J a p a n s e p r e l u d e m e t R o b o t s e nt e c h n o l o g y P u s hTien jaar voor de nieuwe eeuw was ook de bouw aaninteressante IT-experimenten toe. De ontwikkelingvan computervisualisatie tot complete animatie vanbouwactiviteiten en de koppeling daarvan met debesturing van bouwwerktuigen, de mechatronica,vormden impulsen om, gedreven door technologie,de volgende stap te zetten. Van experimenten metRobotsopdebouwplaatsgingendevijfgroteJapanseaannemers over naar geautomatiseerd bouwen vanhoge kantoorgebouwen.Tot de buitenwereld drong slechts door dat deJapanse bouw volledig was gerobotiseerd en dat zedat binnenkort ook bij ons zouden komen doen.Maar zo simpel was dat kennelijk niet.Binneneennationalebouwmarktdieopdatmomentnog uitstekend tegen buitenlandse concurrentiebeschermd was, konden de topbedrijven van Japanhun ingenieurs vrijuit laten experimenteren. Het inde praktijk realiseren van een academisch gedachten-experiment over hoe men volledig automatisch eengebouw kan neerzetten, moet iedere techneut tochaanspreken. En dat gebeurde. Over de resultaten valtslechts te speculeren, maar geloof maar dat erenorme logistieke kennis is verworven. Het warenA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pUit voer ingsorganisatiecement 2000 114Kinderfantasie?n oversneller bouwen uit`Children solve problems'van Edward de Bono.Er blijkt uit dat kinderen`snel bouwen' niet alleenmet robots associ?ren, maarook met `anders ontwerpenom snel te bouwen'DDEE BBOOUUWWPPLLAAAATTSSVVAANN DDEE NNIIEEUUWWEEprof. ir. Ch.J. Vos, TU DelftWordt de bouwplaats van de nieuwe eeuw een nieuwewerkplaats? Met extrapoleren komen we er niet. Het zalsamenhangen met veranderingsprocessen in het ont-werpen. Waar gebeurt dat en hoe zijn de lijnen met de uit-voering. Mechatronica zal de kop opsteken; de combina-tie van werktuigbouwkunde en elektronica. En wie weetliggen dan transformatieprocessen op de loer waarmeehet bouwen `van binnen uit' zal veranderen. Bouw-genetica?EEEEUUWWexperimenten om veel van teleren. Ze waren vooral gedrevenomhetslechteimagovandebouwen de bouwvakker in Japan op tekrikken.B o u w e n i s m ? ? r d a n h e tv e r r i c h t e n v a ng e p r o g r a m m e e r d eh a n d e l i n g e nBouwen is te omschrijven als hetverzamelen van bouwmaterialen,het al dan niet op een of meerplaatsen samenstellen van bouw-componenten, het horizontaal enverticaal vervoeren van die mate-rialen en componenten en hetplaatsen, stellen, hechten en af-werken daarvan.Op deze definitie valt weinig af tedingen. Het geeft ook aan dat erop de definitieve locatie van het bouwwerk, de bouw-plaats, veel of weinig kan gebeuren, afhankelijk vande mate van prefabricage. Van transport, stellen,hechten en afwerken, is altijd sprake. Maar bouwenis meer. De grote variatie van te bouwen objecten ende altijd wisselende omgeving in geometrische,infrastructurele en klimatologische zin, blijft vragenom aparte benaderingen van de typische bouw-handelingen. Het betekent flexibiliteit, niet alleenom uit te voeren wat gepland is door de ontwerpers,maar ook om te leven met wat niet gepland is. Datvraagt dus om onvoorziene actie, om iets onuitvoer-baars toch voor elkaar te krijgen, om herstel vanfouten in materialen en halfprodukten die eerderzijn gemaakt of aan de aandacht zijn ontsnapt, omhet opvangen van problemen die ontstaan doorverkeerde leveranties en om improvisatie bij on-voorziene weersomstandigheden en falende mede-werkers.Aldiebenodigdeflexibiliteitvraagtprimairominfor-matie over wat mag en niet mag, dus over het hoe enwaarom van het ontwerp. En daar liggen, gecom-bineerd met de mechatronica, de nieuwe mogelijk-heden van de bouwplaats in de 21eeeuw: de bouw-plaats wordt uitgebreid tot de werkplek van deontwerper.D e b o u w p l a a t s a l s i n f o r m a t i e c e n t r u mVanwege het toenemende communicatieaspect vande IT drong het inzicht door, dat bij het beschouwenvan de productiviteit van een fabricageproces, nietalleen het mechaniseren en zo nodig het automa-tisch besturen van belang is, maar ook het beheer-sen van de ? ondanks alle automatisering ? optre-dende verstoringen en daardoor noodzakelijkemodificaties in die processen.Hier komen 3D-presentaties, 3D-presentaties pertijdsstap,ookwel4D-CADgenoemdenvirtualrealityom de hoek kijken. Dat is nodig om mensen nietalleen te ondersteunen bij het in de tijd plannen,verdelen en aanpakken van bouwactiviteiten, maarhet is ook nuttig voor snelle en effectieve communi-catie met ontwerpers en relevante specialisten.Nog een ander interessant aspect doet zich hierbijvoor. Hoe beter gevisualiseerd iemand kennis kannemen van een bepaalde problematiek, des te beterkan die persoon hetzij direct uit het geheugen, ofweldoor laterale denkstappen, zijn eigen relevantekennisactiverenomdejuisteraadtegeven.Daarmeewordt veel triviaals weggenomen aan kennissys-temen van vandaag, waarbij specialisten via tref-woorden worden opgezocht en met woord zonderbeeld worden geconsulteerd.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pUit voer ingsorganisatiecement 2000 1 15Een Romeins caisson voorhet bouwen van de havenvan Caesarea Maritima aande oostkust van deMiddellandse Zee laat ziendat de keuze tussen prefaben in situ niet iets is vanonze tijd alleenP r e f a b o f t e r p l a a t s eBinnen de geciteerde definitie van bouwen zit beslo-ten dat ?n prefab, ?n in situ, blijvende alternatievenvoor het bouwen zijn. Dat zijn ze immers al min-stens 20 eeuwen, toen de Romeinen kademurenmaakten van caissons. Beide bouwwijzen zullen,gedreven door concurrentie, steeds verder innove-ren. De al door Habraken in de jaren '50 ontwikkeldevisievanhet`openbouwen'zaleindelijk,doormarkt-aanbod gedreven, doorbreken. IKEA-achtige bedrij-ven zullen behalve de keuken, gevels, vloersystemenmet verwarming en leidingen en veel meer mode-gevoelige componenten voor de woning gaanleveren.Dragende en isolerende constructie-elementen kun-nen gaan bestaan uit materialen die een duurzamebekisting en blijvende buitenhuid vormen en gevuldworden met speciaal beton uit een `brandweerslang'.Voor binnenwanden, die massa moeten hebben,zullen materialen ontstaan die eveneens een blij-vende bekisting vullen met een verhardende vloei-stof, die onder invloed van stroom, lasers of eenandere chemische of fysische ingreep weer vloeibaarwordt en kan worden afgevoerd en geregenereerd.Men hoeft geen futuroloog te zijn om te voorspellendat ook het lawaaiige brute heien zijn langste tijdheeft gehad.Tal van chemische en fysische processen zijn denk-baar om de bodem draagkrachtig te maken. Het valtte voorzien, dat als midden 21eeeuw eindelijk dehonderd jaar daarvoor aangekondigde energie-revolutie met behulp van kernfusie doorbreekt, veeltransformatieprocessen van materialen, zoals hier-voor geschetst, op de bouwplaats kunnen gaanplaatshebben.B o u w g e n e t i c aDit alles veronderstelt een blijvende menselijkebehoefte aan veel variatie in bouwsels voor wonenen werken. Daarin onderscheidt de mens zich vande knapste nestenbouwers onder de dieren. Zou datomkeerbaar zijn? Zou een fabrikant van caravansmensen kunnen ombouwen tot vrolijke nestbewo-ners van zijn caravans? Deze eeuw nog niet!Waar wel mogelijkheden liggen in de bouwgeneticais bij de bouw van grootschalige bouwcomponentendoor het genetisch manipuleren van bijvoorbeeldschaaldieren.K o r t o mDe bouwplaats van de 21eeeuw zal ten dienste staanvan snel, veilig, schoon, stil, goedkoop en duurzaambouwen. Er gaan minder bouwvakkers en materia-len naar toe, maar veel en veel meer informatie enooit ook energie.??Afval komt er nauwelijks meer vandaan en hetzelfdegeldt voor lawaai, stank en ambulances. sA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pUit voer ingsorganisatiecement 2000 116De ROLMAT, waarbij de wapening automatisch wordt ontworpen en geproduceerd als matten vanrondstaal in ??n richting en bandstaal in de andere richting Het is een eigentijdse ontwikkeling,van een nieuw product, een nieuw proces en veel informatietechnologie voor de communicatietussen constructeur, productieproces en bouwplaats