Marina City,een fraai woonoord in het centrum van ChicagoIn de dichtbebouwde grote bevolkingscentra,die wij in Nederland reeds enigermate ken-nen ofschoon niet in die mate als bij voor-beeld de Verenigde Staten van Amerika, zijnde mooie bouwterreinen, die voldoendepriv?leven waarborgen en een ruim uitzichtbieden, in het algemeen slechts voorbehou-den aan een kleine groep van welgestelden.Toch blijkt dat ook minder vermogenden zicheen fraaie huisvesting met een grandioosuitzicht kunnen permitteren, zools het voor-beeld van de Amerikaanse stad Chicago onslaat zien.Deze stad wordt sinds enige tijd mede be-heerst door twee ronde torenflats van 200 mhoog, die in de volksmond de benaming'maiskolven' hebben gekregen. En daar ge-lijkt Marina City, de offici?le benaming vandeze twee torenflats, inderdaad erg veel op.Rond een kern zijn de woonflats als hetware als bloemblaadjes gegroepeerd. Deeerste 19 verdiepingen zijn in gebruik alsparkeergarage. Elke bewoner heeft hier zijnvaste parkeerplaats die hij via een brede op-rit welke overgaat in de spiraalvormig ver-lopende verdiepingen kan bereiken. De 20-ste verdieping, de eerste met een horizontalevloer, is ingericht voor was- en droogloka-len, terwijl iedere bewoner hier tevens de be-schikking heeft over een berghok. De 40etages daarboven bevatten in totaal 896woningen, die hoog boven het lawaai vaneen wereldstad een adembenemend uitzichtgeven over de wijde omgeving.De Marina City vormt, omringd door zaken-panden, een echte woongemeenschap opzichzelf, dat blijkt wel, uit de vele faciliteitenvoor de bewoners. Er zijn verschillende win-kels ondergebracht, verder een schouwburg,een bioscoop en een ijsbaan. Aangezienbeide torenflats gebouwd zijn aan de oevervan de Chicago River, kon speciaal ten ge-de twee kernen van Marina City beginnen langzamerhand deel uit te maken van Chicago's 'skyline'400rieve van de bewoners ook nog een jacht-haven worden aangelegd.De ronde vorm van de torenflats bracht inconstructief opzicht enkele aantrekkelijkevoordelen met zich mee. Met een rondevorm wordt immers het grootst mogelijkenuttige oppervlak verkregen. Bij het ontwerpkon men bovendien uitgaan van een kleinerewindbelasting, hetgeen bij dergelijke hoog-ten aanzienlijke voordelen oplevert. Een ver-der voordeel vormde de voor de hand lig-gende Spiraalvormig omhooglopende par-keerruimte.De 'ruggegraat' van de torenflats wordt ge-vormd door de centrale kernen, met inwen-dige diameter van 9,76 m, die onafhankelijkvan de rest van de gebouwen opgetrokkenwerden.Binnen de kern zijn tijdens de bouw gelijk-tijdig liften aangebracht, zodat de aanvoervan materiaal zowel via de kern kon plaats-folo: Portland Cemenl Ass.Cement XVII (1965) Nr. 6vinden als uitwendig, dat wil zeggen met be-hulp van de terenkraan die in de tep van dekern stend epgesteld. De kraan, van Deensfabrikaat, bezat een actieradius van 29 m eneen hijsvermegen van 3,6 ton. De kraan werdgedragen door de derde verdiepingsvloer,van bovenaf gerekend, terwijl de door haarveroorzaakte belasting door middel van tij-delijk aangebracht steigermateriaal werdverdeeld over vier daaronder gelegen ver-diepingsvloeren. De bekisting werd gevermddoor acht uitwendige en acht inwendigecirkelvormige panelen, gemaakt van polyes-ter, met een hoogte gelijk aan de ver-diepingsheogte van 2,60 m.De fundering van de terenflats bestaat uit156 caissons, waarvan de grootsten een door-snede hebben van 165 X 165 cm. Deze zijngesteld op de zich 36 m beneden het maai-veld bevindende retslaag. De caissenkoppenzijn opgenomen in een vloerplaat van 1,50m dikte, die de aanzet vormt van de centralekern. De betonsamenstelling voor de vleer-plaat bevatte een speciale cementsoort,waarmee men voorkomen wilde dat tijdensde hydratering de temperaturen te hoog zou-den epiopen. De vloer werd namelijk gestortin de hitte van de augustusmaand. Daaromwaren ook speciale maatregelen genemenom de temperatuur van de specie zo laagmogelijk te houden. Dit werd bereikt doortijdens de menging ijs toe te veegen.Dikwijls is het op een greet werk gemakke-lijker om de uitveering in de hand te hou-den en doerlopende contrele uit te eefenendan op kleinere werken. Een van de redenenhiervoer is, dat bij een emvangrijk werk eenzeer zergvuldig werkplan wordt opgesteld.Dit was ook het geval met Marina City. Hetis wellicht daarem interessant om de werk-zaamheden van ??n dag te volgen tijdens deuitveering van de kern.'s Morgens om half zes werden de ijzer-vlechters naar het werkniveau verveerd. Eenhalf uur daarna kwamen de timmerliedenvoor het lessen van de buitenbekisting, diedrie uur later een verdieping omhoog ge-bracht kon werden.Vervolgens werden voerzieningen veor desparingen aangebracht en de inmiddels ge-reedgemaakte wapening gesteld. Om halfdrie in de middag was men gereed voer hetbetenneren van dit kernwandgedeelte, waar-voor een hoeveelheid van 43 m3 beton nodigCement XVII (1965) Nr. 6de 200 m hege woenflats worden in heogtealleen overtroffen door het PrudentialBuildingfoto: H. Blessing/Chicagowas. In tegenstelling tot de kernwand werdde verdiepingsvloer binnen de kern gemaaktvan licht beton (ruim 5 m3 per vleer).De kwaliteit van het normale beten nam toemet het afnemen van de dikte van de kern-wand. De.ze dikte was aan de voet van detoren 75 cm, en op 200 m hoegte 30 cm.Nadat de beide centrale kernen op heegtegebracht waren, bleek dat de bekisting vanpolyester nog even degelijk was als voor deaanvang van de werkzaamheden. Van hetgebruik van polyester veor bekistingsdoelein-den ondervond men als nadelen, dat terplaatse van de veegen lekkages moeilijk tevoorkomen bleken te zijn, terwijl he! mate-riaal niet gemakkelijk buigbaar was of teversnijden.Rond de kern zijn de parkeerruimten en de401woningen gegroepeerd. De plattegrond vande verdiepingen bezitten een diameter van 32m. Elke verdiepingsvloer wordt ondersteunddoor twee maal 16 kolommen, die in tweeconcentrische ringen rond de kern zijn aan-gebracht, en twee aan twee, diametraaltegenover elkaar gelegen, door balken ver-bonden zijn. Deze balken lopen door tot aande kern, waaraan zij scharnierend bevestigdzijn. De kolommen zijn gebetonneerd metnormaal beton; de balken en vloeren even-wel met licht beton.De kolommen rond de kern bezitten eenrechthoekige doorsnede, die in de buiten-gevel zijn zeshoekig van vorm.De vloeren zijn ontworpen als een doorgaan-de betonplaat over de ondersteuningsbalken.Als wapening werden gepuntlaste wapenings-motjen toegepast. De betonspecie werd aan-gevoerd via een externe bouwlift, die steedsmet behulp van de centraal op de kern ge-plaatste bouwkraan kon worden verlengd.Het bekistingsmateriaal voor de vloeren,kolommen en balken bestond eveneens uitpolyester. De vloeren zijn onderverdeeld in16 segmenten, bij de woonverdiepingen af-gerond door een balkon.De indeling van de werkdag bij de uitvoeringvan de kolommen, balken en vloeren was pisvolgt:Om 6 uur in de morgen werd met het beton-neren van balken en vloer begonnen op eenpunt diametraal gelegen tegenover de bouw-lift waarlangs de betonspecie werd aange-voerd.Gebetonneerd werd in ??n richting naar debouwlift toe. Tegen 10 uur in de morgen wasde halve vloer gestort. Men bracht dan ver-volgens ter plaatse van de bouwlift, dat isin het midden van een vloersegment, eenschot tegen het gestorte beton aan. Daarnawerd vanaf de plaats van uitgang het ande-re gedeelte van de vloer gebetonneerd. Hethouten schot ter plaatse van de bouwliftdeed daarna dienst als uitzetvoeg.Om 2 uur in de middag werden door deijzervlechters, met behulp van de centraal ge-plaatse kraan, de wapeningskorven van dekolommen op de juist gestorte vloer gesteld,en daarna de bekisting van de kolommen,balken en vloer van drie verdiepingen lagergedemonteerd en hier aangevoerd.Het betonneren van de vloer en de hieropgestelde kolommen was omstreeks vier uurin de namiddag voltooid. Een uur later be-gonnen de timmerlieden aan het stellen vande kern wordt onafhankelijk van de rest vanhet gebouw opgetrokken402de aanzet van de kern voor ??n van de beide woonflatsde bekisting voor de volgende vloer enkwamen daarmee om ca. half drie in denacht gereed. Daarop volgde het stellen vande wapening van de balken en de onder-wapening van de vloersegmenten. Om zesuur in de ochtend werden de voorzieningenvoor sparingen en de in te storten leidingenaangebracht, en 's middags om half drie debovenwapening van de vloer. De dag daar-op werd de tweedaagse cyclus weer hervatmet het betonneren van de vloer, enzovoorts.De werkzaamheden aan de tweede torende ombouw van de beide kernen houden ge-lijke tredliepen precies 24 uur achter op de eerste. Dearbeiders waren in regelmatige opeenvolgingaan beide torens werkzaam.Nadat men de aanloopmoeilijkheden hadoverwonnen, werd in een vijfdaagse werk-week een bouwsnelheid van vijf verdiepin-gen bereikt.De betonspecie werd voor dit werk geleverddoor een betonmortelbedrijf.Het licht beton, waarvoor als toeslagmate-riaal ge?xpandeerde leisteen was toegepast,bezit een volumegewicht van 1600 kg/m3?Aan al de aangevoerde licht betonspeciewas, ook tijdens de zomermaanden, calcium-chloride toegevoegd, ten einde de verhar-ding zoveel mogelijk te bespoedigen. Nor-maal werd het calciumchloride gedoseerd inde hoeveelheid van 1% van het cementge-wicht. Tijdens de winter werd de doseringverhoogd tot 2% of nog meer.De gehele bouwtijd van de beide torenflatsheeft 13 maanden bedragen.De architect van deze twee revolutionairetorenflats is Bertrand G 0 I d b erg, die overzijn project onder meer het volgende gezegdheeft:'Marina City is meer dan alleen een woning-''project in het centrum van een stad, het is''een stad in een stad. Het plan is in directe''tegenspraak met de idee?n die de architect''en de stedebouwkundige sinds de eerste''wereldoorlog hebben beheerst. Deze idee-''en welke voortgevloeid zijn uit rationele''stedebouwkundige opvattingen van het Vic-''toriaanse tijdperk kwamen neer op een vol-''ledige scheiding van woongebied, werkge-''bied en recreatieoord. Deze drie elementen''zijn in Marina City weer bijeengebracht.'NeCemen! XVII (1965) Nr. 6