A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU tiliteitsb ou wcement 2006 3 27Jacqueline van RijnOp het complex `De Born' aan de rand van Wageningenverrijzen de komende jaren vijf gebouwen waarin veelbeton wordt verwerkt (fig. 1). Opdrachtgever isWageningen Universiteit en Researchcentrum, dat indeze nieuwbouw vier van haar vijf onderzoeksgroepengaat huisvesten. Deze groepen krijgen alle vier een nieuwgebouw. Het vijfde, en meest in het oog springende is hetonderwijsgebouw. Hierin zal zeventig procent van alleonderwijsfaciliteiten worden ondergebracht. Het start-schot klonk op 22 april 2004. Inmiddels is de bouw vantwee gebouwen in volle gang en is het derde aanbesteed.Voor nummer vier en vijf is een programma van eisen inde maak. Natuurlijk zal Cement op het juiste moment debouwtechnische en constructieve wetenswaardighedendiepgaand behandelen, maar als voorproefje volgt hiereen korte kennismaking met het project De Born.Wageningen Universiteit en Researchcentrum, ofte-wel Wageningen UR, is een samenwerkingsverbandvan Wageningen Universiteit, de hogeschool VanHall Larenstein en de gespecialiseerde onderzoeksin-stituten van de Dienst Landbouwkundig Onderzoek.Er werken 6100 fte en er studeren 9200 studenten.Op dit moment is Wageningen UR gehuisvest op talvan locaties verspreid door Wageningen. Door viervan de vijf onderzoeksgroepen op De Born onder tebrengen alsmede het grootste deel van de onderwijs-voorzieningen en alle bibliotheken, wil WageningenUR de synergie tussen de universiteit en de onder-zoeksinstituten versterken. Ook de gemeente Wage-ningen is blij met de plannen. De leegkomendelocaties lenen zich uitstekend voor inbreiding. Eenuitkomst voor een stad die rondom nauwelijks uit-breidingsmogelijkheden heeft. In Wageningen zalhet komende decennium dus heel wat gebouwd wor-den, en niet alleen door de Universiteit.D e p l a n n e n o p d e B o r nDe Born ligt in het noordoosten van Wageningen,ingeklemd tussen de Droevendaalsesteeg, Born-sesteeg en Mansholtlaan. Het terrein is ongeveer60 ha groot en was al eigendom van WageningenUR. Momenteel zijn er al verschillende onderdelenvan Wageningen UR gevestigd, maar dat worden erdus meer. In de eerste helft van 2007 zullen hetzogeheten Forumgebouw en Atlasgebouw ingebruik worden genomen. Forum is het onderwijs-gebouw, waar het grootste deel van het onderwijswordt geconcentreerd. In Atlas worden de mede-werkers van de Environmental Sciences Group(ESG) ondergebracht. In 2008 moet het gebouw vande Plant Sciences Group (PSG) gereed zijn. Ditgebouw wordt momenteel aanbesteed. Voor degebouwen van de Agrotechnology & Food SciencesNieuwbouw Wageningen Universiteit en ResearchcentrumBORN TOBE BUILT1 |Maquette van De Born,met de situering van deverschillende gebouwenA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU tiliteitsbou wcement 2006 328Group (A&FSG) en de Animal Sciences Group(ASG) wordt momenteel een programma van eisenopgesteld.Ook de inrichting van het terrein krijgt veel aan-dacht. Bureau B + B uit Amsterdam heeft hiervooreen plan gemaakt. Het moet een afwisselend englooiend parklandschap worden, met verschillendewandelroutes. De geplande vijvers en waterlopenvervullen een belangrijke functie in de waterhuis-houding van het gebied. Uiteraard worden ookwegen, parkeerplaatsen, fietspaden en fietsenhok-ken aangelegd. En ook het openbaar vervoer wordtniet vergeten. Tussen station Ede-Wageningen enWageningen-Centrum komt een vrije busbaan, dieook over De Born zal lopen. Mogelijk wordt dezeooit vervangen door een light-railverbinding. Hettotale budget voor de bouw bedraagt 145 mil-joen.P r o j e c t m a n a g e m e n tIn 2000 wilde Wageningen UR serieus uitvoeringgaan geven aan haar huisvestingsnota, die in dejaren negentig al was opgesteld. ABT is ingehuurdvoor het projectmanagement van het hele traject,vanaf het opstellen van het programma van eisentot en met de oplevering. Het gaat zowel om proces-matige als technische begeleiding, dus inbreng vantechnische know how en toezicht en directievoe-ring. Maar ook het toetsen van de plannen van dearchitectenenbudgetbeheerbehoortbijdeopdracht.Verder is het bureau verantwoordelijk voor de infra-structuur en de inrichting van het terrein metwegen, vijvers en groenvoorzieningen.Het opstellen van het programma van eisen voor deaanbesteding gebeurt in ontwerpteams. Naast deprojectmanager zitten hierin de architect, eenbouwfysicus, de gebouwbeheerder en de gebruiker,een vertegenwoordiger van de betreffende sciencegroup. Voor de ruimtelijke kwaliteit van het totaal-plan op De Born werd een kwaliteitsteam gefor-meerd. Onder supervisie van de voormaligeRijksbouwmeester Kees Rijnboutt werkten bouw-kundigen en stedenbouwkundigen samen aan debeeldkwaliteit. Ook de gemeente Wageningen wasin dit team vertegenwoordigd. Toetsing van deaparte bouwvergunningen aan eisen van welstandwas hierna niet meer nodig.Een van de eerste klussen was om samen met eencommissie van Wageningen UR een programmavan eisen op te stellen. Dit vormde het uitgangs-punt voor een ontwerpwedstrijd waarvoor eengroep vooraf geselecteerde architecten was uitgeno-digd. Ze waren geselecteerd op basis van hun erva-ring met het ontwerpen van grote onderwijsgebou-wen. In 2002 was de uitslag bekend.F o r u mVoor het onderwijsgebouw werd het ontwerp`Forum' gekozen van Paul Wintermans van QuistWintermans Architekten uit Rotterdam. Met degigantische afmetingen van 70 x 70 m2en eenhoogte van 40 m, is het een gebouw dat je niet kuntmissen (fig. 2). Het zal elke nieuwe student directduidelijk zijn dat hij daar moet zijn. Een groot aan-tal studenten zal hier de eerste fase van zijn studievolgen tot aan het bachelorsdiploma.Wintermans spreekt liever van `een binnenstad'dan van een gebouw. Een grotendeels overdektebinnenstad wel te verstaan met een totale opper-vlakte van 35 000 m2, waarin 60 collegezalen enlesruimtes, 23 computerzalen en 300 individuelestudieplekken worden ondergebracht. Ook bijnaalle bibliotheken van Wageningen UR verhuizennaar Forum. Zij krijgen centraal in het gebouwonderdak in een geconditioneerd `ei', dat zich uit-strekt over vijf van de negen verdiepingen (fig. 3).Op de begane grond komt een groot plein met eencentrale balie, infopunt voor studenten en verschil-lende restaurants. Zowel studenten, docenten alsmedewerkers uit de andere gebouwen op De Bornzullen hiervan gebruikmaken. Een gedeelte is gere-serveerd voor Hogeschool Larenstein.2 |Het Forum-gebouw heeftveel weg van een over-dekte binnenstad3 |De bibliotheken van deuniversiteit krijgen cen-traal onderdak in hetForum-gebouw in eenvijf verdiepingen hoog`ei'A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU tiliteitsb ou wcement 2006 3 29Wintermans ontwierp het gebouw op basis van het`Naked Building Concept'. Dat wil zeggen dat deinfrastructuur en leidingen binnen de bouw zicht-baar zijn. Ze maken esthetisch onderdeel uit van deomgeving. Bijzonder in het ontwerp is de betonnennestkast op de bovenste verdieping, geplaatst alslokker voor een slechtvalk. Deze duivenkiller onderde roofvogels moet duiven ervan weerhouden eenonderkomen te zoeken op de grote binnenplaats.Het gebouw wordt uitgevoerd in beton en glas enaan de buitenzijde `behangen' met donkerbruinebaksteen. Forum is in uitvoering: in maart 2006 ishet hoogste punt bereikt.A t l a sHet ontwerp `Atlas' van de bekende Londense ont-werper van faculteitsgebouwen Rafael Vi?oly, werdgekozen als nieuw onderkomen voor de Environ-mental Sciences Group. Vi?oly, die voor deze gele-genheid samenwerkte met Van de Oever, Zaaijer enPartners uit Amsterdam, ontwierp een vierkantglazen gebouw dat wordt omhuld door een `net-kous' van prefab beton (fig. 4). Het gebouw heeftzes verdiepingen en een vloeroppervlakte van10 000 m2. Tachtig procent van de oppervlaktewordt ingericht als kantoor, twintig procent alslaboratorium.4 |Atlas, een vierkant gla-zen gebouw omhuld dooreen `netkous' van prefabbeton5 |Loopbruggen in hetAtlas-gebouw lopen kris-kras door de luchtA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU tiliteitsbou wcement 2006 330Atlas wordt 28 m hoog en krijgt een glazen dak. Dekantoren met flexwerkplekken bevinden zich aande buitenrand, waardoor een groot, hoog atriumontstaat. De hoofdingang is op de eerste verdie-ping, daaronder komen de laboratoria. Het atriumop de eerste verdieping is multifunctioneel en kanworden gebruikt voor lezingen en recepties enandere meetings.Om de grote open ruimte te breken, ontwierpVinoly een aantal loopbruggen, die kriskras enigs-zins gedraaid ten opzichte van elkaar door de luchtlopen (fig. 5). Je kunt via deze bruggen omlaaglopen, maar er zijn ook liften en trappen.P l a n t S c i e n c e s G r o u pChris de Weijer van DP6 uit Delft maakte het win-nende ontwerp voor het gebouw voor de PlantSciences Group (fig. 6). Dit gebouw, dat (nog) geennaam heeft, krijgt vijf bouwlagen en een vloerop-pervlakte van 20 000 m2. Het wordt 22 m hoog.Ook hierin worden zowel kantoor- als laboratori-umfuncties ondergebracht. Het gebouw is gesitu-eerd naast de bestaande bouw van de Plant Scien-ces Group. Oud en nieuw worden via een centraalspinnenwebvormig entreegebouw met elkaar ver-bonden. Bijzonder zijn de twee atria, waarvan er??n op de tweede verdieping begint. Het wordengrote betonnen bloempotten waarin bomen uit decollectie van de science group zullen worden ge-plant.Het gebouw krijgt een betonnen draagconstructiemet traditioneel gestorte vloeren met kolommen.De buitenzijde wordt van glas met FSC-hout. Er isrekening gehouden met hergebruik. Het gebouwis flexibel in te richten en demontabel.Bijzonder is dat in de bollenplaatvloer betonkern-activering wordt toegepast, waardoor op energiewordt bespaard. In de zomer stroomt er koel waterdoor het plafond, in de winter warm. Om deafstraling te bevorderen blijven de plafonds kaal.Het gebouw wordt momenteel aanbesteed.K o u d e - e n w a r m t e o p s l a gWageningen UR heeft de energieprestatienormvoor de gebouwen op De Born hoger gesteld dan opgrond van het Bouwbesluit nodig is. Om aan dezehogere norm te kunnen voldoen, is gekozen vooreen systeem van warmte- en koudeopslag. Daarbijwordt gebruikgemaakt van grondwater. In de zomerwordt dit gebruikt om de gebouwen te koelen en inde winter voor verwarming. Op het terrein wordenacht bronnen geboord. Zowel Forum, als Atlas enhet gebouw van de Plant Sciences Group wordthierop aangesloten. De pompinstallatie komt inForum. nProjectgegevensopdrachtgever:Wageningen URprojectmanagement/kostenmanagement:ABT Adviseurs in Bouwtechniekarchitecten:Quist Wintermans Architekten (Forum)DP6 (Plant)Rafael Vi?oly Architects/Van de Oever, Zaaijer en Partners(Atlas)architectencombinatie Bos, Rosdorff en Wiebing (Techno-tron)Jeanne Dekkers Architectuur (Nieuwbouw ATV)Bureau B+B (terreininrichting)adviseur constructie:Pieters Bouwtechniek Haarlemadviseur installaties:Schreuder Groep Ingenieurs/Adviseursadviseur bouwfysica:DGMR Raadgevende Ingenieursbouwkundig aannemer:bouwcombinatie DuraVermeer/Trebbe Bouw WUR Wage-ningen v.o.f.6 |In het gebouw van dePlant Sciences Groupworden zowel kantoor-als laboratoriumfunctiesondergebracht