Automatiserenvan klinkerbestratenOp 27 november 1968 werd op de bestra-tingswerf van de gemeente Amsterdam eendemonstratie gegeven van de eerste be-stratingsmachine.Dit prototype is ontwikkeld door samenwer-king van de diensten der Publieke Werkenvan Amsterdam en Rotterdam. Reeds in1960 werd een werkgroep samengesteld diehet idee van een machine voor het mecha-nisch verwerken van zowel betonstenen alsstraatklinkers nader ging bestuderen. Naverschillende machinefabrieken te hebbenaangezocht om de gemaakte schetsontwer-pen te concretiseren, is het ten slotte demachinefabriek van de Gebroeders Kalkmanin Krimpen aan de IJssel geworden, die het -prototype heeft geconstrueerd.OntwikkelingReeds voor de Tweede Wereldoorlog be-stond de betonwegenbouwmachine. In 1949deed de eerste Barber Greene asfalt-faltmachine haar intrede in Nederland. Hetgevolg van deze mechanisatie was de te-rugdringing (in relatieve zin) van de straat-steenverharding tot die plaatsen waar het?f uit esthetisch oogpunt (bijv. in stads-centra) of om andere redenen, de voor-keur blijft behouden.Tegenwoordig worden voor straten in uit-breidingsgebieden van steden en dorpengrote hoeveelheden straatsteen verwerkt.Deze vorm van wegenaanleg blijkt hier hetmeest geschikt wegens het dikwijls zwareverkeer dat noodzakelijk is voor de aan-voer van materiaal, waardoor zetting vande ondergrond niet uitblijft. Herstraten isdan noodzakelijk, waarbij het bestaandemateriaal opnieuw kan worden gebruikt.In de bovengenoemde `uitbreidingsgebiedenzal de bestratingsmachine ongetwijfeld hetmeest w?rden gebruikt, te meer daar voorhet ambachtelijke straatmakersvak de ambi-tie voortdurend afneemt.V?a de half-cirkelvormige geleidingskokerworden de rijen stenen op de geleidings-strip geschovenWerkingAlvorens de machine aan het werk kangaan, zal eerst een gedeelte van 5 m lengteop traditionele wijze gestraat moeten wor-den. Dit is nodig om de machine te kunnenafstellen. Voor het goed functioneren er-van moet het zandbed een minimale over-hoogte hebben. De zandschuif die zich voorde machine bevindt wordt op de juistehoogte afgesteld en de wormas die v??rdeze zandschuif draait, werkt het overtolli-ge zand naar de zijkanten, waardoor eenvolkomen vlak zandbed ontstaat.De machine bestaat uit een bandenwalswaaraan een voorzetapparaat is opgehan-gen, dat zorg draagt voor het leggen vande stenen op het zandbed en het vast-drukken ervan.De voeding van de machine geschiedt doormiddel van een op een vrachtauto gemon-teerde kraan, voorzien van een klemcon-structie, die in staat is een pakket van 225stenen (5 x 9 en 5 lagen hoog) op de trans-portband van de machine te plaatsen.Dit vereiste een nieuwe transportwijze vande stenen, nl. het bundelen tot pakketten.Toen bij de ontwikkeling van de bestratings-machine dit aspect aan het licht kwam, zijnsommige steenfabrieken er reeds toe over-gegaan de stenen te bundelen. Verderevoordelen zijn de kortere wachttijden bij la-den en lossen en daardoor economischerwerken. Het bundelen is sindsdien reeds inveel gevallen normale praktijk geworden.Het op de transportband geplaatste pakketwordt hier tussen klemplaten ingeklemd, metdien verstande dat de onderste laag vrij blijftliggen. Na de bovenste lagen ca. 13 cm tehebben opgelicht, wordt met de transport-band de onderste laag van 5 X 9 stenen ca.1 m zijwaarts verplaatst. Vervolgens zorgteen kettingtransporteur ervoor dat van dezelaag stenen telkens ??n rij van 5 stuks viaeen snel draaiende rubberrol in de gelei-dingskoker wordt gebracht. Het vervoer doordeze geleidingskoker is mogelijk door mid-del van een andere kettingtransporteur dievan nokken is voorzien. Het einde van detransportweg wordt gevormd door een ge-leidingsstrip boven het zandbed.Vervolgens perst een horizontaal beweeg-bare drukbalk de rij stenen tegen de vori-ge rij aan, waardoor de machine zich ??nsteenbreedte naar voren verplaatst en degeleidingsstrip weer vrij komt. Hierop wor-den in een continue beweging de volgen-de 3 X 5 stenen geplaatst, terwijl een ver-ticaal beweegbare stempelbalk de pas ge-zette rij stenen vast in het zandbed drukt.De stenen worden in een later stadium nogeens aangedrukt door de 16 ton zwarebandenwals.Voor de bediening van de machine is slechts??n man nodig.Het leggen in half-steens verband wordtverkregen doordat de aanslag na elke rijvan 15 stenen verspringtDoor de stempelbalk een bepaald profiel tegeven, kan de straat desgewenst van ton-rondte worden voorzien. Ook een verkan- tingkan op deze wijze worden aangebracht.Voor het afwerken van de zijkanten (tussenhet door de machine gelegde werk en detrottoirband) en het verwijderen van even-tueel overtollig zand, blijven echter straten-makers nodig.Het vermogen van de machine tijdens dedemonstratie (bij een werkbreedte van 3m) bedroeg 43 m2per uur. Deze capaciteitkan evenwel worden opgevoerd tot ca. 70m2per uur, waarbij dan wel het zand-bed van te voren goed ge?galiseerd moetzijn.De machine is geschikt om zowel gebakkenklinkers als betonklinkers te verwerken.Laatstgenoemde hebben het voordeel vangeringere maatafwijkingen, zodat tijdens dedemonstratie, om een vlekkeloos verloop tekrijgen, dan ook gebruik gemaakt werd vanbetonklinkers. SpCement XXI (1969) nr. 1 16