O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eU it voer ingsorganisatiecement 2006 4 71Bij hoogbouwobjecten wordt deefficiency van het uitvoeringspro-ces op de bouwplaats in belang-rijke mate bepaald door:? transport (aan- en afvoer) enopslag van materialen, gereed-schappen en productiehulpmid-delen zoals bekistingen en stei-gers;? transport (aan- en afloop) vanpersoneel;? afvoer van bouwafval.In stedelijke gebieden is degebouwde omgeving meestal eenbijkomende complicerende factorin termen van:? bereikbaarheid van het bouwter-rein;? vaak beperkte ruimte nabij enop het bouwterrein voor deopslag van materialen, voor par-keerruimte en voor het opstellenvan keten, schaftruimten,kranen enz.;? veilig (kunnen blijven) gebrui-ken van de omgeving rondomhet bouwterrein tijdens debouwactiviteiten.T r a n s p o r t s t r o m e nErvaringen die met hoogbouw zijnopgedaan leren, dat voor hoog-bouwobjecten transportsystemenworden ontwikkeld die vaak `extra-polaties' zijn van al bestaande,voor lagere bouwhoogten toege-paste transportsystemen. Dit`extrapoleren' kan echter nietzonder meer voor grote(re) bouw-hoogten worden doorgezet. Wantomdat die systemen aan hoogte-grenzen gebonden zijn, levert`extrapolatie' transportcycli op dievoor hoge(re) bouwobjecten telang en daardoor waarschijnlijkonwerkbaar ofwel niet kosteneffi-ci?nt zijn. Omdat bij hoogbouw degebouwhoogte de dominanteHoog bouwen vereist een logistiek planHoog, hoger, hoogsting. L. Brokelman, SAOBBij bouwen op grotere hoogten worden niet zelden omvangrijke verliezengeleden als gevolg van tegenvallers in de uitvoering. Het vermoeden bestaat,dat een aanzienlijk deel van die tegenvallers voortkomt uit onvoldoendeinzicht in de benodigde uitvoeringslogistiek en het daarbij benodigde trans-portmaterieel. Het is daarom van belang de uitvoeringslogistiek planmatig opte pakken en te beheersen. In 2005 is bij de Stichting Research RationalisatieBouw (RRB), de researchstichting van Bouwend Nederland, het rapport`Hoogbouwlogistiek' verschenen [1]. Dit artikel gaat in op de belangrijkstebevindingen uit dit rapport.1 |Het verticale transport iseen van de aspecten diede uiteindelijke bouw-methodiek bepalenO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eUit voer ingsorganisat iecement 2006 472factor is, vragen daarom de keuzevan het verticale transportsysteemen de afstemming van dit systeemop het horizontale transportsys-teem bijzondere aandacht.De twee belangrijkste transport-stromen die met voornoemdesystemen moeten worden ver-zorgd, zijn de aan- en afvoer vanpersoneel en van materiaal/gereedschap. Bouwkranen, perso-nen- en goederenliften wordendaarvoor in de regel ingezet. Tweein het oog springende zaken zijnde bezettingsgraad van de trans-portmiddelen en het vaak ontbre-ken van (voldoende) opslagterrein.TransportmiddelenWat de bezettingsgraden van detransportmiddelen betreft, zijn bijhoogbouw de verticale transport-middelen maatgevend voor debouwsnelheid (zie bijlage 1 van[1]). Als gevolg daarvan zijnkranen en liften vaak voortdurendvol bezet (foto 1). Aannemer,onderaannemers en installateursmaken dikwijls alle gebruik vandiezelfde middelen. Het is dusbijna per definitie zo, dat kranenen/of liften niet vrij zijn op hetmoment, dat het ??n van de par-tijen in zijn proces uitkomt om ergebruik van te maken. Als van eenlogistieke aanpak van tevorenweinig of niets bekend is en ermet partijen geen duidelijkeafspraken zijn gemaakt over hetgebruik van kraan en lift, dan uitzich dat met zekerheid in eenforse post wachturen, belemmerdevoortgang, achterstand enz.OpslagterreinenKennis van zaken en afsprakenzijn ook noodzakelijk ten aanzienvan het benutten van het vaak zeerschaarse opslagterrein (foto 2).Het niet kunnen gebruiken vanterrein als (tussen)opslag voormaterialen heeft verstrekkendegevolgen voor de inkoopvoorwaar-den, de wijze van afroepen, demanier van distribueren en devolgorde van verwerken. Op z'nminst ligt hier het gevaar op deloer, dat materiaal wordt verplaatstvan een plek waar het niet thuishoort naar een plek waar het nietmoet zijn (`double handling'). Datdit de doelmatigheid van hetproces vermindert en leidt tot inef-ficiency van de tijdbesteding vanvaklieden, behoeft geen betoog.T i j d b e s t e d i n gDe tijdbesteding van vaklieden isopgebouwd uit een deel voor hetuitvoeren van vaktechnische werk-zaamheden en een deel voor hetverrichten van zogenoemde niet-vaktechnische werkzaamheden.Het vaktechnische deel beslaat detijd die nodig is voor de eigenlijkeproductiehandelingen. Maarbinnen die tijd kan het werk nietworden geklaard. Want ook werk-zaamheden die niet direct met devaktechnische werkzaamheden temaken hebben, moeten wordengedaan. Die bestaan uit zakenzoals: rust en persoonlijke verzor-ging, aan- en afloop, werkorgani-satie, bouwplaatsafstemming enz.Eigenlijk komt het erop neer, datvaklieden met het deel vaktech-nisch werk kunnen beginnen ophet moment dat:? zij op de werkplek zijn;? de werkplek vrij is voor het ver-richten van het vaktechnischewerk;? er voldoende voorraad van hetjuiste materiaal onder handbe-reik is;? het benodigde klimmaterieelstaat opgesteld;? er voldoende en juist gereed-schap ter beschikking staat;? de vaklieden over goede infor-matie en verwerkingsvoorschrif-ten beschikken.Dit zijn organisatorische voorwaar-den waaronder vaklieden hun werkdoelmatig kunnen verrichten.Zo gezien maakt het niet uit of heteen werkplek in een gemiddeld uti-liteitsproject is of in een hoogbouw.Maar de kenmerken van hoogbouwverstoren de voorwaarden voordoelmatig werken op de werkplekechter al heel snel en doeltreffend,wanneer de logistiek van personeelen materiaal niet goed is geregeld.In dat geval komt het er eenvoudig-weg niet van om het vaktechnischewerk te verrichten omdat:? de werkplek niet tijdig kanworden bereikt;? de werkplek niet vrij is, bijvoor-beeld door de aanwezigheid vanpersoneel of materiaal vanderden;? het te verwerken materiaal dewerkplek in onvoldoende mateof niet tijdig heeft kunnen berei-ken;? het gereedschap en/of klimmate-rieel uit een veraf gelegen opslagmoet komen.Bijgevolg is de vakman onevenre-dig lang bezig met niet-vaktechni-sche werkzaamheden. Met dieovermatige tijdbesteding is veelalin de begroting van de arbeidskos-2 |Bij veel binnenstedelijkeprojecten zijn de opslag-mogelijkheden vaakbeperkt. Goede afspra-ken vooraf zijn dan nood-zakelijkO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eU it voer ingsorganisatiecement 2006 4 73ten geen rekening gehouden.Begrotingen van arbeidskostenvan hoogbouwprojecten laten danook aanzienlijke overschrijdingenzien, omdat de volgende niet-vak-technische posten niet zijn begrootofwel niet in de gebruikte calcula-tietijdnormen zijn verdisconteerd:Bijkomende handelingen? overgang van werkplek naarwerkplek;Werkorganisatie? halen en zoeken;? overleggen met collega's;? wachten binnen de ploeg;? materiaalhandling;Bouwplaatsafstemming? wachten op materiaal;? wachten op materieel;? wachten op derden;? wachten op instructies.Er schuilt bovendien nog eenpotentieel verlies aan uren in deposten `rust en persoonlijke ver-zorging' en `aan- en afloop'wanneer zaken als transporttijden(ontoereikende capaciteit van per-sonenlift), pauzes en sanitairebehoeften (geen voorzieningen opde verdiepingen) en opslag vanmateriaal (geen tussenopslagen opde verdiepingen) niet van tevorenin een logistiek plan zijn geregeld.L o g i s t i e k e a a n d a c h t s -p u n t e nIn welke mate rekening moetworden gehouden met de niet-vak-technische werkzaamheden, is inhet algemeen op voorhand nauwe-lijks aan te geven (zie bijlage 5 van[1]). Het hangt af van het logistiekeplan en bijgevolg van de keuzes dieworden gemaakt ten aanzien vanruwbouw, gevelbekleding enafbouw, van de locatie en van despecifieke bouwplaatsomstandighe-den. Van doorslaggevend belang isdat keuzes, die tijdens de ontwerp-fase worden gemaakt, wordendoordacht voor wat betreft de gevol-gen voor de logistiek van het uit-voeringsproces. Aandachtspuntendaarbij zijn:Overleg en co?rdinatie? Wordt er een overlegstructuurgehanteerd waarin betrokkenpartijen de gelegenheid krijgenom de logistieke aspecten vanhun proces vooraf in tebrengen? Daarbij gaat het omonder andere: benodigdheden(materiaal, materieel, perso-neel), (tussen)opslagen, wijze envolgorde van het bevoorradenvan de werkplekken in relatiemet de bouwvolgorde(ruwbouw, ruwe afbouw, gevel-sluiting) en het bouwtempo,werkplekverantwoordelijkheid.? Is dat plan `vrijblijvend', of zalhet onderdeel uitmaken van eenco?rdinatie- of samenwerkings-overeenkomst met onderaanne-mers en leveranciers?Bouwkranen? Staan de bouwkranen alle par-tijen ter beschikking?? Wat zijn de bedrijfstijden van debouwkranen?? Is er een kranengebruik- en kra-nenbezettingschema?? Wie wordt belast met het perio-diek opstellen daarvan?? Wie verzorgt de communicatie/aansturing van de kraanmachi-nisten?? Moet er rekening wordengehouden met aangepaste werk-tijden?? Wanneer gaan de bouwkranenweg?? Welke vervangende transport-middelen staan daarna terbeschikking?Personeel? Worden de personenliftenbediend of moet men daar zelfvoor zorgen?? Zijn er sanitaire voorzieningenop de verdiepingen?? Welke pauzes kunnen de mon-teurs op de verdiepingen door-brengen en welke in een cen-trale kantine?? Hoe is het personentransportgeregeld bij pauzes?? Moet men rekening houden metaangepaste werktijden?Materiaal? Is er tussenopslag mogelijk ophet bouwterrein?? Is er tussenopslag mogelijk opde verdiepingen? (foto 3)? Worden goederenliften bediend,of moet men daar zelf voorzorgen?Gereedschap? Is opslag van de standaardgereedschapsets op de verdie-pingen mogelijk?Communicatiemiddelen? Is het mogelijk dat personeelvan betrokken uitvoerende par-tijen op de bouwplaats met(eigen) communicatiemiddelenook communiceren met debouwplaatsleiding? nL i t e r a t u u r1. Hoogbouwlogistiek; een inven-tarisatie van uitvoeringsmetho-den voor en van logistiekeknelpunten bij hoogbouwob-jecten. RRBouw-rapport 121,Gouda, 2005.3 |Tussenopslag van wape-ningsnetten op een vande verdiepingenfoto's: fotobureau Lens,`s-Hertogenbosch