenburg, gezien vanaf hetMuziekcentrumfoto's: Fotodienst Gemeente Utrecht*Met dank aan ?r.J.Damen van d3bn, voor dedoor hem beschikbaar gestelde gegevenswaaruit dit artikel mede is ontstaan.Cement XXXI (1979) nr. 3 99Funderingswerkzaamheden en onderzoekarcheologische vondstenDakconstructie boven videFunderingVoor de fundering zijn in de grond gevormde palen toegepast, volgens het systeem vanV.Parera. Tot deze keuze werd besloten door onder meer de gegevens uit sonderingen enboringen die aantoonden dat de draagkracht van de ondergrond zeer verschillend was. Dezepalen bezitten een schachtdiameter van 420 mm en bodemplaten van 510 en 590 mm. De toe telaten belasting bedraagt resp. 650 en 870 kN. In totaal zijn ruim 500 van deze palen toegepast,gefundeerd op een basisniveau die varieert van 3,50 tot 13 m -NAP.Ten behoeve van de uitvoering in het algemeen werd de ontgraven bouwput weer gevuld meteen zandpakket. Met deze laag was tevens een afhakhoogte voor de in de grond gemaaktepalen aangegeven. Aangezien het bovenste gedeelte van deze palen minder goed kon wordenverdicht en derhalve van een mindere kwaliteit zou zijn, werden de palen over die hoogte nader-hand gesloopt. De overgang van paal naar kolom wordt gevormd door poeren met een hoogtevan 850 mm.Tijdens de ontgraving van de bouwput werd tegelijkertijd een onderzoek ingesteld naar de daargevonden archeologische resten van een voormalige burgt. Onder meer om gedeelten van hetnog bestaande metselwerk in het zicht te brengen werden de bouwplannen op enkele onder-delen aangepast.PaddestoelvloerenDe overgangsruimte tussen concertzaal met de aansluitende foyers en de omliggende be-bouwing is vanaf de beganegrondvloer uitgevoerd als een vide. De bovengrondse verdiepingendie aan deze vide grenzen zijn uitgevoerd als een paddestoelvloerconstructie op eenstramienmaat van 6 6 m. De kolomafstand bedraagt dus 6 m. Soms staan ze ter plaatse van derandveldenop3m.In voorstudies ten behoeve van het constructieve ontwerp werd een geprefabriceerd raamwerkontwikkeld op een stramienmaat van 3 6 m: vloeren die 6 m overspannen en balken die oponderlinge afstand van 3 m hart op hart werden ondersteund. Deze conceptie maakte eenopbouw mogelijk waarvoor in hoofdzaak slechts twee typen elementen nodig waren.Toch liet de prefabricagegedachte zich moeilijk combineren met het uitvoeringsplan van deaannemer. Het prefab-ontwerp voor de omliggende bebouwing was gebaseerd op de voor-onderstelling dat de bouwactiviteiten zich allereerst zouden concentreren op het de meeste tijdvergende centale gedeelte met de concertzaal. Daarbij zou men niet worden gehinderd door deomliggende bebouwing. In een later stadium zou de aanbouw dan snel op hoogte kunnenworden gebracht.De aannemer gaf er echter de voorkeur aan het gehele project gelijktijdig op te trekken, ondermeer in verband met het afstemmen van de bekistingsploegen. Een verdere uitwerking leiddezodoende tot de paddestoelvloerconstructie, waarbij de architect een sterke voorkeur liet blijkenvoor de zichtbare kolomplaat als oplegging voor de vloeren, omdat daarmee de constructieveopbouw ook voor de leek visueler werd. Uit het verdere verloop van dit artikel zal blijken welkebelangrijke architectonische rol deze kolomplaten is toebedeeld. Als een verder voordeel vanpaddestoelvloeren geldt het ontbreken van oplegbalken met name bij het monteren van detechnische installatie.Vooral in het interieur zijn de ronde kolommen zeer in het oog lopend hetgeen nog eens wordtgeaccentueerd door de hoge kolomplaten. Ofschoon bij deze platen met een geringere hoogtezou kunnen worden volstaan, zijn het vooral architectonische redenen geweest die tot dezehoogte hebben geleid. Zulke fors uitgevallen platen bieden desondanks constructieve voor-delen , daar de optredende momenten in kolommen en vloeren geringer zijn en zodoende ondermeer op de kolomwapening kan worden bespaard. Bovendien werd aan het raamwerk eengrotere stijfheid gegeven, hetgeen een gunstige uitwerking heeft op het vermogen omhorizontale krachten op te nemen.De architect heeft de kolomplaten onder meer benut door hierop de bewijzering, verlichting e.d.aan te brengen. Ondanks soms aanzienlijke verschillen in de belastingafdracht is voor dekolommen een constante diameter van 470 mm aangehouden, ook voor die ter plaatse van degevelomsluiting van de foyer.Cement XXXI (1979) nr. 3 100Terrasvormig oplopend naar dakvensterboven de grote zaal; de overdekte loopbrug(rechts) over de Catharijnesingelgeeft toegang tot het gebouwOpbouw gevels onder een hoek metstramienlijnen (foto links) en evenwijdig aan??n der stramienlijnen (rechts)Algemene bouwkundige voorzieningenEr zijn twee redenen waarom in een gebouw dilatatievoegen worden aangebracht. In de eersteplaats om constructieve redenen daar bouwmaterialen onderhevig kunnen zijn aan zetting enaan vervormingen door temperatuur en krimp. In de gegeven situatie, waareen concertzaal om-geven is door publieke ruimte, zijn de akoestische maatregelen die met dilatatievoegen wordengetroffen uiteraard wel bijzonder belangrijk. Zoals reeds opgemerkt, is de omliggende be-bouwing door middel van een vide van de concertzaal met foyers gescheiden. De constructievan het centrale gedeelte en van de omliggende bebouwing sluit alleen aan ter plaatse van debegane-grondvloer en de keldervloer. De begane-grondvloer die tevens het onderste wandel-niveau van de vide vormt werd hier onderbroken. Recht daaronder is hetzelfde gedaan bij dekeldervloer, maar hier werd de voeg voorzien van een dilatatiestrip als maatregel tegen degrondwaterdruk. De gebouwonderdelen zijn, gezien hun afmetingen, niet verder onderverdeeld.Boven de vide is een speciale dakconstructie aangebracht die lichtstraat genoemd wordt. Dit iseen dakafdichting die qua constructie gevormd wordt door een plaatstalen gootbodem rustendop aan de kolomplaten bevestigde stalen consoles. Op deze stalen gootplaat zijn de houtengoten voor de hemelwaterafvoer geplaatst.De stabiliteit van het betrekkelijk lage gebouw met drie verdiepingen boven het maaiveld wordtverzorgd door het raamwerk van vloeren en kolommen. Zoals opgemerkt geven de hoge kolom-platen een extra verstijving aan het dwarsverband.Cement XXXI (1979) nr. 3 101Geschutskoepel van het oude kasteel isbewaard geblevenDe betonconstructies zijn in gedeeltes gestort. De normale stortnaden onder meer tussen dewanden onderling en tussen wand en vloer werden uitgevoerd met behulp van harlnggraadstaalen elastische stortvoegenband. Daar waar het ter plaatse gestorte beton ?n het zicht kwam,zoals veelvuldig gebeurd is in de concertzaal, zijn voorzieningen ter plaatse van de aansluit-details getroffen om de stortnaden aan het oog te onttrekken.UiterlijkHet muziekcentrum is sober in kleur: grijs is het ter plaatse gestorte beton, grijs ook zijn debetonstenen waarmee de binnen- en buitengevels zijn opgetrokken, de claustra's voor deballustrades en de houtwolcementplaten, waarmee de plafonds zijn afgewerkt.Alleen de stalen raamkozijnen zijn wit.De kleur moet worden ingevuld door de gebruiker!Het gebouw toont echter wel een grote verscheidenheid in vorm, door de terrasvormige opbouwvanaf de Vredenburgzijde naar de grootste hoogte boven de concertzaal, door nissen, inkas-singen en schuin verlopende gevels, maar ook door de detaillering van de gevels zelf, aan debuitenkant en binnen het gebouw. Dat laatste wordt onder meer bereikt doordat de stramien-lijnen van de constructie een hoek maken met de meeste gevels, waardoor de genoemdekolomplaten ook onder een hoek naar buiten toe uitsteken. Deze gevelonderbrekingen zijn nogeens geaccentueerd met gebogen stalen hekwerk.Binnen de vides wordt eenzelfde speelse gevelopbouw aangetroffen. Sommige kolommenstaan in de foyer van de concertzaal, andere zijn er buiten gehouden door toepassing van naarbinnen gebogen raamkozijnen.Het glas speelt bij deze architect een voorname rol. Het is niet alleen bedoeld om het daglicht opte vangen, maar ook om de waarnemer een zicht te geven op sommige karakteristieke construc-tiedetails. Soms vormt het glas een zelfstandig ornament, zoals dat het geval is boven deconcertzaal, waar een doosvormige lantaarn van acrylaatglas in een stalen frame zorgt voor hetdaglicht in de concertzaal. De kleine zaal heeft ook zo'n dakverlichtingsopbouw gekregen.Stalen dakopbouw grote zaalCement XXXI (1979) nr. 3 102Veel van het beton in de grote zaal is in hetzicht gehoudenonderste foto: 't Sticht BV, UtrechtHet muziekcentrum is van alle kanten toegankelijk. De verdwaalde boodschapper in Hoog-Catharijne kan er bij toeval in terecht komen, kan het ook doelbewust benaderen via de nieuweoverdekte luchtbrug over de Catharijnesingel. De haastige wandelaar op het Vredenburgpleinkan besluiten via de muziekhal de kortste weg naar het station te kiezen. Daarmee is dit gebouween integrerend onderdeel geworden in deze moderne stadswijk. Een concert was nogongeveer het enige dat Hoog-Catharijne niet bieden kon.Aan het Vredenburgplein is het pleinontwerp nog niet voltooid. Een onderdeel hiervan vormt eenvijver waarover een brug van ca. 14 m overspanning toegang verleent tot het gebouw. In devijver zelf is, te zijner tijd even boven de waterspiegel, een van de geschutskoepels van de oudeburg zichtbaar gehouden.M.G.P.NelissenCement XXXI (1979) nr. 3 103