T.Teunissendirecteur Schokbeton, KampenTer introductieTijdens het zevende Internationale Betonwa-rencongres (BIBM) te Barcelona, was eender werkzittingen gewUd aan mallen voor ge-prefabriceerde betonelementen.Algemeen rapporteur was de Duitser O.Hoff-rnann, die in zijn lezing aandacht besteeddeaan de beschikbare materialen waarmee be-tonelementen vervaardigd kunnen worden.Nieuwe gezichtspunten kwamen eigenlijkniet naar voren; maar als rubricering vanmoqelijkheden was zijn bijdrage zeer waar-devol.De lezing van de heer Teunissen die lnte-graal is opgenomen, oogstte veel waarderingvanwege de praktische aanwijzlnqen diedaarin vervat zijn. Red.Gepolijst en gelakt houten moeder-model ofpositief, gereed voor de vervaardiging vande plastic malCement XXIV (1972) nr. 8Gewapende plastic mallenvoor geprefabriceerd betonOnze samenleving wordt tegenwoordig geconfronteerd met een grote toevloed van nieuwesynthetische. materialen. Dit materiaal is vriJplotseling het gebied van de bouwen waterbouwbinnengedrongen. Het gebruik van met glasvezel gewapend plastic als een materiaal voor devervaardiging van plastic mallen in betonfabrieken is in de laatste 10 tot 12 jaren enorm toe-genomen, vooral in verband met de produktie van beton voor architectonische doeleinden.Tegenwoordig is in de architectuur een streven merkbaar om de voordelen van geprefabri-ceerd beton zoals flexibiliteit en economie beter tot hun recht te laten komen. De architectenbemerken, dat zij door het toepassen van betonelementen met gevarieerde textuur en ex-pressieve vorm, economische ontwerpen 'kunnen realiseren. Hiervoor vormen de gewapendeplastic mallen de moderne gereedschappen.De laatste 10 jaren kenmerken zich door een aantal opmerkelijke toepassingen van gewapen-de plastics, en in een aantal gebieden hebben zich belangrijke ontwikkelingen voorgedaan.Maar in de korte geschiedenis van het gebruik van gewapende plastics in de betonindustriehebben de fabrikanten ook de oorzaken van succes en gebreken leren onderkennen. Zorg-vuldig gebouwde en even zorgvuldig gebruikte plastic mallen hebben enkele waardevolleantwoorden opgeleverd inzake moeilijke problemen; onachtzaam gebruik heeft geleid totjammerlijke mislukkingen.Mijn ervaringen op het gebied van gewapende plastics zijn gebaseerd op een experimenteelstadium van 5 jaren en een praktische toepassing van 7 jaren. Gedurende deze periodehebben wij een groot aantal fouten gemaakt, vooral de eerste jaren.De oorzaak van alle problemen was terug te voeren tot:a. onvoldoende chemische kennis in deze materie;b. onvoldoende gebruik van beschikbare informatie;c. pogingen om te veel ineens te willen bereiken.Nadat wij onze kennis op een aanvaardbaar niveau hadden gebracht, door ons op de hoogtete stellen van de belangrijke informatiebronnen, hebben wij als vanzelfsprekend het strevenverlaten om in korte tijd te veel te willen bereiken. Ofschoon de vervaardiging van mallen vangewapend plastic relatief eenvoudig is, blijkt voor het bereiken van goede resultaten het tochnoodzakelijk te zijn een gerichte kennis en ervaring te bezitten in de vervaardiging van mallen306Kolomelement wordt uit de plastic malgehesen; deze mal is vervaardigd op hetpositief van de eerste foto. Bodem enwanden vormen ??n geheelKunststof mal voor cassettenbalk; de malbestaat uit ??n geheelCement XXIV (1972) nr. 8voor architectonisch beton. Het gaat hier om een gespecialiseerd ambacht, waarbi] eennauwe samenwerking vereist is tussen de mallenmaker en de afdeling betonproduktie. Kennisop beide gebieden moet dus worden ingebracht. ,Het kan nuttig en noodzakelijk zijn om reeds in een vroeg stadium overleg te' plegen met dearchitect, ten einde de vorm van de elementen aan te passen aan de maltechniek. Wanneerheter om gaat een perfect element te fabriceren, zijn architecten graag bereid hieraan meete werken.Er van uitgaande dat de basiseigenschappen en de secundaire eisen betreffende een malbekend zljn, zal ik, overeenkomstig de wensen van het organisatiecomit? van dit congres,verder ingaan op de praktische kant van het maken van gewapende plastic mallen. De eerstestap tot het fabriceren van derqelljke mallen is het maken van een moeder-model of positiefvan de gewenste vorm op ware grootte. Ofschoon gips, staal, klei, hout, schuimplastic of nogandere materialen gebruikt kunnen worden, passen wij daarvoor alleen hout toe, of hout incombinatie met andere materialen. De kwaliteit van de oppervlakafwerking van een geredemal is in belanqrljke mate afhankelijk van de oppervlakafwerking van het moeder-model. Hoemeer aandacht geschonken wordt aan het model, des te beter zijn de eindresultaten.307Combinatie van geplastificeerd multiplex enin het midden laminaat; dit laatste is herken-baar aan de donkerder kleurKunststof mal voor T-balk, alleen de kop-schotten z?n losKunststof mal voor een element t.b.v. eenfontein, geplaatst voor het stedel?k theaterin Dortmund. De foto toont hoe een inge-wikkelde vorm toch eenvoudig kan wordengerealiseerdHet oppervlak van bet model, in ons geval gemaakt van bout, wordt zorgvuldig gepolijst engelakt. Om te voorkomen dat de kunsthars aan bet positief of moeder-model - of hoe men betook noemen wil - blijft kleven, wordt ter vereenvoudiging van het lossen dit moeder-modelvoor het aanbrengen van de kunstharslagen meteen ontkistingsmiddel (bij voorbeeld poly-vinyl alcohol) bestreken. De eerste stap voor de vervaardiging is het aanbrengen van eengelcoat op het gereed zijnde model. Wij gebruiken in de regel hiervoor een blauwkleurige gel,waardoor het eenvoudiger te controleren valt of de laag gelijkmatig is aangebracht.De gelcoat kan zowel worden uitgestreken als worden aangebracht door middel van spuiten;de dikte bedraagt 20-25 micron. De film kan het beste in verschillende lagen wordenaan-gebracht. Dit te doen in ??n fase moet zelfs worden ontraden, omdat opgesloten luchtbellennaderhand de oorzaak kunnen zijn van afbladderen en ongelijke dikte. Aangezien een goedeverharding van de gel van groot belang is, dient men daarvoor de nodige tijd toe te staanvoordat verdere werkzaamheden aan de mal volgen. Een verhardingstijd van 4 uur bij eentemperatuur van 24?.C is voldoende, Op dat moment kan de eerste glasvezelmat worden aan-gebracht. Deze moet dun en plooibaar zijn om een glad oppervlak zonder vouwen en lucht-holtes te verkrijgen.Cement XXIV (1972) nr. 8 308Twee?delige kunststof mal voor de vervaar-diging van de gedraaide kolommen van deAmerikaanse Ambassade te Dublin. Elkmaldeel is verstevigd met multiplex en ge-monteerd op een stalen frameCement XXIV (1972) nr. 8Deze onderlaag wordt daarna voorzien van een dikkere laag polyester of epoxy-hars waaraaneen katalisator is toegevoegd in nauwkeurig gecontroleerde hoeveelheid. Omdat de hars totin de onderlaag moet doordringen en de lucht er uitgeperst moet worden, gebruikt menborstelsof rollers ter verkrijging van een zo goed mogelijk resultaat. De daarna volgendelagen van glasvezelmatten moeten dikker en sterker zijn. Steeds wordt de reeds beschrevenverwerkingsmethode herhaald totdat de ontworpen wanddikte bereikt is. De gemiddelde diktevan het laminaat hangt af van de afmetingen van zo'n mal. In de meeste gevallen zal dezevari?ren van 4 -10 mmoZo'n laminaat is uit zichzelf niet sterk genoeg om de krachten op te nemen, die ontstaantijdens het verdichten van de hetonspecie. Daarom wordt over het laminaat een versterkingaangebracht bestaande uit hout, staal of een samenstelling van droog zand met een hars-soort. In de meeste gevallen is het zelfs noodzakelijk om een volledig houten of stalen frameaan te brengen ten einde de vereiste sterkte en stijfheid te verkrijgen.Ten slotte kan de mal van het moeder-model gelicht worden. Geadviseerd wordt om beslistniet binnen de 24 uur en liever ook niet binnen de 48 uur nadat de mal verwijderd is, te gaanpolijsten, de was aan te brengen of te poetsen. Een wachttijd van 24, resp. 48 uur is vanbelang voor de nabehandeling. Wanneer in die tijd enige bewerking aan het oppervlak plaats-heeft, loopt men kans dat het oppervlak dof wordt. Voordat men de mal voor de betonproduk-tie inzet moet men deze grondig in de was zetten. Men gebruikt daarvoor een huishoudwasvan goede kwaliteit. Wassoorten op siliconenbasis zijn niet aan te bevelen, aangezien deze dehechting van de betonspecie aan de mal onvoldoende tegengaan. Het verwijderen van dezewassoorten van het maloppervlak zal bovendien veel moeilijkheden veroorzaken.Voordat de betonspecie voor de eerste keer in de mal gebracht wordt, moet men het opper-vlak twee of drie keer met bekistingsolie bestrijken, waarvoor men oplossingen gebruikt opbasis van stearinezuur of kerosine. Het is aan te bevelen om deze procedure, zij het in ge-ringere mate, bij elk volgend gebruik te herhalen. In het algemeen kan gesteld worden datmen voor plastic mallen evenveel bekistingsolie gebruikt als voor stalen mallen.Het houten moeder-model kan opnieuw gebruikt worden om een serie identieke mallen tevervaardigen. Wanneer de contramal gemaakt is van een materiaal dat slechts de vervaardi-ging van ??n mal mogelijk maakt, kan desgewenst op deze mal een nieuwe contramal vangewapend plastic geproduceerd worden.309Een recent voorbeeld van betonelementenvervaardigd in kunststof mallen is deLandesbank te M?nster. In de mermerqleddewitte elementen is lichtbeton (Kortin) alstoes/a