Ir.M.Schermel?, b.LEijkelenboom Gerritse & Middelhoek BV,architecten, RotterdarnHolendrecht CentreA. Geprefabriceerde integratieDe kop boven dit artikel benadrukt twee as-pecten van het kantoorcomplex Holen-drecht Centre te Amsterdam. Ontwerpen iseen proces waarin velerlei eisen en wensenmet elkaar ge?ntegreerd het eindresultaatbepalen, een architect is 'niets' anders daneen 'integrator'. Deze integratie krijgt in ditkantoorcomplex vrijwel geheel gestaltedoormiddel van geprefabriceerde betonelemen-ten.Allereerst is door de opdrachtgever West-land/Utrecht Projectontwikkeling BV eengedetailleerde studie verricht naarde lokatieen naar de vraag op de markt, waaruit bleekop welke wijze de drie-eenheid 'functionali-teit - kwal iteit-prijs' op deze lokatie gestaltezou moeten krijgen. Daarna is een bebou-wingsstudie verricht aan de hand waarvanhet architectenbureau en de architect wel'"den geselecteerd.Eisen en wensenWat mij steeds weerboeit in elke ontwerpop-gave is het zodanig in elkaar passen van alleeisen en wensen dat een ontwerp ontstaatwaarin zoveel mogelijk van deze eisen enwensen gehonoreerd zijn. Eisen en wensenzijn van velerlei aard. Een indeling naar aardzou er als volgt uit kunnen zien:- stedebouwkundig;-financieel-economisch;- fu nctioneel-organisatorisch;- technisch;- sociologisch-psychologisch-fysiologisch;- ruimtelijk-esthetischDe werkelijkheid laat zich echter moeilijkvangen in hokjes; veel eisen en wensen heb-ben een meervoudige geaardheid,De eis zonwering wordt bijvoorbeeld gesteldom hinderlijke zon inval te vermijden (fysio-logisch) maar ook om de koel last te beper-ken waardoor de installatie goedkoper kanworden en de exploitatiekosten kunnen da-len (technisch-financieel).Eisen en wensen kunnen ook op een anderewillekeurige manier ingedeeld worden, na-melijk naar bron, dus naar persoon of instel-ling die de eisen en wensen formuleert:- Gemeente (bestemmingsplan, welstands-commissie, brandweer, enz.);- opdrachtgever;- gebruiker;- uitvoerend bouwbedrijf;- architect;- adviseurs voor constructie, installaties,akoestiek en bouwfysica.De constructie-adviseur kan bijvoorbeeldzodanige stabiliteitsvoorzieningen vragendat een doorgaande schijf in het ontwerpge?ntegreerd moet worden.De mate waarin en de manier waarop alleeisen en wensen gehonoreerd worden, be-palen uiteindelijk het ontwerp. Sommige ei"sen en wensen worden expliciet geformu-leerd, andere zijn impliciet en weer andereworden afgeleid uit voorgaande. Sommigeeisenenwensen lopen parallel, anderezijn instrijd met elkaar. De kunst is nu ze zodanig inelkaar te passen dat de minste 'aanpassings-schade', het minste 'knipverlies' ontstaat.Dit hele proces van in elkaar passen, hetontwerpproces, is in de loop van de tijd ge-compliceerder geworden. Onze kennis istoegenomen in de breedte en in de diepte.Specialisaties zijn ontstaan waardoor steedsmeer specialisten deelnemen aan het procesen een bijdrage leveren aan het resultaat,hetontwerp.Bij een goed verlopend proces is het resul-taat g??n compromis, maar juist een ont-werp waarin ook de architectonische eisenen wensen vervuld zijn.Dit artikel beperkt zich tot de belangrijksteeisen en wensen uit twee bronnen: de op-drachtgever en het bestemmingsplan. Dezezijn in sterke mate bepalend voor de opzetvan het complex als geheel, het structuur-plan.1Situatie (luchtfoto)Cement XXXIII (1981) nr. 11 709"1\2 lii \fI,j,2 \g ,\!l'"~'";=max. ~\--\-4~-'~-+_-+_-+---+__-\--f__4--'+---+---+--+-+-+~~315f; ~.- f--~f------jl---'+"+"'d~m--+"'-'-Vlo-eru-Dp+e-;v-'-lo""k(;1..-e-xc""lu-'-Sjbf p-aCrk-eI-nCI--:6:::16."'265;::-m--:2-+--+-~+--+--t-----jI--1---+---+--+-i-f!'1"'lo",.IiIili-'--+-~+--'--'t-'------+'-""=-F'-'-'+=--t~--+--+--+---t---+--1~I----------I---------j----------+:!-:----~---=--"'--""~..--:-"-+r-....--+-+r__-+-+-+--+--+--+---t-4f---o 10 15 20 25 30 35 40 45 50 SS 60 65% bebouwtngspercentageEP 7.363 m2~max ex:?~~j max ind parkeren~ vloeroppervlak nettaterre;n~2Verband tussen bouwhoogte, aantalbouwlagen en vloeroppervlak3Structuurplan ~ maquettefotoVan de vijfaangegeven gebouwen worden erthans twee gebouwdBestemmingsplanIn het ontwerp-bestemmingsplan werdenonder meerde volgende eisen geformuleerdvoor de bebouwing:- bruto vloeroppervlak (exlusief parkeren)maximaal 1,5 x het bruto terreinoppervlak;- bouwhoogte kantoren maximaal 31 ,50 m;- bebouwingspercentage (exlusief parke-ren) maximaal 30% van het bruto terreinop-pervlak (inclusief parkeren 45%).We hebben van deze gegevens eerst eengrafische voorstelling gemaakt (fig. 2). Delijn van het maximum vloeroppervlak wordteen hyperbool: het constante produkt vaneen vari?rend aantal bouwlagen en hun bij-behorend oppervlak.Hieruit bleek dat het ontwerp van het com-plex zich kon bewegen tussen twee extre-men:- uitgaande van het maximum toelaatbarebebouwingspercentage: een complex vanvijf lagen vanelk 13 253 m2,hoogte 17,50 m;- uitgaande van de maximum toelaatbarehoogte van 31,50 m: negen lagen van elk7363 m2.Het bruto terreinoppervlak lag vanuit hetontwerp-bestemmingsplan vast, het nettoterrein binnen de uitgiftegrenzen nog niet,dit zou ongeveer 80% van het bruto terrein-oppervlak beslaan.Tijdens het ontwerpen, vooral in het beginals allerlei varianten ontwi kkeld worden, zijngegevens die visueel en direct mogelijkhe-den en begrenzingen aangeven belangrijk.Dergelijke gegevens vormen de rationelegrenzen waarbinnen het in feite irrationeleontwerpproces zich moet afspelen. Het is tevergelijken met een voetbalwedstrijd: hetterrein ligt vast, de spelregels zijn bekend,maar het precieze verloop van de wedstrijd isonvoorspelbaar.Het L-vormige terrein wordt begrensd doorwateren wegen en Iigt direct naast metrosta-tion Holendrecht (zie foto 1). Langs de Mei-bergdreef tussen Holendrecht Centre en hetomvangrijke Academisch Medisch Centrumkomt een busstation. In de omgeving zijnreeds enkele kantoorgebouwen gereali-seerd en aan de andere zijde van de metronadert een woongebied met winkelcentrumzijn voltooiing.Programma van eisenHet door de WUPO (Westland/Utrecht Pro-jectontwikkeling BV) verstrekte programmavan eisen luidde, zeer beknopt weergege-ven, als volgt:'Te ontwerpen een complex bestaande uitvijf of zes in fasen te ontwikkelenkantoorge-bouwen en een parkeergarage. De kantoor-gebouwen zowel partieel als in zijn geheelverhuurbaar, organisatorische eenhedenvan 400 tot 600 m2 met eigen sanitaire voor"zieningen. Minimaal 2/3 van het oppervlakgeschikt voor zowel kamerverkaveling alsbureaulandschap, maximaal 1/3 als groeps-kantoor. Met zodanige plattegronden dat deflexibiliteit ook in de toekomst verzekerd is,onder meer wat betreft de ontwikkelingen inde datacommunicatie.Het souterrain geschikt voor kantoorfunc-ties maar ook te gebruiken voor parkeren.Goed bereikbare algemene voorzieningen,zoals restaurants, coffeeshops, vergaderza-len en recreatieruimten, situeren bij een cen-tra'le entreehof. Kantoorgebouwen, centralevoorzieningen en parkeergarage onderlingverbinden door een binnenstraat, de 'mail',aansluiting gevend op metrostation HoIen-drecht.Cement XXXIII (1981) nr. 11 710Aangezien de exploitatielasten een steedsgroter deel van de huisvestingskosten vor-men deze zoveel mogelijk terugbrengenonder meer door beperking van het energie-verbruik'.PlattegrondKantoorgebouwen geschikt voor kamerver"kaveling kunnen ontwikkeld worden vanuiteen aantal basisvormen. De hier gekozenvariant op de kruisvorm, waarmee een grootoppervlak via ??n stijgpunt ontsloten wor-den (gunstige netto-bruto verhouding) vol-doet aan de eisen: verkaveling in kamers metdaglicht en afsplitsbare eenheden van 400-500-600 m2.In figuur 4a is te zien dat de vleugels tenopzichte van de assen verschoven zijn. Hier-door ontstaat een grotere differentiatie in deplattegrond van de verdiepingen. Twee vande vier vleugels zijn steeds sterker op elkaarbetrokken en vormen een bruikbare platte-grond voor een bureaulandschap waarinverschi lIende g roepen een eigen plaats kun-nen vinden zonder hetgevoel te hebben op tegaan in de massa.Een op het eerste gezicht onschuldige eis:parkeren in het souterrain, heeft altijd ver-strekkende gevolgen voor de bovenliggendebebouwing. Het kolomstramien moet ge-schikt zijn voor twee functies: parkeren enkantoor. Een stramien van 7,20 m voldoetvoor beide. Hiertussen kunnen drie auto'sparkeren en deling in vieren geeft een goedbasismoduul (1,80 m) voorkamerverkavelin"gen. Een vleugelbreedte van 14,40 m biedtgoede zoneringsmogelijkheden kamers-gang-kamers. Stramienkeuze is overigenseen hoofdstuk apart waarin bijvoorbeeld ookde richting en lengte van de verlichtings-armaturen een rol spelen.De reeds in het programma van eisen ge-vraagde dubbele vloeren in alle kantoren,een soort computervloer, geeft de mogelijk-heid op elke plek aansluitingen te maken opde elektrische voeding, alsmede telefoonlij-nen en datatransm issiekabels aan te leggen.De aansluitingen zijn gemakkelijk en goed-koop te wijzigen en vrijwel onbeperkt uit tebreiden.In figuur 4b zijn de principe-plattegrondenvan een kantoorverdieping en het souterraindoor elkaar heen getekend. Parkeren ge"schiedt effici?nt als vanuit elke rijbaan tus-sen de kolommen aan twee zijden gepar-keerd kan worden. Dan krijgt het souterrainvanzelf een begrenzing ongeveer middentussen dekolomstramienen. Door nu aantwee zijden de souterrains buiten het ge-bouw u it te laten steken ontstaat rondom deentreehoven een langs de gebouwen lopendterras op het dak van het souterrain.Hiermee levert devervulling van een functio-nele eis: effici?nt parkeren, tegelijkertijd eenpositieve bijdrage aan de vormgeving van deentreehoven!StructuurplanDe verschuiving ten opzichte van de assen isniet alleen van belang voorde plattegrondenvan de afzonderlijke gebouwen maar ookvoor de ontwikkeling van het complex alsgeheel. De realisering van ongeveer 78 000Cement XXXIII (1981) nr. 114aPrincipe plattegrond (verdieping)m2 vloeroppervlak inclusief parkeergarageop een netto terrein van 35 000 m2 impliceertdat de ruimte tussen de gebouwen van evengroot belang wordt als de verschijning vande gebouwen zelf.Het grote contrast tussen een oude stad enzijn nieuwe wijken wordt onder meerveroor-zaakt door de essentieel verschillende vormvan de buitenruimte. In oude steden vormende gebouwen tezamenbijnaaltijd een geslo"ten gevelwand. De gevels vormen de binnen"beg renzi ng van de straten en plei nen en vaakzijn de afzonderlijke gebouwen onderge-schikt aan de ruimte die zij gezamenlijk vor-men.In tegenstelling hiermee staan debebouwin-gen in veel nieuwe wijken los van elkaar in deruimte. Het gebouw krijgt een vorm, de ruim-te---niet. In figuur Sa is te zien hoe vijf inprincipe identieke kantoorgebouwen en eenparkeergarage zodanig ten opzichte van el-kaar gesitueerd zijn dat de ruimte er tussende vorm aanneemt van hoven.Door verschuiving ten opzichte van de assenkrijgen deze ruimten verschillende afmetin-gen. Deze verschillen zijn versterkt doorlaagbouw-toevoegingen volgens figuur Sb.De open blijvende hoven functioneren alsinleiding tot de hoofdentrees van de gebou-wen.Een dwingend gegeven: de dichte bebou-wing is zodan ig gehanteerd dat een afwisse-lend geheel van gebouwen en duidelijk ge"definieerde buitenruimtenis ontstaan.De 'mali'E?n van de problemen waar uitgebreide ge-bouwen en grote complexen vaakmee wors-telen is de onduidelijke interne circulatie.Alleen insiders kennen de weg en een grootaantal borden en pijlen moet voorkomen datbezoekers verdwalen.De door de WUPOgevraagde mail loopt logi-scherwijs langs destijgpunten van de ge-bouwen, dus door de gebouwen heen (fig.5c).Het ene gebouw moet dus een soort 'rechtvan overpad' geven aan de andere gebou-711n-!Ir lnr7IHIHHH. - ~.__.f?w ~? ---- -t('?H-r'-' -- _.5,_/l1!~I~ T-t I f-'~'-II ?IF== F =.~Ir== t: c 1== IF= = F = F=I 1= = F = 1:=I r-- ~ r--- - r--_.-- ' .f--!v4bPrincipe parkeren (onder de gebouwen)5aStructuurplan: principe bebouwing~i!""--'---------i, [J,l P ' ,, ~.-; ) o.o'rol. "'.liJ? hol~ii centrale .... ~j D D 0 0 ' ? :i ?8,'?'0Ice' i;I . hof . 'Ii_~_.,- ~ ~ ._. ; -'1,-_.- ._. -'.~- -- -- _. _. -- - ._- - , -- -_. _. _.~5bStructuurplan: principe hoven5cStructuurplan,: principe mali6aKolom ~ consoles ~ balken6bKolom ~ consoles ~ gevel6cIsometrie gevelhoek6dIsometrie raamhoekwen. Een dergelijk mali is het best te vergelij"ken met de passages in steden aisDen Haagen Brussel. Grote hoogte en daglichttoetre"ding zijn in ruimte"psychologisch opzichtvan groot belang.In Holendrecht Centre is de vloer van deeerste verdieping ter plaatse van de maliweggelaten. De hoogte wordt 6,5 m en hetdaglicht kan overal binnenkomen. De keuzevan materiaal, kleur en verlichting verster"ken het eigen karakter. Van belang is ook dathet verloop eenvoudig begrepen kanwordenin termen van 'rechtdoor, linksaf'. Daarbij isde mali gehecht aan belangrijke herkenbareelementen van het complex: er is direct uit"zicht op de buitenhoven en rechtstreekscontact met de centrale voorzieningen (infiguur 5c met pijlen aangegeven).AI deze maatregelen zorgen voor een een"voudige ori?ntatie binnen het complex.EnergieBij beperking van het energieverbruik zijntwee stadia te onderscheiden. Het stadiumwaarin het gebouw nog helemaal geenener"gie gebruikt ~ het ontwerpstadium ~ en hetstadium daarna~het gebruikstadium ~.In het ontwerpstadium wordt de energiebe"hoefte bepaald. De voor de beheersing vanhet binnenklimaat benodigde energie wordtminder naarmate de buitenschil van het ge"bouw meer weerstand biedt. Omdat ramenvoorzien van spouwglas zelfs minder weer"stand kunnen bieden dan een geslotenge?soleerde wand, is in het ontwerp hetCement XXXIII (1981) nr. 1111III1-~--~----~----~~~------~I II II Il Iraamoppervlak beperkt en zijn de kopgevelsgesloten. Verder zijn ook de installaties zelfzodanig ontworpen dat zij minder energieverbruiken.Een gebouw"automatiserings"systeem be"stuurt, controleert en beheert alle techni"scheinstalJaties en vermindert het energie"verbruik in het gebruiksstadium aanmerke"Iijk. Het systeem kan bijvoorbeeld per gevelde kantoorverlichting in drie trappen uit"schakelen naarmate er meer daglicht isen bijeinde werktijd de verlichting uitschakelen.Het systeem bewaakt ook het gecontracteer"de vermogen door minder urgente belastin"gen later in te schakelen als een piek dreigtteontstaan; vaak een kwestie van minuten.VormgevingVooral vanwege de hiermeete bereiken kor"tere bouwtijd is gekozen voor een zo grootmogelijke mate van prefabricage. Voor mij ishet vanzelfsprekend datditeen grote invloedop de vormgeving heeft: een dergelijke keu":ze moet zichtbaar worden in de detailleringvan de gebouwen. Prefabricage is ??n van devereisten die zodanig ge?ntegreerd moetenworden in het ontwerp, dat een bijnavanzelf"sprekende samenhang ontstaat.Een in elke situatie te gebruiken geprefabri"ceerde kolom, die balken moet kunnen dra"gen die in principe uit vier richtingen kunnenkomen, krijgt consoles aan vier zijden (fig.6a). Dezelfde kolom is ook geplaatst op de712hoeken van de gebouwen. De bu itenzijde vandegevelelementen ligt in hetzelfde vlak alsde buitenzijde van de consoles (fig. 6b).De gevelelementen worden in de fabriek ge"stort met de buitenzijde naar onderen. Het isvrijwel niet mogelijk om een staande zijkanthetzelfde uitgewassen oppervlak te gevenals een liggende onderkant. Eenvoudig ge"zegd ligt het grind liever op de bodem van dekist dan dat het 'omhoogkruipt' langs dezijkant. Dit gegeven is bij de vormgeving ge"hanteerd: de onderzijde wordt uitgewassen,de zijkant niet. Hierdoor ontstaat op de hoe"ken van het gebouw een samenspel vangrij"ze niet uitgewassen vlakken: de zijkantenvan de gevelelementen en de consoles vande kolommen.Vormgeving, fabricagetechnische (on)mo"gelijkheden, kleur en textuur zijn ge?nte"greerdin een voor het gebouw karakteristie"ke hoekoplossing, bij zowel de gesloten ge"vel (fig. 6c) als een geveldeel met ramen (fig.6d). Dezelfde fabricage"technische (on)mo"gelijkheid heE;lft mede het uiterlijk van degevel bepaald.Het gebouw is volledig geklimatiseerd. Debenodigde lucht wordt vanaf de luchtbehan"delingsruimte in de dakopbouw langs debuitenzijde van de gebouwvleugels naar deverdiepingen gevoerd en via inductie"unitsonder de ramen ingeblazen (fig. 7a).De vormgeving van de geprefabriceerde ge"velelementen volgt het verloop van de toe"voer"1 uchtkanalen.7aPrincipe luchttoevoer7bPrincipe doorsnede borstweringDe horizontale kanalen passeren de kolom-men aan de buitenzijde (door de kolommenheen was niet mogelijkenbij situering aan debi nnenzijde zou te veel nuttig vloeroppervlakverloren gaan).Een cirkelvormige doorsnede is gekozenvoor de elementen om hetverticale hoofdka-naal en voor het gedeelte van de borstwe-ringselementen waar de horizontale aftak-kingen achter lopen. Bij fabricage ligt debuitenzijde van de borstweringselementenweer aan de onderzijde. Ook hier wordt deliggende onderzijde uitgewassen en de an-dere zijden, dus ook de rondezijdenniet (fig.7b). Zo wordt het luchttoevoer-systeem af-leesbaar in de gevel door zowel vorm alskleur en textuur.BesluitHet bovenstaande is te kort om alle eisen enpUIwensen, overwegingen en beslissingen teformuleren. Toch hoop ik dat de behandeldefragmenten een goed beeld oproepen vanhet ontwerpproces van het complex als ge-heel en van de afzonderlijke gebouwen. Ookhoop ik dat duidelijk is geworden dat bij eengoede samenwerking tussen alle bouwtearn-partners de eisen en wensen g??n belemme-ring maar juist een uitdaging zijn om eenontwerp te maken dat ook de architect bevre-diging geeft.ir.A.E.KreunenRaadgevend IngenieursbureauIr.E.JACorsmit BV, 's-GravenhageB. Constructieve overwegingenInleidingDe initatiefnemer van Holendrecht Centre,de Westland/Utrecht ProjectontwikkelingBV, gaat uit van de filosofie om van meet afaan door middel van een bouwteam, waarinde belangrijkste disciplines zi?n vertegen-woordigd, tot een optirnaal ontwerp van eenproject te komen.De diverse leden van het team moeten in eensoort symbiose trachten zo'n optimum tebereiken; een ieder dient, uitgaande van hetpakket van eisen, de voordeligste oplossingte vinden. Omdat de hierdoor ontstane wen-sen van de verschillende partijen tegenstrij-dig met elkaar kunnen zijn, leidt dit uiteraardop bepaalde punten tot compromissen. Opzichzelf dient een dergelijk compromis weereen zo rationeel mogelijke oplossing te zijn.De opdrachtgever blijft het geheel scherp inde gaten houden. Als constructeur hebbenwi? op deze wijze vanaf het begin meege-dacht.Maquette van het in aanbouw zijndekantoorgebouwCement XXXIII (1981) nr. 11 7139~-- cr 71fJ'J_9 7?00 0 '100 Q '100cr Qio?!!,IfiBL- B}'jII, I:4L_'_~'LI_ -11+---- - - _ -0-HKVLOEfI d.200KOLOMI-?N PAtFAB 0590o0-?oo~o0,1J i---I_'t..... ~slorte-'Cl.ol?kolom_:prefobkonslrukloevMontage-werkzaamhedendat ook bij intensieve regenval het bouwter-rein in een acceptabele conditie verkeert. AIhet betonwerk beneden het niveau van deboven kantvan de souterrai nvloer (vloer -1) ister plaatste gestort.KolommenAI snel stond vast dat de kolommen geprefa-briceerd moesten worden, omdat de door-snede maximaal 0 600 mm zou mogen be"dragen. Dit hield een hogebetonkwaliteit in;gekozen is voor B 45.Ten behoeve van eenvoudige, geluiddichteaansluitingen is gekozen voor een achthoe-kige doorsnede, terwijl de kolommen in hetalgemeen zijn voorzien van een in het zichtblijvende kolomkop waarop in vier richtin-gen vloerbalken opgelegd kunnen worden.In de gevelstructuur zijn deze koppen zicht-baar. AI dit in het zicht blijvend betonwerkpleit eveneens voor prefabricage.Bij de dimensionering van de kolommen isalleen rekening gehouden met verticalekrachten. In horizontale richting zijn ze vanonder en van boven gefixeerd door een ge-wapende opsluiting, respectievelijk uitste-kende wapening in de (gewapende) voeg. Bijprefab-kolommen is de voeg overigens algauw het krachtbepalende onderdeel. Voorde totaal-stabiliteit (zie verderop) is het zin-volop de prefab-balken een doorgaande'druk' laag aan te brengen (fig. 3). Hierdoor isde voegconstructie nogal dik uitgevallen(gerekend ismeteen diktevan200mm).Doorde gietmortel op te sluiten zijn wij toch instaat een druksterkte f~ van 22 Nfmm2 inreken ing te brengen. Door het toepassen vande verhoogdesysteemvloer verdwijnen dezeopsluitingen uit het zicht. Opeen klein aantalkolommen na hebben wij geen doorgaande,later te injecteren wapening behoeven toe tepassen:KernenDe ontwikkelingen, die leiden tot de uitein-delijke configuratie van de kern en het kern-gebied, zijn bij elk project weer boeiend. Hetis een stukje wordingsgeschiedenis, waariniedereen zich laat horen, omdat men in dekernen alle disciplines ontmoet.Hoofdzakelijk de bouwtijd en de architecto-n ische aspecten zijn er de oorzaak van dat debalans naar de prefab-oplossing is doorge-slagen (foto 4). Een oplossing met glijbekis-ting bleek (veel) duurder. Nu is een geprefa-briceerde kern natuurlijk prima, zolang ermaar geen trekkrachten door horizontale eneventuele excentrische verticale belastin-f K!!~Wf'HO .. -/ tGESCHEMATISEERDE CONSTRUCTIEi8~_ ~?:}~~~,~;~. ~-l-~,! = ~:nillII '7i DClCRSNEDE A-e. ..r??~O >/----'--------;f'"14Drie torenkranen bestrijken de beidegebouwen15Aircoschachtelement tijdens de montage16Montagehulpstuk ten behoeve vanborstweringselementenCement XXXIII (1981) nr. 11Bouwteamopdrachtgeefster: Westland/UtrechtProjectontwikkeling BVarchitect: Eijkelenboom Gerritse & Middelhoek av, architect ir.M.Schermel?, b.Ladviseur, constructies: Raadgevens ingenieursbureau ir.E.J.A.CorsmitBVadviseur installaties: Verhaar Uniad Technische adviesbureaus BVbouwfysisch adviseur: Adviesbureau Peutz & Associes BVaannemer: Van Wijnen Bouwmaatschappij Rijswijk BV735