Kindergejoel in de Amsterdam ArenA. De spring-kussens in de gracht deinen op en neer. Over detribunes trekken groepen bezoekers als grazendekuddes. Een fractie van de 150.000 bezoekers diezich jaarlijks laten rondleiden door het multi-functionele stadion. "De ArenA is meer dan eenvoetbalstadion, het is een megatheater", vindt directie-voorzitter Jan Gaasterland. Per jaar zijn er, naastvoetbal, zo'n 25 grootschalige evenementen zoalsmanifestaties en popconcerten. Daarnaast zijn ereet- en drinkgelegenheden (voor maximaal 2500mensen) en zalen en faciliteiten voor vergaderingen,workshops en feesten. Sport, entertainment enzakendoen gaan hand in hand.De Amsterdam ArenA leeft in symbiose met deomgeving. Het stadion is volgens Jan Gaasterlandhet klokhuis van het Centrumgebied AmsterdamZuid-Oost dat momenteel gestalte krijgt: "Over vijfjaar goed voor 7,5 tot 10 miljoen dagjesmensen perjaar. Lekker winkelen in ??n van de megastores ende kinderen naar de dagopvang met springkussensin de ArenA." De kracht van de Amsterdam ArenAis niet alleen het multifunctionele karakter, maarook het vermogen van het bestuur om ogenschijnlijkenadelen om te buigen in voordelen. "Door alleproblemen met de grasmat zijn we tegen wil endank grasspecialisten geworden. De opgebouwdekennis verkopen we nu wereldwijd."B l i j v e n i n n o v e r e nJan Gaasterland laat tijdens het gesprek in deKoninklijke Loge meerdere malen zijn ogen over detribunes glijden. Na vijf tropenjaren als directie-voorzitter van de Amsterdam ArenA, blijven er nogsteeds idee?n opborrelen: "Misschien kunnen westraks alle stoelen wel voorzien van een klein beeld-A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 4 7Amsterdam ArenA: h?t voorbeeld van een multifunctioneel stadionconceptMEGATHEATER INBRUISENDEOMGEVINGVoetbalclubs die zich melden bij de internationalevoetbalorganisatie FIFA met vragen over stadion-concepten krijgen steevast te horen dat men zich hetbeste kan ori?nteren in Amsterdam. De AmsterdamArenA blijkt bijna vier jaar na de opening nog steeds totde verbeelding te spreken. Het multifunctionele stadionfungeert nu als vliegwiel voor de omgeving, waar talrijkemegastores, kantoorgebouwen, een uitgaanscentrum eneen nieuw station de echte ontwikkeling in de kaartspelen.Frank de Groot1 | Wekelijks bezoekentwee tot drie buiten-landse delegaties deAmsterdam ArenA: voorhet kloppend hart in eendynamisch gebied voorwonen, werken,winkelen en uitgaan,bestaat wereldwijd veelbelangstelling2 | Op 1 juli 2000 treedt Jan Gaasterland terug als directie-voorzitter van de Amsterdam ArenA. Hij is een belangrijkvoorvechter geweest van de multifunctionele aanpak die nuwereldwijd zoveel bewondering oogstschermpje met toetsenbord. Dan kun je vanuit jestoel eten of drinken bestellen, de database van Ajaxraadplegen of de tussenstanden bij andere wed-strijden opvragen. Een leuk idee is ook om een hotelbij het stadion te vestigen."De voortdurende zoektocht naar vernieuwingen ensynergetische effecten door het handig combinerenvan allerlei functies kenmerkt de 45-koppigeorganisatie achter de ArenA. Volgens Jan Gaasterlandis er regelmatig overleg met de Ontwikkelings-maatschappij Centrumgebied Amsterdam Zuid-Oost (OMC), die verantwoordelijk is voor deinvulling van de periferie van de AmsterdamArenA. "We bekijken de mogelijkheden ombijvoorbeeld de schoonmaak of het technischbeheer van gebouwen bij ??n facilitaire dienst onderte brengen. De uitstraling naar buiten moet ook eeneenheid zijn. We willen nationaal en internationaallaten doorklinken dat je hier ??n of twee dagen vanalles kunt zien en beleven."Er is echter ??n grote beperking bij het multi-functionele gebruik van de Amsterdam ArenA: deplanning van de voetbalwedstrijden van de KNVB."De KNVB maakt het uit- en thuisschema pas tweemaanden voor de start van het nieuwe voetbal-seizoen bekend. Maar grote artiesten moet je tegen-woordig veel langer van tevoren boeken. We zijndaarover nog in gesprek met de voetbalbond."S y n e r g i e m e t o m g e v i n gJan Gaasterland geeft aan dat de Amsterdam ArenAde initiatiefrol voor de promotie van het Centrum-gebied Amsterdam Zuid-Oost naar zich toe heeftgetrokken: "Wij zijn namelijk de oudste en grootstebewoner. Uiteindelijk moet een situatie ontstaandat bezoekers van het centrumgebied een bezoekaan bijvoorbeeld Ajax combineren met het kopenvan sportkleding of een bezoekje aan de bioscoop.Je gaat niet meer alleen naar een voetbalwedstrijd,maar je bent een dagje uit. Het stadion staat daar-mee in het midden van de maatschappij."Een stadion midden in een weiland zetten isvolgens de directievoorzitter dan ook niet meer vandeze tijd: "Zo'n stadion is niet te exploiteren. Kijkaltijd naar de totale ontwikkeling van een gebied.Zorg voor een goede infrastructuur, aansluiting opopenbaar vervoer en voldoende parkeercapaciteit.Het hoeft niet altijd grootschalig te zijn. Goedevoorbeelden zijn de nieuwbouw van het stadion vanRoda JC in Kerkrade en het nieuwe stadion van AZin Alkmaar."Voor het totaalconcept van de Amsterdam ArenAbestaat wereldwijd veel belangstelling. "Inmiddelskrijgen we hier twee tot drie keer per week buiten-landse delegaties op bezoek. De ontvangsten, rond-leidingen en adviezen zijn ondergebracht inAmsterdam ArenA Advisory (AAA). Mijn collegaHenk Markerink zit momenteel in Berlijn vooradviezen ten aanzien van de renovatie van hetOlympisch Stadion in Berlijn. Daarnaast adviserenwe momenteel onder meer Sporting Lissabon."N a d e l e n w o r d e n v o o r d e l e n"Ajax en de gemeente Amsterdam hebben met ditstadionconcept behoorlijk hun nek uitgestoken.Er was geen voorbeeld in de wereld", zegt JanGaasterland. "Het nadeel is dat er dingen foutkunnen gaan." Een inmiddels bekend voorbeeld isde grasmat. Vier keer per jaar wordt deze vervangen.Kennelijk is geen enkele grassoort bestand tegen despecifieke klimaatomstandigheden in de AmsterdamA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 483 | De manifestatie WinterWonderland die tijdensde winterstop '98/'99plaatsvond laat hetmultifunctionelekarakter van deAmsterdam ArenA zien.Ski?rs suizen via eenkunstmatige skihellingvan de tribunes af enfamilies zwieren over deschaatsbaanArenA, ondanks garanties die destijds zijn af-gegeven. Jan Gaasterland ziet de kwakkelende gras-mat niet (meer) als probleem: "Het grasprobleem is`winkel' geworden. We hebben de afgelopen jarenveel expertise opgebouwd over grassoorten en hetsnel en effici?nt vervangen van de grasmat. Wehebben samen met Arcadis een systeemontwikkeld om de complete grasmat in vier dagente vervangen. Zo zijn we onlangs naar het stadionvan Manchester United geweest om de grasmat tevervangen. Ook andere grote stadions hebbenproblemen met de grasmat en vragen om advies."Waren de problemen met de grasmat niet te voor-komen geweest? Bijvoorbeeld door een schuif- ofhefveld te gebruiken? Jan Gaasterland: "Beidesystemen zouden negatieve consequenties hebbenvoor het ontwerp. Zo ligt de grasmat hier tien meterboven het maaiveld en is er rond het stadion geenruimte. Dus is een schuifveld geen optie. En het isook nog financieel onaantrekkelijker. Stel dat zo'nschuifveld 12 miljoen gulden kost. Aan onderhouden afschrijving ben je dan 2,5 miljoen gulden perjaar kwijt. Voor dat geld kunnen wij de grasmattwaalf keer vervangen!"F l e x i b i l i t e i t s t a d i o n c a s c oBezuinigingen en te lage inschattingen in deontwerpfase zijn volgens de directie-voorzitterbelangrijke oorzaken van problemen tijdens degebruiksfase. Het resultaat daarvan is ook bij deAmsterdam ArenA te zien. De kantoren van deorganisatie bevinden zich in het entreegebouw, datnadrukkelijk v??r de ArenA staat. "Maar de kantorenhadden in het stadion moeten zitten. We verkochtenechter tijdens de bouw aanmerkelijk meer business-seats- en skybox-certificaten dan we gedacht hadden.Ook nam de ruimtebehoefte toe ten aanzien vanrestaurants, faciliteiten en kantoren. Dat kondenwe allemaal niet meer onder de tribunes kwijt.Op het laatste moment hebben we besloten om dekantoren van de Amsterdam ArenA weer uit hetstadion te halen en ze in een apart entreegebouwonder te brengen."Maar nog steeds is de ruimtehonger niet gestild.Door het groeiend aantal activiteiten is steeds meerruimte nodig. Momenteel bouwt men in de tweeoostelijke doorgangen in de hoeken nog vier sky-lounges (twintig stoelen) en twaalf hospitality-boxen (tien stoelen). Jan Gaasterland: "Maar dan ishet op. We zitten echt aan onze grens, want onzegrond houdt een meter buiten het stadion op. Mijnboodschap is dan ook: zorg voor voldoende ruimtein het casco en rond het stadion. Bovendien is hetwenselijk dat het casco flexibel is. Dit stadion isgrotendeels opgebouwd uit prefab beton. Dezebouwwijze is snel en effici?nt en biedt mogelijkhe-den voor het inbouwen van flexibiliteit."Een ander gevaar dat volgens Gaasterland op deloer ligt bij stadionprojecten is de negatieve invloeddie het uiterlijk van een stadion heeft op de functio-naliteit: "Veelal laten opdrachtgevers zich leidendoor het plaatje van het stadion, de uiterlijke vorm.Het stadion moet echter vooral functioneel zijn.Het programma van eisen van de gebruikers isdaarbij doorslaggevend. Daarbij moet je tot hetgaatje gaan. Een voorbeeld is het Stade France inParijs. Het stadion ziet er van een afstand fantastischuit, maar de stoelen zitten slecht, de toiletten zijnvan een laag niveau, de horecafaciliteiten zijnvolstrekt onvoldoende, het gras is slecht, er zitvervuiling in de grond en de dakconstructie ver-A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 4 94 | Panorama van de bouw-activiteiten rondom deArenA Boulevard beginapril 2000. De Path?-cinema is zojuistgeopendfoto: Klaas Laan, Hoorn5 | De zuidelijke entree vande ArenA gaat nu algrotendeels schuilachter de ruwbouw vanwinkels en kantorenfoto: Klaas Laan, Hoornoorzaakt hinderlijke valwinden over de tribunes.Maar goed, er zullen altijd mensen blijven die daargeen problemen mee hebben. Laatst hoorde ik bij-voorbeeld een supporter bij Nova zeggen dat hij depislucht zo miste uit De Meer. Dan zeg ik: als jehier die geur wilt hebben moet je een flesje urinemeenemen, want wij hebben nu keurige toilettenmet een toiletjuffrouw." sA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 410Centrumgebied Amsterdam Zuid-OostHet Centrumgebied Amsterdam Zuid-Oost moetover vijf jaar het meest bruisende centrumgebied vanNederland zijn. Centraal hierin liggen de AmsterdamArenA en de ArenA Boulevard. Aan deze zeventigmeter brede en zeshonderd meter lange boulevardkomt een veelzijdig aanbod aan winkelen, wonen,werken en uitgaan. De boulevard loopt straks onderhet ook al nieuw te bouwen trein-, bus- en metro-station Bijlmer door en sluit aan op het al bestaandewinkelcentrum Amsterdamse Poort.In totaal is het gebied circa 300.000 m2groot.De ontwikkeling van het Centrumgebied is eensamenwerking van de gemeente Amsterdam, stads-deel Amsterdam Zuid-Oost en de Ontwikkelings-maatschappij Centrumgebied Amsterdam Zuid-Oost(OMC). De OMC is een initiatief van BallastNedam Ontwikkelingsmaatschappij, BAM VastgoedOntwikkeling en ING Vastgoedontwikkeling,aangevuld met initiatieven van derden.MegastoresAan de ArenA Boulevard wordt gebouwd aan deVilla ArenA. Dit enorme wooninrichtingscentrumbevat zeventig winkels, verspreid over vier etages.Bezoekers vinden er alle stijlen meubels, keuken- enbadkamerinrichting, verlichting, stoffering, decoratieen antiek. Verwachte opening: april 2001.In de ArenA Arcade komen megastores die zijngespecialiseerd in sport, spel, infotainment en verzorging.Boven de winkels komen kantoren en een parkeer-dek. Verwachte opening eerste megastore: juni 2000.UitgaanAan de ArenA Boulevard bevindt zich ook een`uitgaansdriehoek'. Op 6 april 2000 opende Path?ArenA als eerste de deuren. Deze megabioscoop heeftin totaal 3250 stoelen, verdeeld over veertien zalen.Eind 2000 wordt The Music Hall opgeleverd.Mojo Concerts laat deze zaal bouwen voor pop-concerten, bedrijfsfeesten, productpresentaties enparty's. Tot slot zal naar verwachting in 2002 wor-den begonnen met de bouw van het GETZEntertainment center. Dit centrum zal ruimte biedenaan restaurants, (thema)caf?s, meerdere theaters, eenhotel, kantoren en bijzondere woonappartementen.WerkenIn en rond het Centrumgebied verrijzen diversekantoorgebouwen. De Oval Tower wordt met eenhoogte van bijna honderd meter de hoogste kantoor-toren in het gebied. De ABN-AMRO zal de ovalekantoortoren medio 2001 ingebruiknemen.Tegenover de Oval Tower komen de twee ArenAOffice Towers. De eerste toren wordt eind 2000opgeleverd, de tweede medio 2002. Boven de ArenAArcade komen de felgekleurde Rainbow Offices. In deArenA Academie kunnen toekomstige werknemersuit Zuid-Oost zich laten omscholen voor een baan inhet Centrumgebied. Daarnaast vestigen zich hier ookhet Regionaal Opleidings Centrum (ROC) en deHogeschool voor Economische Studies (HES).WonenLangs de Burgemeester Stramanweg worden zesmarkante, middelhoge wooncomplexen gebouwd.In deze zogenoemde stadsvilla's komen in totaalcirca 240 woningen met een eigen parkeerplaats.Eind 2000 wordt waarschijnlijk gestart met de bouw.Op de kop van de ArenA Boulevard verrijst tot sloteen 150 meter hoge woontoren.G r o te b o u w p u t r o n d A m s ter d a m A r en A