ir.J.C.MeischkeKemper Beton N.V., RotterdamInleidingDe grote belangstelling voor de demonstrates met dolfijnen was de aanleiding tot de planner)voor net Dolfinarium.Het reeds enkele jaren in gebruik zijnde gebouw werd veel te klein en gaf ook de biologendie de dolfijnen bestuderen te weinig mogelijkheden hun werkzaamheden uit te breiden.In een groter, nieuw gebouw konden meer toeschouwers tegelijk worden opgevangen, tevensook meer bassins worden gebouwd, zoals bij voorbeeld een isolatiebassin waarin men eenziek dier kan afzonderen. Er zijn nu een groot demonstratiebassin en twee kleinere, waarvaner een als isolatiebassin wordt gebruikt.Er waren oorspronkelijk plannen voor een nog groter dolfinarium doch deze opzet kwam tekostbaar uit. Het nu voltooide gebouw is het tweede, kleinere plan.DolfinariumHarderwijkAlgemene opzetHet dolfinarium is een rond gebouw waarin centraal de bassins zijn geplaatst (foto 7). Detoeschouwers zitten als in een Romeins theater daar omheen, alien ongeveer op dezelfdeafstand van het schouwspel. De cirkelvormige theaterbouw blijkt nog steeds de meest idealete zijn. De oplopende rijen zitplaatsen beslaan ongeveer driekwart van de cirkelboog.De fundering en de bassins zijn ter plaatse gestort; de bassins zoveel mogelijk met afgeron-de hoeken (foto 2, fig. 3).Op de fundering zijn tribunespanten gemonteerd die uit betonelementen zijn opgebouwd. Vanspant tot spant spannen L-vormige tribune-elementen, waarop naderhand de stoelen zijnvastgezet (fig. 4, foto 5).Aan de onderzijde worden de tribunes afgesloten met platen van zwart beton, die gestort zijnop rubber platen van Vredestein met een ruw gebouchardeerde structuur. Aan de bovenzijdewordt het gebouw omsloten door een band van grote witte sierbetonplaten met een diagonaalverlopend relief.U.D.C. 69.002:69.057.1Bouwen met prefab-elementen;montage1De tribunes voor 2500 toeschouwers zijnals in een Romeins theater rond deplaats van handeling gesitueerdDe overkapping is uitgevoerd met gelijmd houten spanten die rusten in een om het gehelegebouw rondlopende stalen ringbalk met kokerprofiel (foto 6).Er is nog een ogenblik overwogen of betonspanten konden worden toegepast, doch het veelgrotere eigen gewicht van deze spanten en daardoor ook de veel grotere spatkrachtenzouden de gehele constructie veel zwaarder en duurder hebben gemaakt.De overkapping heeft de vorm van een bol met een straal van 41,24 m. De pijl van de cirkel-boog is 11,22 m. De diameter van de grondcirkel is ongeveer 56 m.De houten spanten rusten aan de top in een stalen ringbalk met een diameter van 5,50 m eneveneens een kokerdoorsnede.Over deze centrale opening is een dubbelwandige lichtkoepel van glasvezel-polyester aange-bracht waardoor het gebouw goed en gelijkmatig wordt verlicht.De normale gordingen in de kap zijn van hout, doch de kap is verstijfd door acht rondlopendestalen gordingringen van kokerprofiel die op druk worden belast en te grote doorbuiging vande houten spanten verhinderen. De kap is dus niet beschouwd als een samenstel van drie-scharnierbogen doch als een ruimtelijke constructie, waardoor de gehele kapconstructielichter kon worden uitgevoerd.Cement (XX) (1968) nr.11 4382De bassins staan onderling met elkaar inverbinding door openingen in dezijwanden, die door hekwerken kunnenworden geslotenCement (XX) (1968) nr. 11 439UitvoeringDe jukken, waarop de tribune-elementen rusten, zijn in twee gedeelten gemaakt, ten einde degewichten van de elementen niet al te groot en te afwijkend van de overige elementen temaken. Elk juk bestaat uit een kolom en een draagbalk die aan de ene kant op de funderingen aan de andere kant op de kolom rust (foto 7). De verbinding tussen balk en kolom kwamtot stand door stekeinden uit de kolom te laten passen in sparingen in de balk en dezesparingen naderhand met cementmortel aan te gieten (fig. 8).Een aantal elementen vroeg speciale aandacht:De L-vormige tribune-elementen verlopen per element en per sector van maat. Gelukkig komter een zodanig aantal sectoren in net gebouw voor dat toch nog redelijke series ontstonden,doch de maatvoering vroeg een grote nauwkeurigheid.De reeds genoemde sierbetonplaten van zwart beton zijn gestort op rubber matten met ruwestructuur. De afmetingen van deze matten zijn 1,00 X 1,00 m. De naden tussen de matten zijnin het element zichtbaar, doch zij geven de indruk dat de wand bezet is met grof behaktenatuursteenplaten.De ruwe oppervlakstructuur heeft het voordeel dat kleine verschillen in pigmentverdelingminder opvallen, doch niet kan worden voorkomen dat de witte uitslag van kalkverbindingendie op elk betonoppervlak optreedt, zo duidelijk zichtbaar is. Deze witte uitslag verdwijntechter op den duur naarmate de vrije kalk uit het beton verdwijnt.Van de witte sierbetonelementen langs de buitenomtrek van het gebouw (z/e fig. 9 en 10) zijnde verdiepte vakken tussen de diagonalen geverfd met een zwarte betonverf. In de natte verfis fijn gebroken Beiers graniet gestrooid. De verhoogd liggende witte diagonalen komen zeergoed tegen de zwarte achtergrond naar voren (foto 7 7).De montage van de elementen heeft weinig problemen gegeven. Wel bleek opnieuw dat demaatvoering op de bouwplaats nog altijd een moeilijk punt blijft. Maatvoeren langs rechte enhaaks op elkaar staande lijnen geeft vaak al afwijkingen die ver uitgaan boven de maatafwij-kingen van de elementen zelf. Maatvoeren voor een zuiver rond gebouw geeft in de praktijknog meer moeilijkheden. Als het niet met grote nauwkeurigheid gebeurt is de kans op ver-lopen bijzonder groot en de correctie niet eenvoudig. Het bleek ook hier weer dat de normalewijze van uitzetten van maten niet nauwkeurig genoeg is en dat maatvoeren in de bouw in hetalgemeen aan specialisten moet worden opgedragen.Met de voorbereidingen voor het projekt werd begonnen in januari 1968. Het Dolfinariumwerd in gebruik genomen in juni 1968. Met in de fabriek vervaardigde elementen kan nogsteeds bijzonder snel gebouwd worden. Ook hier bleek dat de weersomstandigheden hetbouwtempo nauwelijks bei'nvloedden.Opdrachtgever: Verenigde Toeristenbedrijven te HarderwijkArchitekt: J.C.Deelman te HarderwijkConstructeur: Ingenieursbureau Ir.D.A.Molenbroek te RotterdamAannemer: N.V. v/h fa. H.J. de Vroom & Zn. te HarderwijkBetonelementen: Kemper Beton N.V. te RotterdamKapconstructie: N.V. Verbeco te Ede7 Plaatsing van een juk8 Detail van de verbinding tussen juk en kolom9 Aanzicht van de sierbetonelementen10 Detail verbinding tussen sierbetonelement en het juk11 Aanzicht van het gereed zijnde DolfinariumCement (XX) (1968) nr.11 440