In totooi is tha ns 1000 hecta re ontgrind, waarvan 650 hectareals wa ter is overgebleven.overzicht van de g rind winning in de uiterwaarden van de Maasin de omgeving van RoermondOp dinsdag 14 opril vond een door de Belonvereniging ge-organiseerde excursie plools noor de grindw inningsbedriivenbii Roermond.Gezien de ontwikkeling van de ge wopend"betontechniek, devoortschrijdende indus trialisotie van Nederla nd en de uitvoe-ring von grole weg- en wat erbouwkundige werken, neemt hetbouwen in gewapend beton ee n steeds hogere vlucht. Aa n dieontwikkeling hebben oo k de grindwinningsbedriiven biig edra-ger! door steeds Ie kvnnen yoldoen aan de stiigende vraagnoor be tongrind.O p deze dog werden in drie voo rdrachten de verschillendea specten von de grindwinning toegelicht do or de heren ir.B. C. f. jan S 5 e n, hoofdingenieur-adviseur Provinciale Wo-terstoat in Limburg, ir. J. de G r 0 0 I, N.V. Nieuw Grint verkoo p-kontoor en J. f. Th. Le rn, ing., N.V. ENCI.Om enige voors telling te kunnen moken omt rent de omvang vonde grindwinning, zij vermeld dot de totale productie van grind,dat in hoofdzaak gewonnen wordt in de uiterwoo rden vande MaCIS, momenteel JO 000 000 ton bedroagt. NaClst het fiinegrind is het belongriikste product van de grind bog gerbedri;vende soort '5 - 30 mm', het zgn. betongrind dot co. 73% van detotale productie uitmaakt.Een van de voornoomsfe reden tot het organi seren van dezeexcursie was wel het besluit van de grindw inningsbed rijve n omover te gaan tol de levering van een nieuw grinds aart, het zgn.Keurgrind, dol geheel voldoet aan de eisen van de G. S.V. endol verder, in tegenstelling tot hetge en voo r andere grindsoor-ten gebruikeliik is, geleverd wordt met garantie voor de wol,Grind en de ontwikkeling van het bouwen ingewapend betonDE ONTWI KKELING VAN DE ONTGRINDINGENI N LI MBURGdoorir. B. C. E. J an s s e n. ho ofdingenieur?adviseur ProvoWater-staat in LimburgWaar wordt het gr ind ge wonnen?De winning von g rind met behulp von baggermolens is om-streeks 1929 in limburg begonnen, na da t de Ma a s door kono-lisering bev aarbaa r was gemaakt.Aanva nkelijk werd het grind gebaggerd in de rivie rbe dding.In de jaren 1935- 1936 rookten de in de rivierbedding aonwe?zige voorraden uitgeput en werd begon nen met de gr indw in-ning in de uiterwaarden.Bezien we de liggi ng van de grinderijen don blijkt, do t hetzwaartepunt van de grindprodu ktie zich bevindt in he t gebi edvan Roosle ren tot de lijn Swalmen (Assel t) - Neer.Ten zuiden van Roosteren is de gr indw inning op grote schooltot nu toe teg engehouden doordat door de Moos niet be vaar?boor is.O ngeveer ter hoogle va n Asselt. Nee r loopt een geologischestoring, ten noorden woo rvon, behoudens well icht plaatsel ijkeen smalle strook langs de Maas, geen exp loiteerbare qrind-logen voorkomen.Ontwikkeling gr indp ro duktieHet grindverbruik in Nederland is sedert 1936 gestegen vannog geen twee miljoen ton tot o ngeveer 10 miljoen ton perteer. we lke hoeveelheid voor hel overgrote deel (95%) in lim-burg wordt gewonnen,De vraog riist citeree-d meteen hoe de grindbehoe fte zich inde toekomst zal ontwikkelen. Voorspellingen ziin steeds moei.lijk. Zien wij ech ter de cijfe rs van het cementverbruik in 1950:1,6 miljoen ton en in 1961: 3,3 miljoen ton, dan blijkt, dot detoename van het grindverbruik zol conhouden. temeer doorNederland per hoofd von de bevol king nog het loagste cernent-verbrui k heelt van o!le west-Eorccese lenden. Nederland hee ftper hoofd o ngeveer de helft ven hel cementverbruik va n Duits?land.Deze snelle o ntwikkeli ng van de grind produktie betekent uiter-a ard, dat in ee n snel tem po een groot ao ntol heet c -es wo rdtafgegroven.Gevolgen qr indw inningEen dergelijke aantosting, een g rondverlies van 60 heelare periaor, in totooi tot nu toe een verlies van 650 hectore, laat debetrokken landstree k niet onoangetast.Uiteroord heelt een derge lijk g ro ndve rlies in he t beperkte ge-bied, dot voor grindwinning in aa nmerking komt, bel a ngriikeconsequenties. Dit grondverl ies heeft grote na de len voor dela ndbouw, d ie daardoor de goe de weidegrond verliest. Tochka n zeker niet word en gesteld, dol als gevo lg va n de ont-gr indingen a lleen de landbouw zou worden getroffen.Ge let op de g rote oppervla kte d ie voor de ontgrindingen no-d ig is. d re igt de structuur van de betrokken streek als geheelte worden oongelos t. Door de ontg rindingen worden wegver-bindingen afgesneden . De uitbreiding van de woongebiedenvo n de do rpskernen IWessem, Thorn, Ste ve nsweert, Herten)is hie r ten nau wste bij betrokken, evenols de uitbreid ing vande industrie- en havengebieden (Wessem, Moasbracht, Hert en,Roermond). Plootse lijk worden wo terwingebiedefl IHerten) een-getost. Gebieden mei historische gebouwen (Asselt, Thom] ro-ken erbii betrokke n evencts notuurschoongebieden (Herten,Asse lt, Beegden).Naast het rivierbelang, dat wordt beschermd door de vergun-ningen . d ie op grond van de Rivierenwet nodig zijn, wordenin de op grond van de Ve rordening op afgravingen in Lim-burg verleende vergunningen voorwaarden gesteld om bo ven-genoemde bela ngen veilig te stellen.Aonvonkeliik we rd alleen een oonvulling voorgeschreven metde op het gr ind voorkomeflde bovengrond en de bij hel bog-geren vrijkomende a fvalspecie, Aonv onkelij k werd op deze wij-ze co. 40% van de ontgrinde oppervlakte aangevuld. Dit per-centoge is in de loop der ioren door het breken van het grovegr ind en de afvoer von het za nd thans gedoold tol slechts 20.In verba nd hiermede heeft men zich van provinciewege beoroden over de mogelij kheid om von elders vulmoteriool c on tevoeren ten einde op deze wijze het grondverlies te beperken.Hierbij is in eerste instontie gedachl een opvullen van de grind-gaten met mijnsteen.Nodot de provincie in 1960 een regeling met de ontgrindersbed getroffen omt rent de afdracht aan de provincie van 40cent per ton gewonnen grind, is in 1960 en 1961 begonnen meteen onderzoek neer de afvoermogelijkheden van de mijnsteennoor de on tgrindingen.Thcns wordt de mijnsteen van de Mourits noor een bunker inStein afgevoerd, woar het wordt overgeslagen in speeteetCement XVI (1964) Nr. S 297voor d it doel gebouwde onderlossers, waarmede de mi;nsleenin de ontgrindingen wordt gestort. De aldus opgevulde ter-rei nen worden afgedekt met de bij de ontgrindingen vrijko-mende bo veng rond.Er zijn thans 6 onderl ossers en 2 sleepboten in de voert, nog 2onderlossers en 1 sleepboo t zijn in aanbouw.Noor roming kon mei de ze viool na het gereedkomen va n denieuwe sluis bij Maasbracht 4000 Ion steen per dag vervoerdworden, dit is 1 miljoen ton pe r jaar. Dil is tegenover de pro-du ktie van 10 miljoen ton gr ind nog een aanzienlijk lekort.Behal ve met mijnsteen wordt met elv?lstib van de StaatsmijnMourits nog ongeveer 3 heelare aangevul d.Sa menva ttend ziet de belons er da n a ls vo lgl uil ,60 heelare wordt per jaa r onlgrind ;11 heelare wordt met afvalspecie aangevuld;11 heetere zol met mijnsteen van de M?urits aangevuld wor?den;3 hectare ongeveer wordt nog met afval slib van de Ma urilsoangevuld.Al met ol nog een tekort van co. 35 hectare per [oor. vondoorda t eenvvllende maatregel en in studie rijn.Het is een gel ukkige omstan digh eid, do t niet alle goten be ohoeven te wo rde n a a ngevuld, doo r do or het ge ven va n ee nendere bestemming (e r wor dl bij voor beeld gedochl aa n eenwatersportcentrum bij Roermond ;n Midden?l imbu rg e n Eijsdenin Zuid-limburg) oonvulling kon worden onlgoon. Dit betekenteen ve rlichting in de oonvull ingsnoodzook.DE TECHNI EK VAN DE GRINDWINNINGdoorir. J. d e G r oot, N.V. Nie uw Grintve rkoopke ntoorDo be langstelling van de betontechnicus voor grind goot ge?woonlijk pri moir uit noo r de korrelve rdeling va n dit moterioal.Op het gebi ed von deze korr elverdeling zijn ve le studies ver-richl en e r besloot do n ook ee n uitgebreide litteratuur overdi t ond erwerp.Merkwa ardigerwijze vindt men in ol deze publ ikot ies echternooil ie ts over de winning van grind, terwijl daarentegen oonde produktie van cement des te meer aandacht wordt besteed.Toch be n ik va n mening, dot men ook voor gr ind geen veer-schriften kan opslellen zonder iets te welen van winplaatsene n winningsmethoden.Bovendien leidt een te beperkte kennis van dez e oppervlakle-delfstoffen industrie tot bepaalde vooroordelen en misvattingen.Over de vraag, of het grindwinningsbedrijf een oude of eenjonge ind ustrieta k is, kon men van mening verschillen. Enigejoren geleden beschouwde ??n van de bes tuursleden ven de Be?tonveren iging de gr indw inning nog als een arc ha? stisch bed rijf.Een fe il is, do t gedurende de 1ge eeuw in Duitsland langs deRijn op grote schoo l ncrmc fec ?e-w erken werden uitgevoerd,om een snellere afvoer van het water bij hoge riviersta ndenmogelijk te ma ke n en de rivier als scheepva a rtweg te ve rbe-teren.In het kader van deze normcbsctie we rd in hel zomerbed vande Rijn veel baggerwerk verricht, waarbij grote hoeveel hede ng rind en zond vrijkwamen. Aanvankelijk werd dit mat eriaal a lsonb ruikbare specie afgevoerd.Door de onlwikkel ing va n de spoorwegen begon er ec hler eengrote vraag Ie ontstaan noor moleriool voor ballastbedden enhie rdoor kreeg het grind waarde. Ook de induslrie van helRuhrgebied we rd een be langrijke afnemer va n gr ind.Een en on de r leidde er loe, dol de baggerbedrijven geleideliikoverschakelden van hel eigenlijke onderhoudswerk in de riviernoor het doelbewusl winnen en verhandelen van gr ind. meiname in het gebied van de Beneden?Rijn tussen Duisburg enEmmeri ch.De grole sloot lol de verdere uitbreiding von de gr indw innings-indus trie is ec hte r gegeven door de uilvind ing en de loepassingvan hel beton en het gewapend beton aan hel einde van de1ge eeuw en in het begin van de 20e eeuw.Hierdoor nam niet alleen de vraag noor grind toe moor oo kten aanzien van ko rrelgrootte en zuiverheid begon men eisenIe stellen. De baggerbedrijven poslen zich bij de ze ontwikke?ling aan, daar op hun molens zeef? en wasinstallaties te beu-wen en zo groeiden de grindmolens uit lo t de dr ijvende grind-fabrieken, die nu lan gs Rijn en Ma a s voorzien in de nog ste ed sstiigende behoefte a on gri nd.Tot in de eerste decenn ia va n de 20e ee uw werd grind voo rde Nede rla ndse en Belgische markt proktisch uitslu itend ge-baggerd in het zomerbed von de Beneden- Rijn. Dit leidde ech -Ier tot een ste rke erosie van de rivierbodem en een daarmee298gepoard gaande aanzienl ijke doling van de gemiddelde rivier.ste nden. In verbo"d met de hieraan verbonden grote weter-Slootkundige bezworen besloot de Duilse W-oterstoal in 1917geen concessies meer Ie verl enen voor het baggeren van grindin de rivier ze lf.Dit overheidsin grijpe n had lol ge volg, dot de grindwinningzich loen noodgedwongen ve rplaatste noor de uiterwccrden .De grindwinni ng la ngs de l imburgse Maos kon zich eerst oot-wikkelen no lm, toen de ka no lisol ie van deze rivier ge ree dwas ge komen en daa rmede ook de bevaarbaarheid aanzien .lijk was verbeterd.Aa nva nkel ijk werd ook hier hel grind vrijwel uitslu itend uit derivier gebaggerd. Men begon in de omgeving va n Venlo en zoheeft men ge leide lijk de Moas in stroomopwaa rtse richting vo l.ledig ontgrind tot in de omgeving van Stevensweert.Om toch hun bedrijf te kunnen blijven uitoefenen werden oo khier de grindproducenten gedwongen, de uiterwaarden te gaanonlgrinden. In 1934 werd hiermee een begin gemaakt.De geografische begrenzing van een gri ndwinnigsgebiedlangs een rivier wordt niel alleen bepaa ld door de aa nwe zig?heid van gr ind, moo r vooral ook door de mogelijkheid omdit grin d no g op ee n ren dabele wijze te kunnen win nen. On-der de 2- 3 m dikke loog rivie rklei, die men in de uiterwa ar denaantreft, be vindt zich na mel ijk wel een belangriik pokket zonden grind, maar de samenstelling en de d ikte va n deze fluvia lea fzettingen zijn nu eenmaal bepaold door de transporkapa?citeit van de rivie r. In stroomafwaartse richting za l men danook geleidelij k ma teriaal mei een fijne re gradering aantreffen.Ter illustratie noem ik U een enkel cijfer. In de uiterwccrdenla ngs de Rijn bij Rees, in Duitsland, zit circa 60% zond en 40%gr ind. Bij Nijmegen zijn deze percenloges respectievelijk 87%en 13% en in de omgeving van Zaltbommel is praktisch geengr ind meer in de uiterwaarden aanwezig.langs de Maas treft men een identiek beeld aan. Hier stijgthel zondpercenloge van circa 25?1. bij Stevensweert lot circa8O% bij Mook_Uit de be ide laatstgenoemde cijfers kon echter niet de co n-d usie getrokken worden, dol het grindvoorkomen in stro?re-opwaartse richl ing aantrekkelijker zou worden. Hel percenlagegrind op zich neeml wel toe moor daarmee ook hel percen?toge grof grind , dus het moteriool grover do n circa 30 mmoBovendien is het niet zo, dol de gr ind? en zandofzellingen langsde rivier geleidelijk vertepen. Zelfs binnen hel huidige win-gebied treden soms plotseling aanzienlijke verschillen in dikteen diepleligging van deze logen op als gevolg van een oanlalgeologische stor ingen. Bekend zijn in dit verbond de zgn. sto-ring van Steve nsweert en de zgn. Peel-rondbreuk bij Neer.Op den duur za l de grindwinning ec hter niet beperkl blijventot het uiterwaa rdengebi ed tussen de beide bondiiken . Op eenen ke le plaats is de Moa sbondiik zelfs ol doorbroken, om inhe t binnendijkse gebied de grindwinning Ie kunnen voo rtzetten.Uiter aa rd moe t om een dergelijke e xploita tie een diik gelegdwor den, die de waterkerende functie van de doorbroken bon .diik kon overnemen.Wat de grindwinning zelf betreft, blijkl dat de boggormo len lolnu toe he t meest ge?igende winwerkluig is. Hoewel men ge?x?peeimenteerd heeft met zuigers en griipersinstallaties, va ll menbij de bouw van nieuw materieel toch weer terug op de bagger-molen, zij het don in moderne uitvoering.De gr indmolen wijkt op verschillende punten of van de bagger.molen, die in hel nonnale aannemersbedrijf wordt gebruikl enheeft meer het ka rokler van een gri ndfa briek.De door de emmers noor boven gebrochle specie moel neme-grindmo len in bedrijfC.m.nl XVI (1964) Nr. 5::I I 11I 1 1 I I I -?Hloogr lnd mm.??20 '/Joor 52 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63tota le produktie Moos + Rijn _ 100 'I ,'0 "i7.187.31 7.3720 ' 1"25 'J, H -lt+t+II1Io Zie Cement Xii i (1961) Nr. 3, bi?? 119-123.voorbagge rt, af men moe t de afleve ringsmolen lijde lijk uit deproduktie nemert om te kunnen voorbaggeren. Ko rtom, de aa n-we zigheid von klei beinvloedt de produktiekosten ongunstig ,In ver band met de mogelij ke aanwezigheid Von klei in hetgrind zou ik gaarne nog even diepe r ingaan op het hele kwa -liteil sp ro blee m en a a n willen ha ken bij enige uitsproken van ir.J. Zw art, teeto r aan de Technische Hogeschool te Delft, inzijn openba re les van 3 februari 1961.Ir. Zwo r t heeft toen gesteld, dot de kwal iteit van grind meerdoor het toeva l en de noluur, dan door menselijk ingrijpenwo rdt bepaald, o mda l de korrelverd eling van exploitatie totexp loitatie varieert. 0) Dil is volkomen juist en ik zou hieroannog willen toevoegen, dat men ze lfs in ?? n exploitatie vcri?ren-de grindkwa liteiten kon a antreffen.Dit kon o l o p ee nvoudige wijze geconstoleerd worden bij deexplorat ie van een gr indterrein, door op verschillende diep-ten, bij vo orbeeld om de 2 meter, de Iijnbeidsrnodulus van hetgri nd te bepalen.Verder zegt ir. lw art, dat ee n bei nvloeding van de korrel-ve rde ling slech ts mogelijk is met kostbare voorzien ingen inde winw erktuigen of een minstens even kostbere scheiding inkorrelg roepen.Desondanks hebben de grindproducenten besloten, in dil op-zicht iets te doen.De situa tie is name liik deze, dal hoewel het lot nu toe geleve rdebetongr ind met de handelsaanduiding '5-30 mm' gebruikt wordtdoo r betonmc rtelcentroles en op alle we rken, waarop de G ,B.Y.zee/resultaat von 106 grindmonsters, getrokken bi;g rindbaggerbedrijvenpercentage aangewonnen grofgrind, fiin grind enbelongrind over dejaren 1952-J963s'/,0?I I,1_ _l_ _ _ _ _!Sdoorsnede over Maas en uiterwaa rdlijk in diverse ka rreifracties gesepareerd kunnen warden endoor ee n wasproc es moe ten klei en an de re verontreinigingenwor den verwilderd,De zeef- en wasi nsta llatie is don ook ee n heel bela ngrijk ele-ment.Het ca "strue ren von een derge lijke installatie is ge en ee nvoudi-ge zco k. Dit blijkt we l uit he t feit, dot men pra ktisch op elkemolen weer een an dere constructie aantreft. Sommige molensbezitten rote rende zeeftrommel, te rwiil andere daarentegen zijnuitgerust met trilzeven.De keuze va n het was- en zeefsystee m wo rdt door een aa ntalfactoren bepoald, zoals het aa nta l gr ind, oo rte n, da t men wilkunnen ofleve ren , de capaciteit van de molen en de gra de ringvan het terrein, waa r de molen wordt ingezel. Wat het laatstebetref! kamt het dan ook voor, dat een zeefinsta lla tie, die uit-ste kend voldoet in een terre in met relelief veel zand, in een ter-rein met weinig zond en grover mat eriaal bes list on geschikt is.De mee st ee nvoud ige installatie is d ie, wa arbij de na a r bovengebrac hte specie wordt gesepa reerd in zan d (tot 5 mrnl. beton -gr ind (5? 30 mm) en grof gr ind (gro ver don 30 mm).Buiten de vraa g naa r het no rmale betongrind is er, ten behoevevon ve le doe lein den echter ook een gr ote behoe fte aan de zgn.fijne grind,oorten, bij voorbee ld in de afm etingen 3 - 8 mm,3 _10 mm, 3 . 12 mm, 5 - 15 mm, en 5 - 20 mmo Om de ze soor tente kunne n leveren, moet don het aantal zeefvla kke n wa rde nuitgebreid en verwisse ling von zeelplaten en zeefgaas ma et opee n eenvoudige wijze magelijk zijn.Het ho ofd produkt blijft echter het betongrind en de /ijneresoorten verkrijgt men dus, da a r een gedeelte van d e betref-Fende fracti e a a n de soort 5 - 30 mm te o nttrek ken.In hoeverr e d it mogeli jk is wordt oo k weer bep aa ld doo r deterreino msta ndig heden.Wat het grove grind betreft, zij o pgemerkt dat weliswaar eenge de elte hiervan in de steenbrekenjen wordt verwerkt tot ge -broken gr ind maar de so nda nks bestaat er toch nog ee n be lang-riik overscho t.Alle pogingen om in betonconstructies meer grof gr ind toete passen, heb ben dus de grootste belongs lelling va n de qrind-produc enten.Het zond ka n niet zonder meer worden afge leverd, omda t d itvrijkomt samen met het waswater, tenzij de be lading plaatsvindt in een be unschip.Verschillende bedrijven hebben daarom ac hte r hun grindmo-len ee n zandrad ol een zondelevotar gek oppeld, waarmee hetmoge lijk is het za nd in min of meer droge toesland in het sch ipte brengen.Nu zal men zich missch ien af vra ge n, hoe het komt, da l er bijliid en wijle toch nog klei in he t grind voorkom t, onda nks deaa nwezi ghe id van een wesmstcltctie. Dit ka n in de eersteplaa ts het ge volg zijn von het niet zorgvuldig a fruimen van debove ngrond lot op het za nd-gri nd pa kkel. Bij en ig,zins belcnq-riike hoevee lhede n klei heeft de wcsinstctlotie gewoonl ijk nietvold oende capaciteit om de klei te ve rwijderen.Belangrijke r is echter het voorkomen van kleilagen in het zand-gr indpakket zelf. Wa nneer men bij het ba gg eren op zo'nlaag stuit en de hoe vee lheid noor boven geb rach te kle i is zogr oot, dal men niet d irect schoon gr ind kan afleveren, danblijft er maor ??n pra ktische oplossing ove r, na melijk het zgn.vo orwoss en.Dil be tekent in principe, dat de opgebaggerde sp ecie wordtgC!sepa reerd in grof grind, be tongrind en zand.Het betongrind, dol klei bev at, wo rdt nu in een onde rlosseropgev a nge n en elde rs in de grin dexploitatie geklopt.Wa nneer d it voo rgestor te gr ind nu voor de twee de maolop?nieuw wo rdt op ge ba gg erd, kan gewoonlijk zonder moe itesc hoon gr ind worden a/ge leve rd.Men zol er wel va n overtuigd zijn, dat de aanwez igheid vanderge liike kleila gen in een terrein bijzonder onaangenaam ziin,omda t men dan moet beschi kken over ee n speciale molen dieCement XVI (1964) 5 299doorJ . F. Th. L e m, Ing., N.V. ENe l23 32 4620,150 0,300 0,600 1.40/'lig. J?2. eisen stellen oan zond en grind, volgens G. B.V. 1962EISEN TE STELLEN AAN GRIND ALS TOESLAGMATERtAALVOOR BETONDe derde spreker, de heer J. F. Th. l e m, ing., hield a ls laa tsteeen voordracht over de eisen d ie de beton tech noloog stelt aanhet te gebr uiken grind, a ls toesla gma ter ia al in een betonmenq-set.Een nadere bescho uwing omtrent de opbouwen de functie vanhet toes lagmateri aal komt het meest tot zijn recht binnen hetkader van de opbo uw van hel betonmengsel. Vooral in de laat -ste decennia zijn de inzichten omtrent de sa menstelling von debetonspecie verdiept.In het al gemeen kon gesteld worden dot ee n betonmengsel be-staal uit de grondstoffen cement, inert toe sla gmateria al e n wa -te r. De eisen die de e rbij ges leid worden a an het toesla gma-teriaal vloeien voort uit de wens naar een zo goed mogelijkeverdichting va n het geheel.De be?nvl oeding van de betonsa mensle lling door de chemischesamenstell ing va n het wat er we rd vroeger enigszins over-tra kken. Momentee l zijn de opvattingen omtrent de samenstel-ling van het a a nmaakwater verruimd. In bepaalde gevallenwordl het bij voor beeld niet bezwaarli jk geacht om al s a on-mookw oter zeewat er te gebruiken. Strenge re eisen wordenwel geste ld a a n wa ter voo r de na behandeling van belon .Bii ee n na der e beschouwing over de hoeveelhe id wa ter in debetonspecie. is een onderscheid te maken tussen:a. wa ter nodig voor de hydroter ing van hel cementb. wat er, verei st voor hel verkrijgen va n een goede verwerk-baarheid va n de betonspecie.Het onder 0 genoemde water, nod ig voor de hydrotering vanhet cement, bedroogl in nor male gevallen co. 15'/0 va n hetcementgew ichl. Er is een veel grotere hoeve elheid aanmaa k-water nodig, omda t an de rs tijde ns het verdichten en verwerkende korre lsta peling moeilijk beweegbaa r zou zijn. Het evertel-lige wa te r dot dus de verwe rking va n de spe cie verg emakk e-lijkt, zal op den duur door verda mping kunnen ver dwiinen.Naa rma te deze hoeveelh eid we ter groter is, zal ook het oen-tol pori?n do t daa rdoor in het beton a chterbliilt, groter zijn.De por i?n vullen zich met lucht en het is begrijpelijk dol dezede ste rkte va n het beton ongunstig beinvl oed en. Daarom dienthet wa ler voor de verwe rkbaarheid zo ge ring mogelijk te zijnen beslist niet meer Ie bedragen don noodzakeli jk is.Een andere facto r waarva n de verw erkbaarheid aFha nkelijkis en die dus tevens invloed heeft op de wa ter-cementfactor,is de korrelo pbouw va n het toesla gmateriaal.In de natuur komen zee r dic hte korrelslapelingen voor, d ie in2 46 B 10 12 14 16Inse7J??Van loeposs ing er door de grindprod ucenten nooit enigegar anti e geg even da l dit grind ook inde rdaa d aan de eisenvan de G .B.V. zou voldoen. Bovendien is er ?n de pra ktijk geensproke van, dot de grindsoor t 5- 30 mm maximole kor relc fme-tingen zou hebben van 30 mmo Gewoonlijk is dit mate riaal vee lgrover.Het is usance, dot de handelaar het grind koopt onder de voor-waa rde, dot de keur ing van de lod ing aa n de baggermolengesch iedt.Door de ze keuring op het oog plaats vindt, is op het momentva n de belading van een schip nooit bekend of het grind lnder-da ad a a n a lle G. B.V.-eisen voldoet. De grindschipper kan ditook niet zonder meer beoordelen.Uit de ervaring is gebleken, dot ee n gedee lte van de tota legeleverd e hoeveelheid beto ngrind wel a a n de bedoelde eisenvoldoet, moor dit is don dikwijls het g.eva lg va n gun stige ter-reinomsta ndigheden. Het staat echler vast, dat ee n groot ge?dcefte van het betongrind niel aan deze eisen voldoet.Nu is in de G. B.V. 1962 de aldeling 'bouwcontrole' vervallen.Men gaat e r blijkens het voorwoord in de G.B.V. va n uil, do twat vroe ger o nder 'b ouwco ntrole' werd voorgeschreven, than sga ngba re pra ktijk is ol be heert te zijn.Dit be tekent dus, dat pra ktisch alle voor gewa pend?beto ncon-st-acties bestemde grind nu wel aa n de e isen va n de G.B.V.za l moeten voldoen. Men mag d us verwachlen, dal de vraagnoor dit grind z a l toenemen.De gr indp roducenten heb be n daa rom besloten, naa st de be ostaa nde soo rt 5 30 mm een nieuwe grindsa ar t ter besc hikkingte stellen, die de naam 'keurgrind' draagt. Dit keurgrind vol-doet geheel aan de e isen va n de G.B.V. 1962 en wo rdt, integenstelling tot hetg een voor de normal e gr indsoo rte n ge-bruikelijk is, geleverd met garantie voor de wol.Dit betekent dus, dot de af nemer niets meer te maken heeltmet afk euringen en alle daa raan verbonden nar ighede n.Ik wil nu nog even te rugkome n op de vraag of aan Rijngrindde voorkeur moet worden gegeven boven Moasgrind en in ditverband willen verwij zen noor ee n rop port va n de hee rRo e b e r t d.d. juni 1963, ove r de petr ologi sche ona lyse vanRijn- en Moasgrind.In dil rop port wo rdt ge zegd, dol de Rijn en de Maas niet a ltijdgestroomd hebben volgens hun teg enwoordige loop .Lui k en Bonn zijn de toppen van twee puinkegel s, waa rin res-pectievelijk de Rijn en de Maa s gedurende het d iluvium steedsee n nieuwe bedding hebbe n gevormd en waarin zij hun rnc-leriaa l hebben algezet.Zo heelt de d iluvia le Rijn in hel huidig e stroomgeb ied va n deMaas in Noord- en Midden- l imburg gestroomd en door Rijn?mat eriaal a fgezet, terw ijl de diluvia le Maas in hel huidigestroomgebied va n de Rijn ten na arden van D?sse ldo rf Maas?mat eriaal heeft gede poneerd.Op enkele plaa tsen langs de Maas koml da n ook op gro lered iepte grind voor, dot inde rdaad al s Rijngr ind is gedetermi-nee rd.Het zuivere Rijn? e n Moasmateriaa l is gewoonlijk zon de r veelmoeite te onde rscheid en, omda t het Rijngrind lichter van kleuris doo r het hogere geholte a a n wilte kwa rts. De kwar ts inMaasgrind is gew oonlijk bruinig door limo nietaa nsla g.Het genoemde rapport geelt da n ten slotte de volgende ee n-clusie.Kwa r t s word t algemeen als een gunstig bes ta nddeel voorbeton beschouwd.in Rijnbetongrind 40 - 60 gew.%in Maa sbetongrind 20 - 30 gew.%V u u r s t e e n is waarschijnlijk ongunstig.in Riinbeto ngrind 0 - 5 gew.%in Moa sbelongrind 10 - 20 gew.%Z o n d s l ee n is o ngunslig door gebrek aan sterkte (V 0 nM 0 0 e (1 94B)).in Rijnbeto ngrind 15 -25 gew.%in Moas belongrind 15- 25 gew.%Kw a r ls i e t i ncl. pyrie tkwa r tsiel.in Riinbelo ngrind 15?30 gew.%in Moasbetongrind 30 - 50 gew.%Het za l nu duidelijk zijn, dat men niet a pr iori kon zeggen, dotRijngr ind len aanzien van belon bele re eigenscha ppen zouheb ben don Maasgrind, omdat de win ploots bepalend is voorde grindsomenstelli ng.Uit de Rijn kon grind met een samenstelling van Moa sgrindworden gewonnen en omgekeerd.maaswijdte In mm ( N 480 )300 Com.nl XVI Nr. 5lig . 3?4 . toeslagmateriaal, sa mengesteld uit 'I iin' za nd en 'grof'grind23 4 6u.atoe slagmateriaal, sa mengesteld uit 'gemidd eld' zond engrind0.150 o,3OO 0.600 1.4m aa'WIJdt e In m m0,150 0,300 0.6 00 1,4 2,8maa.wiJdte In mm ( N 4 60 )O,150 0,300 0.600 1,4 2.8maa.wiJdte In m m ( N 460 )zandIo I /o/_-- -0./. .. .. 50 . /. gr, /grln dI Ioococo -o40 ' /. : 'j.cIcco)oo eo 1/oz a n d6 4'1. -o e . /.70lig , 5.20??.s 40teaioseovoe47, e??' dP =lOO 11DIn de rivierbedd ing wa ar in vroegere jaren grind afge zet werd,is de korrelo pbouw niet overa l iden tiek, omdat doo r stromingva n het wa ter fijnere korrels strooma fwaa rts ge voe rd zijn,Daarom wo rdt in de rivierbedding op de e ne plaats grof enop andere plaatsen, meer stroomafwaa rts, fijner grind gewo n-nen.Bij de benam ingen fijn en grof grind dient men erop bedac ht tezijn dat deze bena mingen in hel grindbedriif we l eens ve r-kee rd geh antee rd worden en niet overeenstem men met de be-grippen die in de betontec hno logie hie rvoor ge lden , (Fijn) en(graf) he bben in bovengenoemd verba nd a lleen betrekking opde a fmeti ng van de maximale kor rel. Va nda ar dal grindsoor-ten met een maxi ma le kor rel van 30 mm, die voor de beton-techno logie idea a l van op bouw zijn, weinig geschikt zijn omin een mengse l te worden toegep ast, wanneer een gedeelte vanhet a a ndeel (lijn) eru it wordt gehaald waardoo r de gr indsoortvoor (grof) doorgaa t.In de grindw inning heeft men reken ing te houden mei de veledoe lei nden waa rvoo r grind gev raagd wordt; er is vraa g naa rza nd, lijn gr ind, pa relgrind, tui ngrind, enz. Va nda a r dat het qe-won nen gr ind in fracti e s on tleed wo rdt. Deze Irocties zo ude nvoor ge bru ik al s betong rind weer alle geheel moeten wordensame ngevoegd om ee n ideaal beton meng sel te kunnen maken,Ter verk rijging van ee n goed beton moe t aa n het toeslagma ?toric el de eis worden gesteld dot de gra fische voorstellil'lg vonde zeefresten binnen bepa a lde gren zen de Fullerkromme bena-dert, ofwel dot de fijnhe idsmodulus (dit is de som va n decumula tieve zeefresten van het materiaal op een a a ntal ge-definieerd.:! zeve n, uitgedrukt in gew ichtsprocenten, gedeelddoor 100) naar gelang de soort beton binnen de gestelde wa a r-den ligt.De ta bell en voo r de ideal e fijnheidsmodulus die rekeninghoud t met grootste korrelalmeti ng, hoeveelheid ce ment per m',vor m en oo rd van het toeslagmateriaal en a fmetingen van debetonc onstructie, aiin geba seerd op in de nat uur voorkomende,niet door ing reep ver minkte ma terialen. Wa nneer uit het in denatuur voorkome nde gr ind be paa lde fracties gehee l of qedeel-le liik weg worde n genomen, don klop pen deze ta bellen nietmee r. De eisen in de G.S.V., geste ld oe n het toesla gmater iaal,houden reken ing met het in Nederland voorkome nde grind,Theoreti sch juiste eisen die all een gericht zou den zijn op helbere iken ven een optima le betonsamenstelling, lauden eengroot deel van het ge won nen mat eriaal uitschake len.de loop de r jaren zO zijn gevormd, zoa ls bi j voorbeeld mari -tieme a fzett ingen . Ook grindwege n die a l ta lloze ma len op-nieuw zijn uitgev uld, benaderen op de n duur eveneens eenbijna idea le, dic hte ko rrelopbo uw. Dit ka n ook ge zeg d wordenvan de gri ndofzelli ng langs de rivie re n. Wan nee r dergelijkelag en ond erzoc ht wo rden, blijkt de ko rrelop bouw grafischweergege ven, een pa rabool op te leveren, de zgn. Fullerkro m-me, waa rvoor Fuller een verge lijking heeft opgestel d. In dezeverge lijking wordt het percenta ge doo r de zeef mei ee n ope-ning va n d gelijk gesteld aan 100 ma al de wortel uit de de lingvan de afmeting va n de zeef d door de grootsle ko rrela fmetingD.In formule weergege ven:fig. 6 toeslagmateriaal, sa mengesteld uit g rind waaruit 20%'grind 5-15 mm' is afgezeefdEen aantal grafieke n van combina ties van zond en grind geelteen inzicht in de problemen wa armee de praklij k qeconlron-teerd wordt.Figuur I loonl een graf iek waarin de gebieden aangegevenzijn waartussen de zand- en grindlijnen moeten liggen. Voor tsis de Fullerkromme aangegeven die het theoretische idea lemengse l we ergeeft. Afwiikinge n va n de Pulter kromme ziinbin nen be paalde grenz en toeeesteen. ol d ient te warden npqe-merkt da t een ofwiiking van 5% in de pra ktiik reeds een on-gunstige uitwer king heeft Afwijkingen onder de Fullerlijn dui-de n a an dat het mengsel grover is, afwij kingen boven de Fuller-lijn geven een te fijn mengse l oe n. ln het eerste ge va l za l hetmengsel minde r goed verw erkbaa r zijn, in het laatste geva lwordt meer aanmaa kwater vereist, hetgeen een ongurlstige in?vloe d heeft op de ster kte van het beton.Figuur 2 geelt hetz elfde beeld a ls figuur 1; de maaswijdte isevenwel aangegeven in Ne derl a ndse zeven volgens de no rmN480, die op logaritmische school uitgezet zijn. De qestippet-de Fulle rkromme wordt niet door de G, S.V. aangegeven.(zie vervolg o p blz. 312, 2e kolom)0,150 0 .300 0.600 1,4m a a s w j d t e '1'1 mm23 46Cem ent XVI ( t 964) Nt, 5 301