C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou wcement 2005 840Ruim 26 miljoen euro investeerthet Land Brandenburg in denieuwbouw, die de lange periodesinds het einde van de TweedeWereldoorlog moet afsluiten waar-in het roemrijke theater in eenaantal tijdelijke behuizingen wasondergebracht. Gottfried B?hm,de inmiddels 85-jarige architectdie in 1986 als tot dusver enigeDuitser de prestigieuze PritzkerArchitecture Prize in ontvangstmocht nemen, tekende voor hetontwerp.De drie schaaldaken zijn hetmeest opvallende onderdeel vanhet nieuwe theater, dat is gesitu-eerd aan de oevers van de Havel(foto 1, fig. 2). De schaaldakenoverspannen de zaal waarin detoeschouwers zitten en de volledigtransparante foyer die zich aan-sluitend bevindt (fig. 3). Andersaillant detail is het feit dat detoeschouwersruimte in zijn geheel?n in gedeeltes hydraulisch kanworden afgezonken, wat een mul-tifunctioneel gebruik van de zaalmogelijk maakt.W e r k v o o r b e r e i d i n gNiet alleen constructief, maar ooknaar de bouwuitvoering toe vroe-gen de drie schaaldaken, metoppervlakken van respectievelijk1000, 700 en 600 m2, bijzondereaandacht. Daarbij ging het in hetbijzonder om de bekisting en hetbetonmengsel. In totaal was hier-voor 800 m3beton nodig.Voorgeschreven was een afwerkingin schoon beton, niet alleen voorde gehele onderzijde, maar ookvoor delen van de bovenzijde. Datvormde een bijzondere uitdaging,zeker omdat de daken schuintesvertonen van 10 tot 45? ten opzich-te van horizontaal. Toepassen vanzelfverdichtend beton was nietmogelijk, omdat een geslotenbekisting uit esthetisch oogpuntniet was toegestaan. Ook een hoog-vloeibaar beton viel af, vanwege degrote schuintes en dientengevolgede onregelmatige diktes die stortenzou opleveren. Oplossingen opmaat werden dus gevraagd.Verschillende betonmengsels zijnonderzocht in de laboratoria van debetonleverancier, waarbij ondermeer werd gevarieerd op consis-tentie en kalkmeeltoevoeging.Proefvlakken tot 60 m2groot wer-den gestort, en daarbij werden ookverschillende bekistingen en los-middelen uitgeprobeerd (foto 4).Het gaat om het spel.........Een schaaldak op klassieke wijze uitgevoerd, is in onze tijd van kosteneffici?n-tie en prefabricage een niet-alledaagse bouwwijze geworden. Heel opmerke-lijk is het daarom dat er in het Duitse Potsdam in korte tijd maar liefst drie vandergelijke kunstwerken boven elkaar zijn verrezen. Project van onderwerp isde nieuwbouw van het Hans Otto Theater. Al ruim voor de ingebruikname inseptember 2006 stroomt hier het publiek toe. Een compliment voor alle bou-wers, die hiermee hebben aangetoond dat het bouwen van schaaldakenfinancieel dus nog wel haalbaar is in onze Westerse maatschappij!2 |Ontwerpschets vanGottfried B?hm1 |Schaaldaken nog in desteigersC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou wcement 2005 8 41U i t v o e r i n gVoordat de drie grote daken aande beurt waren, is ter plaatse vande foyer eerst een dakvlak ondereen helling van 15? gestort. Deconsistentie van het uitverkozenmengsel (B 45, nu C35/45) lag inhet midden van klasse F3 (420 ?480 mm). De grootste korrels vanhet toeslagmateriaal hadden eendiameter tot 8 mm. Alhoewel ditstort zonder al te grote problemenverliep, werd toch wel duidelijkdat eenzelfde consistentie (schud-maat van 450 mm) bij steileredaken niet werkbaar zou zijn.De bekisting bestond uit een opmaat vervaardigde ondersteu-ningsconstructie, waar overheeneen plankenbekisting was aange-bracht. Met speciale vulstukkenwerden vervolgens de bijzonderegolfvormen voor de verschillendedaken nagebootst. Het ondersteen tevens grootste dak, met hellin-gen tot 25?, werd het eerst gestort.Daarbij werden de uitkomsten enervaringen ten aanzien van bekis-ting en losmiddel die de verschil-lende proefstorten hadden opgele-verd, bevestigd.Dit licht hellende vlak stelde even-eens hoge eisen aan de gelijkma-tigheid van het beton. De parame-ters die de vele proeven haddenopgeleverd, wezen in de richtingvan toepassen van een toeslagma-teriaal met een grootste korrel van16 mm, en een schudmaat van3 |Plattegrond van denieuwbouw, met rechtsde zaal voor de toe-schouwers en uiterstrechts de foyer4 |Aannemer en betonleve-rancier voerden geza-menlijk verschillendeproefstorten uit metextreme helling en ver-schillende diktes5 |Succesvolle spagaat tus-sen de verpompbaarheidvan beton en het gevaardat dit bouwmateriaalnaar beneden uitzaktC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou wcement 2005 842420 mm. De schudmaat mochtdaarbij vari?ren tussen 380 en420 mm. Onder de 380 mm zouhet mengsel nog maar nauwelijksverpompt kunnen worden enboven de 420 mm zou het betonnaar beneden uitzakken (foto 5).Binnen deze talrijke ongewoneuitdagingen is het gelukt de drie,tussen 70 en 400 mm dikke dakenmet hellingen van 10 tot 45? tevervaardigen (foto 6). Gestort werdonder verschillende klimatologi-sche omstandigheden in juni,augustus en oktober en uitslui-tend bij een regenkans kleinerdan 10%.R e s u l t a a tWie vandaag de ruwbouw van hettheater bekijkt, kan vaststellen datalle moeite zich heeft geloond. Dedrie daken zijn inmiddels welis-waar rood gelazuurd, maar de aan-blik van het beton blijft imposant.Twintig kolommen dragen hetgrootste en onderste dak; andere,op dit dak rustende kolommendragen de beide andere daken.Na het afronden van de ruwbouwresten nu nog de afwerking eninbouw van het theater. Dit neemttot de opening in september 2006nog een klein jaar in beslag, eenperiode die voor het inrichten vaneen dergelijk complex en hoog-waardig theater zeker niet te langis. Maar daarna is een bezoek aandit bouwwerk zeker een `must'. nProjectgegevensopdrachtgever:Stadt Potsdamarchitect:prof. Gottfried B?hmconstructeurIGB Ingenieurgruppe Bauenaannemer/engineering bekisting:BATEG Ingenieurbauleverancier betonspecie:TRABET Transportbeton Berlinleverancier bekisting:PERIV o o r b e e l d v a n i n t e g r a t i eNiet alleen het ontwerp van het Hans Otto Theater is uniek in de huidigetijd, dat geldt tevens de aannemer. Opgericht in 1994 door twee Turkseondernemers, kent BATEG Ingenieurbau vandaag de dag een zeer gevari-eerde mengeling van nationaliteiten. Turken, Polen, Russen, Palestijnen,`Ossis' en `Wessis' telt dit bouwbedrijf, dat tegen de economische laagcon-junctuur in Duitsland in sinds de oprichting alleen maar gezonde groeiheeft doorgemaakt. Niet alleen een voorbeeld van integratie dus, maar ookvan ondernemingszin.6 |Ruwbouw van het HansOtto Theater: de dakenzijn dubbelgekromd ende grootste schuintebedraagt circa 45?