ir.M.LC.M.Henckens*ir.J.G.A. van HulstDHV Raadgevend Ingenieursbureau BV,AmersfoortCorrosie bij rioolwater-zuiveringsinstallaties1aAantasting overdekte slib-aflaatput van eenslib-indikker1bDetail bevestiging frame op betonwand; ertreedt plaatselijke aantasting op ter plaatsevan deze bevestiging* Toegevoegd inspecteur van de volksge-zondheid in Noord-Brabant, belast met hettoezicht op de hygi?ne van het milieu, voor-malig medewerker DHV Raadgevend Inge-nieursbureauInleidingDe laatste jaren zijn veel rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi's) in bedrijf gesteld die eenstreekfunctie hebben. De afstand tussen de woonkernen en deze centrale rwzi's is vaakaanzienlijk, waardoor het water betrekkelijk lange tijd onderweg is. Vooral in de zomer bijhogere temperaturen kan in een dergelijke situatie vergaande rotting (anaerobe afbraak) vanhet water optreden. Dit verschijnsel veroorzaakt stank als het rioolwater met de buitenluchtin aanraking komt. Dat is het geval bij gemalen, ontluchtingspunten en vooral bij aankomstop de rwzi zelf.Er zijn twee soorten stankbestrijdingsmaatregelen, die apart of in combinatie kunnen wor-den toegepast.1. zorgen dat de stankstoffen niet ontstaan c.q. niet uit het water ontsnappen; dit is mogelijkdoor het toevoegen van chemicali?n;2. de plaatsen waar stank vrijkomt afdekken, de lucht afzuigen en zuiveren.Dit artikel behandelt een deel van de tweede oplossing, namelijk de materiaalkeuze van deafdekking (in het algemeen beton) en de bestrijding van corrosie die optreedt in de afgedekteruimten. Het artikei is een samenvatting van een onderzoek dat de auteurs, in dienst van DHVRaadgevend Ingenieursbureau BV, hebben verricht in opdracht van de Stichting ToegepastOnderzoek Zuivering Afvalwater (STORA). Het complete onderzoekrapport is in 1982 ver-schenen en verkrijgbaar bij de STORA onderde titel 'Stank op rioolwaterzuiveringsinrichtin-gen; afdekking van installaties en corrosiebestrijding'.1. Het aantastingsmechanismeMateriaalaantasting op rwzi's en overigens ook in gemalen en riolen onder vrij verval vindtvooral plaats op het vochtige oppervlak boven de waterlijn. Hieraan ligt het volgende mecha-nisme ten grondslag.E?n van de gasvormige componenten, die vrijkomt uit rottend afvalwater, is zwavelwaterstof(H2S). Een klein deel van de H2S wordt vanuit de lucht geabsorbeerd in de vochtfilm op dewand boven de waterlijn. Onder de daar heersende aerobe omstandigheden (zuurstof aan-wezig) wordt het H2S door micro-organismen omgezet in zwavelzuur (H2SO4), waardoor devochtfilm geleidelijk aan steeds zuurder wordt. Bij het onderzoek zijn pH-waarden gemetendie varieerden van 0,5 tot 5 met een gemiddelde van ca. 3.Het effect op beton is dat zowel de vrije als gebonden kalk wordt uitgeloogd terwijl bovendiensulfaationen reageren met het cementmineraal tricalciumaluminaat (3 CaO l1 ) tot hetsterk expanderende ettringiet (calciumsulfo-aluminaat) (foto 1a-b).Metalen ondergaan een versnelde roestvorming onder invloed van het zure klimaat. Sommi-ge metalen, zoals aluminium en zink, kunnen daar beter tegen dan andere, zoals ijzer,doordat bij de eerstgenoemde metalen het gevormde oxydelaagje verdere roestvormingafremt. Kunststoffen zoals epoxy's, PVC en polyethyleen worden onder de hier besprokenomstandigheden niet aangetast.De snelheid, waarmee materiaal in een H2S/H2S04-milieu wordt aangetast hangt af van:- aard van het materiaal;- de H2S-concentratie in de omringende atmosfeer;- de dikte van de waterfilm en de verversing daarvan;- de temperatuur.In de literatuur zijn de volgende maximale aantastingssnelheden gevonden:Thislethwayte [1]: 6mm/jaar (riolen);CUR/VB [2]: 7-10 mm/jaar (gemalen) en 17 mm/jaar (ontvangputten)2. AfdekkingsmaterialenGlobaal is ge?nventariseerd welke materialen tot dusver in Nederland en in het buitenlandworden gebruikt bij de afdekking van installatie-onderdelen. Daartoe zijn in Nederland 19rwzi's bezocht met in totaal 43 afgedekte onderdelen, waarin 7 verschillende afdekkingsma-terialen zijn verwerkt. Wat het buitenland betreft zijn vragen gesteld aan 8 Amerikaanse, 3Canadese, 1 Australische, 1 Japanseen 1 Engelse instantie.Cement XXXV (1983) nr.1 24Tabel 1Materialen toegepast op 19 Nederlandserwzi's voor afdekking vaninstallatie-onderdelen van betonafdekkings-materiaalinstallatie-onderdeelstaal** alu-miniumbeton PVC-doek opframehout glasvezelversterktkunst-stofroestvaststaalontvangkelder 5 5 1 2 2grofvuilrooster 2 4 1 1 1zandvang 3 3 1 2 3 1opvoervijzel 1 1 1verdeelwerk 2 1 2 1 1 1 1voorbezinktank 2 3 6 1* 2 2 1oxydatiebed 1 1primaire slibindikker 1 1 4 3vers-slibkelder 1Totaal 17 17 12 9 9 8 6* in combinatie met voorgespannen betonafdekking** in 6 gevallen is het staal thermisch verzinkt; in 5 gevallen gecoat.Tabel 2Aantasting van 17 stalen afdekkingenonbeschermd gecoat thermisch verzinkt- totaal aantal 6 5 6- aantal aangetaste 4 1 3onderdelen waarvan 2 sterk(4-6 mm)en 2 matig(2-4 mm)sterk aangetast(4-6 mm)sterk aangetast(4-6 mm)De resultaten van de inventarisatie over de bij afdekking gebruikte materialen in Nederlandzijn weergegeven in tabel 1. De in het buitenland toegepaste afdekkingsmaterialen komenglobaal overeen met de Nederlandse situatie. Opvallend is dat staal en beton als afdek-kingsmateriaal veelvuldig zijn toegepast, ondanks het feit dat deze materialen niet tegen hetH2S/H2S04-milieu bestand zijn. Met de meeste van de onderzochte materialen is pas betrek-kelijk korte tijd ervaring opgedaan.De ervaringen met de verschillende afdekkingsmaterialen worden kort ge?valueerd. Omdathet aantal gegevens beperkt is en de ervaringsduur kort, moeten de onderzoekresultaten metde nodige voorzichtigheid worden ge?nterpreteerd.AluminiumIn geen enkele van de 17 onderzochte situaties is aantasting van de aluminiumafdekkinggeconstateerd. Daarentegen is het beton onder de aluminiumafdekking in 3 gevallen ernstigaangetast (4-6 mm) en in 5 gevallen matig (2-4 mm).Er is vooralsnog geen onderscheid in resistentie geconstateerd tussen de aluminiumkwali-teiten 51 S, 54S en 57S, die alle drie zijn toegepast.Staal17 Stalen afdekkingen zijn onderzocht waarvan de resultaten in tabel 2 staan vermeld. Devoorlopige conclusie is dat staal niet geschikt is als afdekkingsmateriaal, behalve wanneereen goede coating aanwezig is. In dat verband kan worden opgemerkt:- er is kans op mechanische beschadiging van de coating, waardoor regelmatig inspectie enonderhoud nodig zijn;- met name bij bevestigingspunten kan een coating problemen opleveren;- de levensduur van coatings wordt geschat op ca. 5 jaar;- er moet worden gewaakt voor galvanische corrosie; contact met zink is evenwel toegestaan.BetonIn paragraaf 1 is uiteengezet op welke wijze beton wordt aangetast door het H2S/H2SO4-milieu. Het mag dan ook geen verbazing wekken dat bij 9 van de 12 onderzochte betonnenafdekkingen aantasting is geconstateerd:- in 1 geval zeer sterke aantasting (> 6 mm);- in 5 gevallen sterke aantasting (4-6 mm);- in 3 gevallen matige aantasting (2-4 mm).PVC-doek op frameIn 9 van de onderzochte situaties bestond de afdekking uit een met PVC-doek bespannenframe. In feite bestaat de kern van het doek uit polyamide, dat aan twee zijden met Polyvi-nylchloride (PVC) is gecoat. Het doek is met nylonkoord op het frame en de betonnen wandgespannen. Bij geen van de doeken is enige aantasting geconstateerd.Op dit moment zijn er voor het afdekken met PVC-doek twee systemen.a. Het doek wordt op het frame gespannen: het frame is derhalve blootgesteld aan hetCement XXXV (1983) nr.1 25H2S/H2S04-milieu dat in de overdekte ruimte kan heersen. In een dergelijke situatie is hetnoodzakelijk dit frame te maken van materiaal dat resistent is (aluminium of roestvaststaai).b. Het PVC-doek wordt gehangen onder een (driedimensionaal) rooster en wordt met behulpvan een wartelconstructie op dit frame gespannen. Het frame wordt niet aan het H2S/H2SO4-milieu blootgesteld en behoeft alleen tegen weersinvloeden te worden beschermd. Bij ditsysteem is het ook mogelijk in het grondvlak van het ruimterooster stijve polyester ofaluminium panelen aan te brengen. Het voordeel hiervan is dat de gehele afdekkingscon-structie stijver wordt en dat de levensduur van polyester en aluminium langer is dan die van hetPVC-doek (resp. 30 en 15 jaar). Een dergelijk systeem is ook in een twee-dimensionaalsysteem te verkrijgen.HoutIn negen gevallen zijn onderdelen van rwzi's met hout afgedekt, waarbij geen aantasting isgeconstateerd. De ervaring met houten afdekkingen beperkt zich tot kleine overspanningen.In Nederland is geen ervaring opgedaan met het afdekken van installatie-onderdelen metgelamineerde houten spanten. Azob? kan door kromtrekken problemen opleveren, hoewelhet materiaal bestand is tegen het H2S/H2S04-milieu. Houtsoorten als iroko en demararagroenhart zijn wel geschikt voor vlakke afdekking. Ze vergen geen of weinig onderhoud.Vervanging kan snel en relatief goedkoop geschieden. De beloopbaarheid van hout bijregenachtig weer kan problemen opleveren.Glasvezelversterkte kunststofIn de 8 onderzochte gevallen is nergens aantasting geconstateerd.Roestvast staal (rvs)In ??n van de 6 onderzochte gevallen is aantasting van een rvs-pijp geconstateerd: waar-schijnlijk was daar sprake van galvanische corrosie. Bij toepassing van rvs moet derhalveworden gewaakt voor contact met bijv. aluminium.R?sum?Op basis van de praktijkervaring tot nu toe kan worden vastgesteld dat aluminium, PVC-doek, hout, glasvezelversterkte kunststof of roestvast staal, alle in principe geschikt zijn alsafdekkingsmateriaal van installatie-onderdelen.Beton en staal zijn uit oogpunt van resistentie niet geschikt.3. BeschermingsmaatregelenTegen het zeer agressieve / - blijkt ook dicht beton van goede kwaliteitonvoldoende bestand te zijn. Aanvullende beschermende maatregelen zijn dan ook nodig. Inprincipe zijn daarvoor de volgende mogelijkheden:- aanbrengen van een coating, lining of epoxymortel op het beton;- aanbrengen van een opofferingslaag van ca. 25 tot 50 mm dikte;- het beton regelmatig met water spoelen.De ervaring met dichtingsmiddelen is negatief [3]. In de 19 onderzochte rwzi's zijn diversecoatings toegepast. Ook het spoelen met water komt voor. De resultaten worden in hetvolgende behandeld.OppervlaktebeschermingIn tabel 3 is aangegeven welke oppervlaktebeschermingen op de 19 bezochte rwzi's zijntoegepast. Onderscheid is gemaakt tussen de situatie dat de bescherming reeds tijdens debouw is aangebracht en de situatie dat de bescherming pas naderhand is aangebracht, nadatbetonaantasting was geconstateerd.Evenals met afdekkingsmaterialen is ook met betonoppervlakteb?schermingslagen oprwzi's nog maar betrekkelijk kort ervaring opgedaan. De resultaten van het onderzoek zijn alsvolgt:Tabel 3Oppervlakbeschermingen toegepast op 19Nederlandse rwzi's ter bescherming vanbetonnen installatie-onderdelenoppervlakte-beschermingenaangebracht tijdens de bouwvan de rwzinaderhandaangebrachtinstallatie-onderdeelteer-epoxybitumen PVC-liningpoly-urethaanepoxy teer-epoxyepoxyontvangkelder 1 2 1 2 1grofvuil rooster 1zandvang 1 1 1 1opvoervijzel 1verdeelwerk 2 1voobezinktank 4 1 1 2oxydatiebed 1promaire slibindikker 1 1vers-slibkelder 1totaal 11 4 2 1 0 8 2Cement XXXV (1983) r. 1 262a-bGebruikte sproeikoppenTeerepoxy voldoet niet. In 16 van de 19 onderzochte toepassingen is de teerepoxy matig(2-4 mm) tot sterk (4-6 mm) aangetast.Bitumen voldoet niet. In alle gevallen is aantasting geconstateerd.Epoxy is in ??n van de twee gevallen niet effectief gebleken. Er was sprake van een 0,5 mmdikke epoxycoating.In het geval zonder aantasting was een 3 mm dikke epoxymortel toegepast. Uit een onder-zoek in het gebied van het Waterschap Walcheren naar het effect van 3 mm dikke epoxymor-tels als betonbescherming in gemalen is eveneens gebleken dat deze mortel een redelijkgoede bescherming geeft. Het betreffende onderzoek is ca. 2 jaar na het aanbrengen van deepoxymortel uitgevoerd: in een enkel geval is geringe blaasvorming geconstateerd tussen detoplaag van zuiver epoxy (300-400 m dik) en de epoxymortel (3 mm). In ??n geval bestond deindruk dat wanneer vocht achter de mortel komt als het beton niet waterdicht is, de hechtingtussen epoxymortel en beton negatief wordt be?nvloed. In een dergelijk geval is het aan tebevelen om aan de buitenzijde van de betonconstructie een waterdichte laag aan te brengen.In bestaande situaties is dit niet goed meer mogelijk.In het ene geval dat polyurethaan is toegepast, was sprake van aantasting.De 2 onderzochte onderdelen die met PVC-lining waren beschermd, waren niet aangetast.Uit de contacten met de buitenlandse instanties kwam naar voren dat PVC-lining een goede,zo niet de enige effectieve bescherming biedt tegen het agressieve milieu. PVC-liningskunnen op verschillende manieren worden bevestigd en zijn er in harde en zachte uitvoering.Het aanbrengen van een PVC-lining in een bestaande situatie is technisch moeilijk. In feitekan een PVC-lining alleen worden toegepast in een nieuwe situatie.SpoelenHet beschermen van constructies en of afdekkingen kan ook geschieden door wegspoelenvan het gevormde zwavelzuur. Het effect van het spoelen wordt bepaald door de frequentieen de tijdsduur ervan en niet door de kwaliteit van het gebruikte water, mits dit zelf niet beton-of staal agressief is.De resultaten bij de 2 onderzochte gevallen waren als volgt:- in ??n geval voldeed het spoelen; de frequentie was 1 ? per dag, de tijdsduur 180 minuten- in ??n geval was het effect matig; de frequentie was 2 ? per dag, de tijdsduur 1 minuut.Uit een onderzoek [4] dat in het beheersgebied van de Uitwaterende Sluizen is uitgevoerdwerd geconcludeerd dat spoelen een goede methode is om aantasting te voorkomen. Eenaanwijzing hiervoor in positieve zin was dat door opspattend of langsstromend rioolwateraantasting plaatselijk niet optrad.Over het type spoelinstallatie (sproeikop), (foto 2a-b) het type spoelwater, de frequentie entijdsduur van het spoelen wordt door de zuiveringsinstanties nog volop ge?xperimenteerd.Een van de mogelijkheden is de spoelfrequentie aan de hand van het verloop van de pH tebepalen.De pH-meting moet zowel vlak voor als na het spoelen worden verricht. Bij voorkeur moet depH aan onbeschermde betonoppervlakken niet onder de waarde 5 komen: vlak voor hetspoelen moet dus gecontroleerd worden of deze waarde niet is overschreden. Aan de handvan de pH-meting na het spoelen moet worden vastgesteld of het spoelen het gewenste effectheeft gesorteerd. Regelmatige controle en eventuele bijstelling van frequentie en tijdsduurvan het spoelen in verband met verschillen in H2S-vorming in zomer en winter is essentieel.Spoelen van het betonoppervlak zal vooral in aanmerking komen in bestaande situaties,omdat bij een nieuwe installatie het aanbrengen van een oppervlaktebescherming meer voorde hand ligt.4. VentilerenVentileren kan tot doel hebben het vrijgekomen H2S te verwijderen voordat omzetting inzwavelzuur kan plaatsvinden. Uit de literatuur, uit contacten met derden en uit het eigenonderzoek is gebleken dat ventileren niet als een effectief middel mag worden beschouwdom materiaalaantasting te voorkomen. Ondanks de afzuiging wordt een deel van de H2Sgeabsorbeerd in het condenswater op de wanden boven de waterlijn. Ventileren leidt dusslechts tot uitstel van executie. Tevens zouden bij een hoge ventilatiegraad kostbare voorzie-ningen moeten worden getroffen om de afgezogen lucht te behandelen.Ventilatie van overdekte ruimten moet derhalve in verband met de kosten en het geringeeffect met betrekking tot de corrosiebestrijding juist zo laag mogelijk zijn. Randvoorwaardeis dat er voldoende onderdruk wordt gehandhaafd in de overdekte ruimte om stankoverlast tevoorkomen. Vuistregel daarbij is een binnenwaarts gerichte luchtsnelheid in ventilatie-openingen van ca. 1 m/s. Daarvoor is een ventilatiecapaciteit van 1 ? 3 ? het volume van deafgedekte ruimte per uur meestal voldoende. Wanneer mensen zonder persluchtmasker inde overdekte ruimte moeten werken, dan mag de maximaal aanvaarde concentratie (MAC-waarde) van de aanwezige stoffen niet worden overschreden. De MAC-waarde van H2S ismomenteel 10 ppm (= 15 mg/m3).5. Kosten en onderhoudAfdekkingsmaterialenIn tabel 4 is voor ronde en rechthoekige tanks van diverse grootten de prijs van de verschil-lende toepasbare materialen per m2afdekking, c.q. per meter overspanning aangegeven.Opgemerkt moet worden dat de prijzen voor met name grote overspanningen sterk be?nvloedworden door de concurrentie en daarom betrekkelijk dicht bij elkaar liggen. De conclusie isCement XXXV (1983) nr.1 27Tabel 4Kosten van afdekkingsmaterialen inguldens bij ronde tanks per m2en bijrechthoekige tanks per m' overspanning(prijzen 1 jan. 1982, inclusief transport-,montage en engineeringskosten, exclusiefventilatievoorzieningen, inspectieluiken,constructieve aanpassingen en BTW = financieel niet haalbaar* = technisch niet re?elronde tanksdiameterrechthoekige tanksoverspanningafdekkings-materialen3m 10m 40 m 1 m 2,5 m 5mAluminium- koepel1000 600- vlakke afdekking 750 500 * 750 1250 2000- frame + panelen 450PVC- doek op rvs-spankabels 1150 300 150- doek op rvs-spanten 1450 400 250- doek op aluminium frame 1400 1800- doek onder stalen frame 800 250 285- doek onder aluminium frame 350- panelen in stalen frame 475- panelen in aluminium frameGlasvezelversterkte kunststof540- koepel 600- vlakke afdekking 1500 1000 *- boogvormige kappen metrvs-ondersteuning1000 700- boogvormigestandaard kappen300 500 900Roestvast staal- vlakke afdekking1700 1150 * 1700 2800 4500Hout- vlakke afdekking150 250 100 375 1000als volgt. Bij kleine overspanningen van zowel ronde als rechthoekige tanks is hout alsafdekkingsmateriaal financieel het aantrekkelijkst.Bij grote overspanningen van ronde tanks is PVC-doek op een frame financieel het aantrek-kelijkst. Gezien de beperkte ervaring met dit systeem ishet niet mogelijk aan te geven wat deonderhoudskosten zijn. Een hoge initi?le investering in een aluminium of kunststof koepelkan, wanneer hieraan geen onderhoud nodig is, uiteindelijk voordeliger zijn.Bij grote rechthoekige tanks bieden glasvezelversterkte kunststof koepels mogelijkheden.Roestvast staal is in alle situaties bijzonder kostbaar.Bij aluminium en roestvast stalen afdekking kan tot ca. 1 meter overspanning met een vlakkeplaat worden gewerkt. Bij grotere overspanningen (tot maximaal 5 m) moet de plaat wordengeprofileerd. Grotere overspanningen zijn alleen mogelijk met extra middensteunpunten.Over het onderhoud van de afdekkingsmaterialen kan het volgende worden opgemerkt.Aluminium, houten, roestvast stalen en kunststof afdekkingen zijn praktisch onderhoudsvrij.Kunststof kan wel na verloop van tijd onder invloed van ultraviolet licht gaan verkrijten.PVC-doek zal naca. 15 jaar vervangen moeten worden; binnen deze termijn moet er rekeningmee worden gehouden dat kleine reparaties aan het doek moeten worden uitgevoerd.OppervlaktebeschermingDe twee materialen die als oppervlaktebescherming effectief bleken, zijn de 3 mm dikkeepoxymortel en de PVC-lining. Als richtprijs moet voor de 3 mm epoxymortel (kwartsgevuld)met een topcoating van zuivere epoxy 400 m dik, ca. 120 per m2worden aangehouden.Voor de PVC-lining wordt op dit moment af hankelijk van de grootte en de moeilijkheidsgraad 120 tot 200 per m2gerekend. De controlekosten van het systeem op waterdichtheid metbehulp van een afvonkapparaat en in het geval van epoxymortel op hechting, zijn in dezeprijzen niet begrepen.SpoelenDe kosten van een spoelinstallatie zijn moeilijk te bepalen; vaak wordt de installatie door debeheerder van de zuivering zelf aangelegd en uitgeprobeerd. De kosten zijn verder afhanke-lijk van het type sproeier dat voor het spoelen wordt gebruikt, de frequentie en tijdsduur vanhet spoelen en het gebruikte water.Orde van grootte-indicatie van de investeringskosten: enige duizenden guldens.6. ConclusiesDe volgende afdekkingsmaterialen zijn resistent tegen het H2S/H2S04-milieu:? aluminium in de kwaliteit 51S, 54S en 57S;? roestvaststaai;? PVC-doek op een aluminium of roestvast stalen frame c.q. driedimensionaal rooster. Als ditdoek onder het frame hangt, worden geen speciale eisen aan dit frame of rooster gesteld;? glasvezelversterkte kunststoffen;? hout.Cement XXXV (1983) nr.1 28Voor kleine overspanningen {tot 5 m) verdienen afdekkingen in resistente en 'niet-werkende'houtsoorten en standaard glasvezelversterkte polyesterkappen, zowel technisch als finan-cieel de voorkeur; voor grotere overspanningen zijn dit aluminium of glasvezel versterktekunststof (epoxy, polyester) koepels en PVC-doek op of onder een frame of rooster.Uit kostenoogpunt is de roestvast stalen afdekking het minst aantrekkelijk. Over de duur-zaamheid van de afdekkingsmaterialen op langere termijn is gezien de korte ervaring, op ditmoment geen uitspraak te doen. De indruk bestaat dat de levensduur van het PVC-doekbeperkt is tot ei rca 15 jaar.Voor de bescherming van het beton onder de afdekkingen bestaan de volgende mogelijkhe-den.In bestaande situaties:? spoelen met water;? aanbrengen van een 3 mm dikke laag epoxymortel (wanneer de constructie onder het niveauvan het grondwater is gelegen, is deze mogelijkheid echter twijfelachtig).Bij nieuwe situaties:? PVC-lining;? 3 mm dikke laag epoxymortelDe PVC-lining biedt vooralsnog meer zekerheid dan de epoxymortel. In het ontwerpstadiumis vaak niet bekend of na afdekking aantasting zal optreden. Wanneer vanwege de hogeinvesteringskosten wordt afgezien van een lining, kunnen voorzieningen worden getroffendie het aanleggen van een spoelinstallatie in tweede instantie mogelijk maken. De investe-ringskosten zijn dan lager, de exploitatiekosten kunnen echter hoog zijn.Ventileren is geen oplossing om aantasting van materialen te voorkomen. Ventileren vanafgedekte ruimten blijft beperkt tot het voorkomen van stankoverlast en het beschermen vanpersoneel dat in de afgedekte ruimten moet werken.Het verdient aanbeveling het onderzoek naar 'het effect van het spoelen, waarbij gekekenmoet worden naar de tijdsduur en frequentie van het spoelen, het type spoelwater (effluent-,riool-, of bronwater) en de kosten landelijk op te zetten en te co?rdineren.Literatuur1. D.K.B.Thislethwayte, The control of sulphides in sewerage systems, Butterworth 1972,Londen2. CUR-VB-rapport 96, Beton en afvalwater; Betonvereniging Zoetermeer, april 19793. H.L.Dorussen, Aantasting van beton bij transport en behandeling van afvalwater, Cement1980, nr. 9, blz. 532 t/m 5364. H2S en corrosie, onderzoek naar aantastingsverschijnselen in rioolgemalen in het beheers-gebied van Uitwaterende Sluizen, DHV Raadgevend Ingenieursbureau BV en Hoogheem-raadschap van de Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en Westfriesland, 1980SchadegevallenDe in deze bijdrage besproken bouwfouten,waarvan de eerste zeer ernstig mag wordengenoemd, 'zijn ontleend aan Amerikaansetijdschriften.Belangstellenden kunnen de genoemdetijdschriften-artikelen ter inzage opvragenbij de Bibliotheek van de Vereniging Neder-landse Cementindustrie (VNC), postbus3011, 5203 DA 's-Hertogenbosch (tel. 073-15 02 87).Analyse van een instortingsgevalOp 27 maart 1981 stortte in Cocoa Beach(Florida) een gebouw van vijf verdiepingenin, tijdens het betonneren van de dakvloer.Elf arbeiders kwamen om het leven en 23raakten gewond. Foto's onmiddellijk na hetongeval genomen toonden aan dat veel vande kolommen van drie en vier verdiepingenhoog nog overeind stonden. Het voorlopigeoordeel luidde dat de vloeren waren door-geponst en langs de kolommen naar bene-den zijn gestort. Volgens ooggetuigen vondde ramp zijn beginpunt ter hoogte van devijfde verdieping. Onmiddellijk na het onge-val werd door de Occupational Safety andHealth Administration (OSHA) aan het Na-tional Bureau of Standards (NBS) het ver-zoek gericht om de oorzaken van de ramp teonderzoeken.In Concrete International van augustus 1982(blz. 64/73, 11 fig., 3 tab.) wordt daaroververslag gedaan door H.S.Lew, N.J.Carino enS.G.Fattal. Het onderzoek bestond uitondervragen van getuigen, waarnemingenter plaatse, laboratoriumonderzoek en si-mulering van de gebeurtenis aan de handvan een model waarin de verkregen gege-vens waren verwerkt.Zoals reeds opgemerkt, betrof het eenbouwwerk van vijf verdiepingen, rechthoe-kig van plattegrond (ca. 74 22 m). De vloe-ren (dikte 203 mm) waren ondersteund doorkolommen, in langsrichting op vari?rendeafstand, hart-op-hart 7,00 - 8,50 m, indwarsrichting op voornamelijk 7,70 m. Aande westgevel kraagden de vloeren 2,20 muit. De normale kolommen hadden eendoorsnede van 254 457 mm, de randko-lommen van 254 305 mm. De ontwerp-sterkte bedroeg 27,6 MPa.Als hoofdoorzaak voor het bezwijken kwamnaar voren dat de constructie van de vijfdeverdiepingsvloer niet in staat bleek te zijn deoptredende ponskrachten langs de kolom-men tijdens de uitvoering van de dakplaatop te nemen. De voortgaande instorting vande onderliggende verdiepingsvloeren toon-den aan dat zich hier hetzelfde euvel voor-deed.Het onderzoek bracht aan het licht dat bijhet ontwerp van de constructie geen reke-ning was gehouden met de betreffendevoorschriften t.a.v. pons (ACI Standard 318-77). Wan neer dat wel het geval was geweest,zou de plaatdikte ter plaatse van de kolom279 in plaats van 203 mm hebben bedragen.Maar behalve van een constructiefout wasook sprake van een uitvoeringsfout. De wa-peningstekeningen klopten niet met de be-stekstekeningen wat de verbinding van debovenwapening uit de vloer aan de kolombetreft. Dit had tot gevolg dat de betondek-king van de vloer naar de kolom toe van19 mm toenam tot 41 mm. De effectieve dik-Cement XXXV (1983) nr. 1 29