Duidelijkebegripsbepalingen a.u.b.Commentaar op het artikel van CUR-commissie E1 betreffende'Arbeidseconomie en bouwkosten bij betonskelet-constructies'Alsof in de litteratuur al niet reeds een ver-schil in risico's was onderkend in onbeken-den en onzekerheden c.q. risico's in deruimte (obstakels in de grond) en in de tijd(bedoelingen opdrachtgever), of het onder-scheid in calculeerbare en niet calculeer-bare risico's, die dan wellicht te verzekerenzijn. Deze studie poneert zonder meer datalle risico's bouwtijd-gebonden z?n.j.?direct productief (bekisten)'1t?dgebondenindirect productief .. niet tijdgebondenIn Cement xx (1968) nr. 3 publiceerde CUR-commissie E 1 het eerste deel van het be-doelde artikel. Hierin Z?n behandeld: 'eenaantal belangr?ke begrippen op het gebiedvan de arbeidsstudie en organisatiekun-de .. .'Met respect voor het waardevolle werk datis verricht, zou ik enkele opmerkingen willenplaatsen naar aanleiding van de medede-ling: 'in deze b?drage zal een studie (...)worden behandeld'.M?nsinziens wordt een aantal nietgepre-ciseerdebegrippen geTntroduceerd, die deduidel?kheid van de verhandelirg niet tengoede komen.Loonkosten, ... Deze worden bepaald door:het aantal te verwachten manuren en voortsde loonkosten per manuur. Indien men con-juncturele invloeden buiten beschouwinglaat, is in dit verband alleen de eerste fac-tor van belang. Het aantal te verwachtenmanuren kan worden bepaald door zgn.t?dnormen .. .'.De rest van deze paragraaf handelt dan,uitgaande van deze laaste zin hoofdzakel?kover de zgn. produkt-gebonden kosten, ter-wijl later nog loon, uitvoering, bewaking enandere worden .geTntroduceerd.Tot de materieelkosten worden in de vol-gende paragraaf bedieningskosten gerekenden wel als typische t?dgebonden-kosten enniet productie-gebonden.Bij het 'omschr?ven va:l de manuurkostenwas het zinvol geweest deze te splitsennaar wel/niet op CAO.-basis be~oonde ar-beid en in tweede irstantie naar productie-gebonden en algemene bouwplaatskosten.Het was dan duidel?k geweest welke loon"kosten in deze studie worden bedoeld.rCAO.-lonenlonen(maandlonerslniet CAO.-lon?n ?weeklonersCement XX (1968) nr. 5Materieelkosten, ... De materieelkosten kunnen wordenverdeeld in twee groepen, enerz?ds loutergebonden aan de gebruiksduur (bouwt?d),anderz?dsafhankelijk van het object ..... '.Het is wensel?k voor een duidel?ke plaats-bepaling in de 'studie' eerst het begripmaterieelkQsten vast te leggen.Materieel is te verdelen in:? verbruiksmaterieel (brandstoffen, vettenen smeermiddelen);? koop/verkoop-materieel (hulpmaterieel -bekistingshout);? huurmaterieel (torenkraan, dragline).B? het huurmaterieel moet een onderscheidworden gemaakt tussen huurmaterieel, dateen gegeven meetbare productie moet ver-richten (grondverzetmachines) en huurma-terieel dat voortdurend beschikbaar moetz?n op het werk.In het kader van deze studie bl?ken alleende zgn. t?dgebo\1den materieelkosten vanbelang te z?n, die in het artikel Z?n uitge-splitst in:{huurtarievent?dgebonden bedieningskosten1transporteneenmalig montage/demontage? reparerenenergiekostenDe energiekosten behoren overigens tot detijdgebonden kosten. Niet draa;en,geenenergie c.q. brandstof.Bedrijfsrisico'... Ook als bouwtijd-gebonden kosten kun-nen worden beschouwd de ondernemersbelo-ning en het bedrijfsrisico, daar het risicozich recht evenredig, ofwel het indexcijfervan de ondernemingsbeloning zich omge-keerd evenredig tot de bouwt?d verhoudt .. .'{kraanbedieningmagazijnbediening- opstellen keten/kranen1tijdgebondenf (keetbediening, uitvoering)196Bouwcyclustijd'... De bewerking met de langste procestijdis bepalend voor de bouwsnelheid van alleelkaar opvolgende bewerkingen: de maatge-vende procestijd wordt de bouwcyclustijd. genoemd .. .'En verderop:'... waarbij de maatgevende bouwcyclustijdbepaald is door de langste procest?d van debewerkingen .. .'Vraag: Is de maatgevende procestijd gel?kaan de bouwcyclust?d of vormt de langsteprocest?d een onderdeel van de bouwcy-clust?d?De maatgevende bewerkingstijd dient gede-finieerd te worden als 'de bouwsnelheid'. Deniet-maatgevende bewerkingen hebben debeschikking over de tijd gelijk aan de bouw-snelheid, maar behoeven deze niet volledigte gebruiken. In de werkregeling kan vandeze marges bij het bepalen van ploegtakengebruik worden gemaakt om de zgn. ploeg-afstemverliezen zo? gering mogelijk te hou-den. Bij het gegeven produktieschema b iser sprake van een steeds terugkerendereeks van bewerkingen die enkele malen opdezelfde w?ze in dezelfde volgorde moetenworden herhaald. Men spreekt hier van eencyclus van bewerkingen.De tijdsduur per bewerking is afhankelijkvan:1. werkmethode;2. hoeveelheid te verwerken materiaal;3. aantal arbeiders;4. beschikbaar materieel.Verder moet bepaald worden de technischeminimale interval om een zo doelmatig mo-gelijke organisatie te verkrijgen. Ten eindeeen constante stroom te bewerkstelligenzal voor alle achtereenvolgende bewerkin-gen per werkdeel dezelfde tijdsduur uitge-trokken moeten worden.Bij het betonskelet met 6 bouwlagen, is elkebouwlaag in 5 stortsecties gedeeld. Op zichis dit reeds een keuze, die in de studie nietis gemotiveerd, terwijl het tot een essentieelonderdeel bij het bepalen van de bouw-cyclustijd behoort.De ruwbouw van elke verdieping kan pasbeginnen, nadat die van de vorige verdiepinggereed is. Nu zijn er diverse manieren omde ruwbouw cyclisch te laten verlopen.Voor het bepalen van de bouwcyclustijd is,uitgaande van het produktieschema b aan-genomen dat:1. de som der intervallen 7 dagen bedraagt,waarbij de intervallen onafhankelijk vande tijdsduur der bewerkingen z?n;2. de tijdsduur, binnen zekere grenzen, naarbehoefte kan worden verlengd of verkortdoor bijv. vergroting, c.q. verkleining derploegen of materieel-inzet;3. het storten van de vloer ??n dag duurt;ProdukVe-schema bGegeven als figuur 3.n het bedoelde artikelvan CUR-comm?ss:e Elwerkbare dogenbewerking nr- 1 2 3 4 5 678 910 1112 13 1415 1617 1819 I~ 2122 23 2425~ 27:J329~ 31 132~3'1.35f3637 383940stellen kolomkorven 11?lao 2?100 BO 00b let .stellen kolomkist 2storten kolommen 3ontkisten kolommen 4stellen ondet;'steu- 5nmgsconstellen bolkbek. 6stellen vloerbek. 7vlechten bolken 8vlechten vloeren 9storten vloeren 10~ intervallen. )1 ~stortduur vloergedeeltebouwcyclustijd bouwcvclustiid ,~ bouwcyclust?d'I' q''"4. de minimale interval tussen storten enstellen van de kolomkorven voor de vol-gende verdieping nihil is;5. de bewerkingsduur, dus ook vlechtenvan de vloer, wordt gesteld op x dagen.De som der minimale intervallen + x +stortdag wordt: 7 + x + 1 == 8 + x plandagen.In deze tijd dienen, op grond van constantestroom, een heel aantal (n) stortsecties teworden verwerkt. Derhalve is 8 + x= n . x.Bepaal nu zo gunstig mogelijke waardenvoor bouwsnelheid en produktie?eenheden.Duidelijk is dat er een tweede cyclus in ditschema aanwezig is, t.w. de bekistingscyclus,en dat de tijd van de bekistingscyclus inverhouding tot de bouwcyclus het aantal be-kistingen bepaalt. Hiermede hoop ik de re-latie tussen produktie-eenheid (stortsecties),bouwsnelheid en bouwcyclus te hebben aan-getoond en tevens die tussen de bekistings-cyclus, bouwcyclus en bouwsnelheid te heb.ben gesuggereerd.Het blijkt dan tevens, dat met het gesteldeWeerwoordDe opmerking van de heer Van Dijke, dat debehandelde begrippen niet voldoende ge"specificeerd zijn, is juist. Dit commentaar ophaar artikel acht de commissie dan ook zeerwaardevol, omdat hierdoor voor een aantallezers de begripsbepalingen duidelijker kun-nen zijn geworden.Cement XX (1968) nr. 5'... voldoende stortnaden .. .' niet kan zijnbedoeld, zomaar een aantal, maar dat dehoeveelheid stortsecties berekend is.Beschikbare werkbare dagenMet welk gezag wordt het aantal beschik-bare dagen gesteld op 191? Waarschijnlijkmet geen enkele, aangezien het een progno-se-getal is, gebaseerd op statistische gege-vens. Waarom wordt dan niet aangeslotenop het gangbare getal van 200 werkbare da-gen. Dit is ten minste deelbaar door 5 engeeft dan 40 werkbare weken.Veel handzamer en even (weinig) exact.Bouwtijd-gebonden kosten per tijdseenheidWel wordt gesteld, dat voor gelijksoortigwerk de bouwtijd de belangrijkste bepalendefactor is vandezekostenelementen, maarjammer is het dat het begrip 'gelijksoortig'niet wordt uitgewerkt.Per tijdseenheid zijn? nl. de tijdgebondenkosten sterk afhankelijk van de fase (grond.werk, heiwerk, ruwbouw en afbouw), waarinhet bouwwerk zich bevindt en tevens van deIn dit verband wil de commissie er evenwelnog eens op wijzen dat de betreffende pu-blikatie, zoals bij de aanhef ook werd ver-meid, bedoeld is als een beknopte weergavevan de belangrijkste gegevens en resultatenvan een uitgevoerd onderzoek op het gebiedvan arbeidseconomie en bouwkosten vanbetonskeletcoflstructies.Hieruit blijkt reeds dat niet zozeer een gede-tailleerde behandeling van alle facetten vande organisatie-techniek werd beoogd, maardat de publikatie veeleer bedoeld was (ennog is) om belangstellenden in brede kringte overtuigen van het grote belang. van eco-nomisch verantwoord ontwerpen en uitvoe-ren van betonwerken, en van de grote ge-volgen ten aanzien van de kosten die ogen-schijnlijk kleine afwijkingen in construcVeen uitvoering reeds met zich mee kunnenbrengen.De commissie meende dat het, althans vooreen deel van de lezers, aantrekkelijk zouzijn om naast het geven van een beknoptebespreking omtrent de invloed op de kostenvan een aantal wijzigingen in constructie en197hoeveelheid materieel, die op het gegevenmoment aanwezig is.NetwerkplanningBij het hanteren van het begrip bouwtijd-verlenging in verband met wijzigingen tij.dens de uitvoering, mag toch wel, in termenvan netwerkplanning, aangegeven zijn datslechts een gering aantal bewerkingen maat-gevend is voor de bouwtijd en een groteraantal bewerkingen niet maatgevend is.Alleen bij wijzigingen in het kritieke pad vanwerkzaamheden zullen de tijd-gebondenkosten mede in aanmerking genomen mogenworden bij verhoging van de bouwkosten.SlotopmerkingZonder te pretenderen een aanvullende stu-die te-hebben verricht, meen ik wel dat uitbovenstaande blijkt, dat de Commissie hieren daar onzorgvuldig te werk is gegaan. Indeze als 'studie' ge?ntroduceerde verhande-ling hadden begrippen wel wat exacter ge.formuleerd mogen worden.1. van Dijke, ing.uitvoering van betonskeletten, ook een aan-tal bij dit onderzoek gebruikte termen en be-grippen te verduidelijken.Dit laatste is in het eerste gedeelte van dezepublikatie getracht, waarbij met opzet ge-streefd is naar beknoptheid en alleen diezaken zijn behandeld, welke in direct ver-band staan met de onderhavige studie.De commissie pretendeert zeker niet eenalgemene verhandeling van begrippen ophet gebied van de arbeidsstudie en organi-satiekunde te hebben geleverd. Een specifi-katie overeenkomstig het commentaar vande heer Van Dijke zou dit wel noodzakelijkgemaakt hebben.In de aanvang van het artikel werd ook ver-meId dat een uitvoerige publikatie van dezestudie zal plaatsvinden in een nog in bewer-king zijnd CUR-rapport. Uiteraard wordtdaarin veel dieper op de betrokken materieingegaan, waardoor het 'gemis aan exact-heid', dat de heer Van Dijke is opgevallen,hopelijk voldoende wordt ondervangen.CUR-commissie El