Kindertheater in Biberachruimschoots gehonoreerd1De 'Stadthalle'van Biberach is gebouwd opde glooiende zuidhelling van de Gigelbergnaar het winnende prijsvraagontwerp van deAmsterdamse architect Onno GreinerBiberach is een stadje met ongeveer 30 000 inwoners, gelegen ten zuiden van Ulm. Het isvermaard vanwege haar kindertheater. Terwijl overal elders in Duitsland het kindertheater eenkommervol bestaan leidt, blijkt dat voor Biberach niet te gelden. Integendeel, de traditie sinds1819 leeft nog sterk. Het opvoeren van sprookjes door kinderen heeft deze stad in Duitsland eenlandelijke bekendheid gegeven. Elk jaarvindterhetzgn. Sch?tzenfest plaats, een ca. drie wekendurend festival met kindertheater waaraan vele jeugdige gezelschappen deelnemen.Met name het Sch?tzenfest heeft de gemeente doen besluiten om de al vele jaren onvoldoendgeachte toneel- en zaalaccommodatie te vervangen dooreen rianteronderkomen. Dat ten slottede nod igefinanci?n hiervoor beschikbaar kwamen, dankt de stad mede aan desubsidiedie voordit doel beschikbaar werd gesteld door de Bondsstaat Baden-W?rttemberg.Biberach heeft voor de nieuwe 'Stadthalle', die in Nederland waarschijnlijk cultureel centrumgenoemd zou zijn, een buitengewoon mooi gelegen terrein beschikbaar gesteld, namelijk denaar het stadscentrum glooiende zuidhelling van de Gigelberg en gaf met dit besluit een grootdeel van het stadsplantsoen prijs. De nieuwbouw zou daarmee komen te liggen aan de voet vande oude witte toren, een restant van de ommuring uit vroegere tijd.Ofschoon het kindertheater doorslaggevend was bij het besluit tot deze nieuwbouw, heeft destad van deze gelegenheid gebruik gemaakt om te voorzien in ruimtes ten behoeve van anderegemeenschapsactiviteiten. Zo bestond de wens jeugdverenigingen een onderkomen te ver-schaffen, alsmede de Volksuniversiteit. Caf?ruimte werd ook belangrijk geacht, evenals eenrestaurant zodat met de mogelijkheid van grote partijen, gemeenschappelijke maaltijden e.d. debestemming van de Stadthalle zou kunnen worden verruimd.In oktober 1970 werd een prijsvraag uitgeschreven die was opengesteld voor alle architecten inde Bondsrepubliek. Daarnaast werden twee buitenlandse architecten uitgenodigd tot deelne-ming, nl. de Amsterdamse architect Onno Greiner, vanwege zijn ervaring, opgedaan met deCement XXXI (1979) nr. 9 4002-3Met behulp van technische voorzieningen isde grote zaal geschikt voor multifunctioneelgebruik, bij voorbeeld theater of danszaal4Elk jaar vindt in Biberach het Sch?tzenfestplaats, een drie weken durend festival metkindertheater waaraan veel jeugdigegezelschappen deelnemenbouwvan het cultureel centrum te Hoogeveen, alsmede de Zwitser Paillard, de bouwer van hettheaterSankt Gallen, dat eveneens als een vergelijkbaar project werd beschouwd. Deprijsvraagleverde 33 inzendingen op. Het ontwerp van Greiner verwierf de eerste prijs. Men besloot opbasis van dit ontwerp een aangepast plan te laten uitwerken. Als reden daarvoor gold het feit datdoor de sinds 1969 gestegen bouwkosten de beschikbaar gestelde DM 12 miljoen niet meervoldoende bleekom aan het volledige programma van eisen te kunnen voldoen. Om de kosten tedrukken werd besloten de aanvankelijk gekozen stramienmaat van 8,50 ? 8,50 m terug tebrengen tot8 8 m. Dit gaf evenwel nog weinig soulaas. Een verdere versobering volgdeuit hetprincipe van multifunctioneel gebruik van ruimtes, namelijkdoorhettheaterte verkleinen, maartegelijkertijd te voorzien in de mogelijkheid de daarachter gesitueerde zaal met het theater toteen geheel te verenigen. In deze fase werd een stramienmaat ingevoerd van 6 ? 6 m. Dezeingreep noodzaakte evenwel tot extra technische voorzieningen. Onder meer moest de schei-dingswand tussen beide ruimtes verplaatsbaar zijn. Ook diende de vloer van de theaterzaal inhoogte aangepast te kun nen worden aan het specifieke gebruik. Door daarnaast nog een aantalsecundaire ruimtes te laten vervallen c.q. in te krimpen, kon het bouwvolume van 55 000 m3tot32 000 m3worden teruggebracht. De bouwkosten gingen daarmee omlaag tot DM 13 miljoen,investeringskosten DM 18 miljoen. Dat de eindafrekening vorig jaar toch een bedrag van ruimDM 24 mil joen te zien gaf, is deels een gevolg van de gedu rende de bouwperiode sterk gestegenkosten. Bovendien zijn in dit eindbedrag enkele posten vermeld die buiten de oorspronkelijkebegroting waren gehouden.Cement XXXI (1979) nr. 9 401De Stadthalle is gebouwd op basis van een ruimtemoduul van 6 m. Elk moduul wordt afgedektmet een kapje dat rust op 4 kolommen (30 30 cm elk). Tussen de kapjes is een vrije zone van25 cm gehouden, die is doorgezet in de kolommenstructuur. Afhankelijk van de schakeling vande kapjes, staan dus ??n (op een hoek), twee (in de gevels), drie of vier kolommen bij elkaar, meteen tussenruimte van 25 cm. De vrije ruimte in de kolommen werd eventueel benut voor hetaanbrengen van scheidingswanden, dan wel?voor het ophangen van de gevelelementen. Openkele plaatsen centraal in het gebouw, waar zich de grote ruimtes bevinden, waren enkelegrotere overspanningen nodig (24 m) en in die gevallen kon de ruimte tussen de kolommenworden benut voor het verkrijgen van een zwaarder steunpunt. De balken en vloerplaten zijn inde kolommen ingeklemd. Waar de kolommen het vierkante tentdak (lengte 5,40 m) moetendragen, geschiedt dit via U-vormige balken, die tevens plaats bieden aan de goten ten behoevevan de hemelwaterafvoer.De duidelijke structuur is ook van buiten af herkenbaar. De constructie maakt immers eengevarieerde opbouw mogelijk, waarvan de architect dan ook gebruik heeft gemaakt. Ofschoonhet centrale gedeelte vier bouwlagen bevat en de toneeltoren vijf, is het geheel sterk geleed enneemt de gebouwhoogte naar de zijkanten af tot ??n of twee verdiepingen. Het effect vanafwisseling wordt nog versterkt vanwege het hellende bouwterrein, zodat de Stadthalle ziehvanuit verschillende waarnemingspunten telkens weer anders manifesteert. Greiner koos dezegeleding om daarmee in bouwmassa aansluiting te vinden aan het overwegend kleinschaligekarakter van Biberach. Die aansluiting heeft eveneens meegespeeld bij de keuze van de gevels.Ofschoon dedraagstructuurvan beton in dit geval door zijn gevarieerde toepassingsmogelijk-heid voorde hand heeft gelegen, koos de architect voorde gevels eveneens schoon beton, omhet bouwwerk daarmee aan te passen aan de overwegend teruggehouden tinten die Duitsesteden met de veelal gestucte muren kenmerkt. De tint van de met koperbeklede tentdaken vindtmen terug in de leibedekking op de omringende bebouwing.Het interieur verdient nog een nadere beschouwing, in elk geval het centrale gedeelte waar de ;grotere ruimtes bijeengebracht zijn. In gebouwen met een meervoudige bestemming zijn toneelen zaal dikwijls slecht op elkaar afgestemd. Karakteristiek voor Biberach is, dat men in de grotezaal van 1200 m2die geschikt is voor 1200 personen, door middel van schuifwanden eenkleinere zaal van 280 m2(200-300 personen) kan afscheiden. Door bovendien een hefwand op tetrekken wordt er een toneelzaal voor 567 toeschouwers gevormd, In het laatste geval kan devloer in treden van twee stoelrijen worden afgezonken zodat er een amfitheater ontstaat. Hettoneel ligt op het niveau van de vloer van degrotezaal en bevindtzichl m boven het laagste puntvan de verzonken vloer. De schetsen van figuur 5 illustreren het meervoudige gebruik van degrote ruimtes.Cement XXXI (1979) nr. 9 4026De bouwmassa is door sterke geledingaangepast bij kleinschalige karakter van hetstadje Biberach7Voor de gevels koos architect Greiner voorschoon beton om het bouwwerk aan te passenaan de gestucte muren van de omringendebebouwing8Het effect van de afwisselende hoogte wordtnog versterkt door het hellende bouwterreinEen zorgvuldig ontwerp wordt gekenmerkt door een goed uitgekiende detaillering. Eenopvallend detail betreft het wisselend gebruik van de ruimte tussen de vierlingkolommen. In degevels treft men er de vierkante buizen aan voor de afvoer van het hemelwater. Binnen dezekolommen functioneert ook de 34 m lange hefwand die bij geopende toestand in de kelderverzonken is. Waar de ruimte geen bijzondere functie vervult, zijn verlichtingsarmaturenaangebracht.De betonconstructie van de Stadthalle werd ter plaatse gestort. Prefabricage van de overwe-gend regelmatige structuur kwam niet in aanmerking vanwege de moeilijke bereikbaarheid vande bouwplaats. Wel zijn de gevelelementen geprefabriceerd. Aan de bouw ging nogal watgrondverzet vooraf. Omdat de toneeltoren dikwijls als een storend element in het stadsbeeldwordt ervaren, kon in dit specifieke geval hier iets aan worden gedaan, door het bouwwerkenigszins in de Gigelberg te schuiven. De extra hoogte van deze toneeltoren werd daarmee totde helft teruggebracht. Daarmee istegelijkertijd de dominerende plaats van deoude witte torenop de achtergrond gerespecteerd.Cement XXXI (1979) nr. 9 4039Voor de aanleg van een nieuw stadsparkmaakte de Nederlandse tuinarchitecte MienRuijs het ontwerpAan de toegankelijkheid van de Stadthalle werd grote zorg besteed. De ingang is goedbereikbaar, ook voor hen die slecht ter been zijn. Een aantal paraplu-achtige elementenaccentueren deze hoofdingang. Het caf?-restaurant en het bierlokaal hebben terrassen gekre-gen.Bij het vormgeven van de omgeving behoorde ook de aanleg van een nieuw stadspark,voornamelijk op de plaats waar het oude, nu gesloopte stadstheater stond; dit moest hetvoormalige stadspark, waar het nieuwe complex nu is gebouwd, gaan vervangen. Het ontwerpdaarvoor is verzorgd door tuinarchitecte Mien Ruijs. De foto'sgeven een goede indruk van haarwerk. De kronkelige bestrating hier heeft het voordeel dat bij het wandelen het hoogteverschilgeleidelijker wordt overwonnen.Dat dit bouwwerk positief wordt ervaren, bewijst wel het feit dat het dit jaar een eervollevermelding kreeg bij de toekenning van de architectuurprijs Beton, die in Duitsland elke 2 jaarwordt verleend door het Bundesverband Zement. Bijzondere waardering toonde de jury voor devele gebruiksmogelijkheden, zodat de Stadthalle meer is geworden dan een gebouw voorfeestelijke manifestaties.Inmiddels blijkt de bezettingsgraad bij toneeluitvoeringen bijzonder hoog te zijn; menigeschouwburgdirecteur in Europa kan hierop jaloers zijn. Met verwijzing naar de titel boven dezebeschouwing, mag worden geconstateerd dat het investeren in kindertheater in Biberach vaneen gezonde zakelijke basis getuigt.ing.M.G.P. NelissenCementXXXI(1979)nr.9 404