W.de Vries,BUVAM BV, HasseltHet hoge montagetempo is mogelijkdank zij kwaliteitscontrole in een zo vroegmogelijk stadiumCement XXXI (1979) nr. 4Kwaliteitscontrole enmaattolerantiesinhetHIRAB-p.rojectIn het voorgaande artikel is duidelijk gemaakt dat het HIRAB-projectwordt gekenmerktdooreenkorte bouwtijd en een lange transportweg van de bouwelementen. Dit noodzaakt nietalleen toteen strak en zorgvuldig voorraadbeheer (logistiek), maar ook tot een strenge kwaliteitscontrolevanaf een zo vroeg mogelijk stadium. Het Amsterdamse ingenieurs- enarchitektenbureauBekker en Stroband kreeg van Ogem de opdracht kwaliteitseisen te formuleren en toe te zien opde naleving hiervan. Voornoemd bureau liet zich daarbij ondersteunen door Buvam BV.BeleidsopstellingOmdat het afvoerschema ten koste van alles moest worden uitgevoerd, was het noodzakelijk hetcontrolebeleid daarop af te stemmen. Veel afkeur van betonelementen zo'u kunnen leiden totvertraging in de afvoeren daardoor het montageschema doorkruisen. Dit zOu grote spanningentussen de controle-organisatie en de opdrachtgever teweegbrengen. Daarom werd gekozenvoor een preventieve benadering bij de kwaliteitscontrole. Anders gezegd: niet hetafkeuren wasvan belang, maar het voorkomen van afkeuring.De controleurs zouden een grotemate van tact moeten bezitten om te voorkomen datde strengecontrole zou leiden tot frustraties bij het personeel van de fabrikant. Bovendien zou van hen eengoed opmerkingsvermogen worden vereist, omdat schijnbaar onbelangrijke of onopvallendezaken (zoals bijvoorbeeld een openstaande deur die tocht veroorzaakt) de kwaliteit van debetonelementen kunnen be?nvloeden. Door deze benaderingswijze is het mogelijk geweesthetvertrouwen van de raadgevend ingenieurs Birch en Krogboe te winnen. De samenwerking metdeze organisatie is dan ook gedurende de hele periode uitstekend geweest.Opbouw van de controle-organisatieDe Op de produktiebedrijven gestationeerde controleurs waren grotendeels gerekruteerd uitjonge HTS-ers en MTS"ers. Teneinde de controleresultaten bij de verschillende bedrijvenonderling vergelijkbaar te houden en zoveel mogelijk objectief te doen zijn, werden decontroleurs eerst na een grondige instructie naarde diverse bedrijven uitgezonden metgestan-daardiseerde controlestaten. De staten waarop de controle van de maattoleranties moestworden ingevuld, waren reeds voorzien van de afkeurgrenzen. Werden die grenzen overschre-den, dan werd het element voorlopig afgekeurd en de voorliggende ennakomende elementenwerden gecontroleerd om te kunnen constateren of het een incidentele fout was.Het co?rdinatieteam bezocht de bedrijven regelmatig ter ondersteuning van de controleurs. Devoorlopig afgekeurde elementen werden daarbij bekeken; samen met de fabrieksleiding werdendan de te nemen maatregelen besproken. Het was de controleurs niet toegestaan om intwijfelgevallen zelf discussies met hetbedrijf aan te gaan. Daardoor werden zij beschermd tegendruk vanuit het bedrijf.149Controle op maatafwijkingenCement XXXI (1979) nr. 4Het administratiekantoor van de controle-organisatie informeerde het co?rdinatieteam betref-fende de praktische uitkomsten ten opzichte van de statistische berekeningen, zodat bijsturenmogelijk was.Kwaliteitseisen en controleDe kwaliteitseisen waarop gecontroleerd is, hebben betrekking op de volgende aspecten:uiterlijk (kleur, luchtbellen, beschadigingen etc.),maatvastheid,wapening,betonkwaliteit.Bij het vaststellen van de eisen, hebben de beschikbare bouwtijd en de moeilijke werkomstan-digheden in Saoedi-Arabi? een belangrijke rol gespeeld. Er zou bijvoorbeeld nietworden gestu-cadoord op de bouwplaats, alleen geschilderd. Daarom was een extreem hoge eis gesteld aanzowel de in het zicht komende onderzijde van de vloerplaten als ook aan bijna alle wandele-menten: per dm 2 maximaal 3 luchtbellen van maximaal 0 5 mm, niet dieper dan 3 mmoDe controle op de naleving van de kwaliteitseisen is gesplitst in twee fases, malopbouwcontroleen elementcontrole. De controle op de malopbouw is steeksproef-gewijs uitgevoerd; daarbijwerd onder andere gelet op de bevuiling van de mal, het aanbrengen van bekistingsolie, hetplaatsen van de wapening (knippen in de wapening was verboden) en de stortwijze. Deelementencontrole werd op twee manieren uitgevoerd: ste?kproefsgewijs (1 : i 0, voor een-voudige vloerplaten 1 : 20) voor de controle op maatafwijkingen en 100% controle met betrek-king tot aspecten als beschadiging, scheurvorming, kleur en oppervlakte-afwerking.MaattolerantiesDoordat de vaststelling van de maattoleranties door Buvam voor een deel heeft plaatsgevondennadat de elementtekeningen al waren gemaakt en de produktie was begonnen, was het slechtsmogelijk om in die gevallen de ruimte die, gelet op de aangenomen montage-toleranties,beschikbaar bleef voor produktie-toleranties zo goed mogelijk te benaderen. De uiteindelijkeproduktie-toleranties zijn een compromis geworden tussen de uitkomst vandeze berekening ende naar verwachting voor de fabriek realiseerbare toleranties.Op blz. 151 wordt een voorbeeld gegeven van het berekenen van een mogelijke afwijking bij hetplaatsen van gevelelementen.Omdat terugkoppeling vanuit de bouw in Dammam in dit stadium van het project nog nietmogelijk is, zijn conclusies betreffende de juistheid van de gepleegde aannames en de gevolgdeberekeningsmethoden nog niet mogelijk. Pas als de gegevens betreffende de gerealiseerdemaatvoering zijn verzameld, zal het mogelijk zijn voor een volgend bouwwerk nauwkeuriger uit-gangspunten vast te stellen.ConclusiesZover in deze fase van het project conclusies mogelijk zijn, mag men stellen dat de problemenbij de handhaving van de kwaliteit voornamelijk voortkomen uit het strakke afvoerschema en destrenge kwaliteitseisen. Vooral de reeds genoemde eis omtrent luchtbellen in het oppervlakheeft de fabrikanten nogal wat parten gespeeld; voor de veelvuldig te verrichten nabewerkingvan de elementen waren nauwlijks voldoende bekwame betonafwerkers te krijgen. Het isgebleken dat door preventieve kwaliteitsbewaking (alleen mogelijk door de goede samen-werking met de bedrijven) veel problemen kunnen worden voorkomen.Wel mag worden gesteld, dat op hetgebied vanpreventieve kwaliteitsbewaking, vaststelling vannormen en het inpassen van de controle-organisatie in de produktie-organisatie, bij sommigebedrijven het een en ander te verbeteren is. Vanwege het menselijke aspect is het een voor-waarde dat voor teamvorming moet worden gezorgd in plaats van naast elkaar werkende orga-nisaties.De voor dit projekt gekozen opzet mag geslaagd worden genoemd. De inzet en het verantwoor-delijkheidsgevoel van de controleurs zijn een enorm positieve bijdrage aan het gehele controle-gebeuren geweest, evenals de positieve benadering van de bedrijvenlHet is gebleken dat de Nederlandse betonindustrie nauwkeuriger kan produceren dan tot nu toeuit de meeste publikaties is gebleken. Slechts in enkele gevallen zijn de gevraagde tolerantiesernstig overschreden. Meestal was er in die gevallen een aanwijsbare reden, zoals? de tolerantie was vastgesteld na start van de produktie, zodat de mal niet meer kon wordengewijzigd,? het produktiesysteem leende zich niet voor het behalen van de vastgestelde tolerantie.Ter illustratie van dit laatste zou men kunnen noemen het vragen van denul millimetertolerantieop de hoogtemaat van wanden die verticaal worden geproduceerd, terwijl dit systeem haargrootste afwijking juist in de hoogtemaat heeft. De nul millimeter tolerantie op de hoogtemaatvan de wanden was echter aanvankelijk wel een eis vanwege het gekozen montagesysteem.Deze problemen waren tijdens de onderhandelingel'l echter bij alle betrokken partijen bekend.De tolerantie-eisen werden in deze gevallen door de fabriek aanvaard als streefgetal.De fabricage-afdelingen komt de eer toe onder de gegeven omstandigheden een goed produktte hebben geleverd. Dit was in vele gevallen veel meer dan men zelf verwachtte. Deze ervaringondersteunt de stelling dat indien hoge kwaliteitseisen van tevoren in hetproduktieproces en deorganisatie ingepast worden, dit hogere niveau met een betrekkelijk geringe inspanning zalworden bereikt. 'Van tevoren' wil zeggen v??r de keuze van de mallen en het produktiesysteem,zodat vele problemen vroegtijdig kunnen worden onderkend en opgelost.150Voorbeeld (vereenvoudigd)Bij de plaatsing van gevelelementen dienen alle afwijkingen geen invloed te hebben op het ge-velvlak (alle waarden zijn aannamen).In de detailtekening (tekening links onder) is aangegeven wat er kan gebeuren bij afwijkingen inmontage:a = standaardafwijking in maatvoering ? 1,7 mm(3 = standaardafwijking in plaatsing ? 4,25 mm? = standaardafwijking door scheefstand = ? 1 mmOok de standaardafwijkingen zijn aangegeven die bij de produktie kunnen ontstaan (tekeningrechts onder).De aangenomen toleranties in het 90% gebied waren als volgt bepaald:x voorkant kolom tot hart bout ? 5 mmy = hart gat tot achterzijde gevelplaat ? 3 mmi == geveldikte ? 5 mmOmgerekend naar standaardafwijking resulteert dit in de volgende waarden:x + 5 ? 3,05 mm1,64y + 3 ? 1,83 mm1,64z + 5 ? 3,05 rnm1,64De totaal mogelijke afwijking voor plaatsing vangevelelementen zou dan worden:OXg = Vox2 + oy2 + OZ2 + aZ + (32 + ?2OXg V3,052 + 1,832 + 3,052 + 1,72 + 4,252 + 12OXg = 6,63 rnmo 98% = Xg = 6,63 x 2,35 = 15,58 mmDe diameter van het gat was 60 mm, de boutdiameter was 30 mmo De overblijvende correctie-mogelijkheid was daardoor (60 - 30) : 2 = 15 mmoDele 15 mm bood echter nauwelijks voldoende correctiemogelijkheden, terwijl men hadverwacht 'een zee van ruimte' ter beschikking te hebben.~ -I: zI:r;, ;JI I II ' II : I, I .1,: :111:,I, ",,H I I, II I, '-= J +:-.:-.-I'x.~I-_." -- - -- -- - .Afwijkingen bij plaatsing van eengevelelement (links) enstandaardafwijkingen die bij de produktiekunnen ontstaan (onder)MEETl'jN, ,, ,__.J :1-._--1. --I'IhI JI[IGegarandeerde passing van elementen isniet uitsluitend een kwestie van hogetolerantie-eisen, maar vereist afstemmingvan een aantal factorenCement XXXI (1979) nr. 4 151Ingevuld meetformulierCement XXXI (1979) nr. 4OPM. ELEMENT...lli1..0922 0502aanduidIng min gemeten max fabriekL, :7/40 h h IuElovolgnummer12 '-I bS" $/1)3 12 ~6Sij nos :11'0 , 28'-S malnurnmeri" S'?5~JS 5'l.S"S1s 5~ 3 s- .n5~ se)"meetdaturn2b~f" 092L 13: 3 S- " ~It 13 7,- prod.dotum/37s~S? 5"_"0731 /33s" />~~ teknr:~'S;~'1\.3 2"0 .R 2.6734 :l60wijz dalum.. + !40 2"~ E. u).tIMl;[7+ .$. :1>f 3,"0 Yn/ L,lo co~erin':D~ 3q""" 410 A~r" 4>- 1 ."~:iJ,... . ~7)" 1.Lto' ~yn 160 pareatF+--"-'r---J-as 94s ~~.> 9 6 scontroler-73~ 1 f4S.y?:Blo 17? 0" Iqo7!> I/ 185 /000 loos.:Ds 1