Zuid-Afrika klaar voor WK1201054Zuid-AfrikaIn de zomer zijn in Zuid-Afrika de wereldkampioenschappenvoetbal. Daarvoor zijn in totaal tien stadions nodig. Zesbestaande worden grootschalig gerenoveerd en vier wordencompleet nieuw gebouwd. BAM is mede verantwoordelijkvoor de uitvoering van twee daarvan.BAM bouwt twee nieuwe stadionsDe twee nieuwe voetbalstadions, Soccer City in Johannesburgen Nelson Mandela Bay in Port Elizabeth, zijn gebouwd dooreen joint venture die bestaat uit BAM International en HBMStadionbouw, beide dochterbedrijven van BAM, met het Zuid-Afrikaanse Grinaker / LTA.De planning van de stadions is ruim opgezet. Met de bouwwerd in het voorjaar van 2007 gestart. Hoewel het WK pas injuni 2010 begint, is het stadion in Port Elizabeth al vorigezomer geopend. Het stadion in Johannesburg is eind 2009opgeleverd.Zuid-Afrika klaar voor WK 12010 551Stadion Soccer City in JohannesburgHet nieuwe stadion Soccer City is op dezelfde plaats gebouwdals waar het oude stond. Dit oude stadion heeft een zeer bijzon-dere plaats in de geschiedenis van Zuid-Afrika. Zo vond hierde eerste speech plaats van Nelson Mandela nadat hij uit degevangenis was vrijgelaten. De locatie is gunstig. De infrastruc-tuur rond het stadion en de parkeerplaatsen waren al aanwezig.Deze moesten slechts worden gemoderniseerd.De aanneemsom bedroeg circa 300 mio. De personeelsterkteop de bouw bedroeg circa 3500 man.klaar voor WK1 Het stadion Soccer City inJohannesburg naar het zoge-noemde`African Pot'modelir. Steven Wilbrenninck mba en ir.Joost van SteekelenburgBAM International / HBM StadionbouwHet stadion heeft 94 000 zitplaatsen en is daarmee een van degrootste stadions in de wereld. In dit stadion speelt Nederlandzijn eerste wedstrijd en ook de openingswedstrijd en de finaleworden hier gespeeld.ArchitectuurIn het voortraject zijn verschillende stadionconcepten onder-zocht. Als winnend ontwerp werd het zogenoemde `AfricanPot' model uitgekozen, dat ge?nspireerd is op de Afrikaansecultuur.Zuid-Afrika klaar voor WK562 Het dak bestaat uit een driedimensionaletorsiering, die opgelegd is op twaalf betonschach-ten met daartussen pendelkolommen3 Ook de onderkant van de spanten is met eenglasvezel mesh afgedicht, zodat van binnenuit destalen spanten niet meer zichtbaar zijnDe gebogen staalconstructie aan de buitenkant dient als onder-constructie voor de gevelbekleding. Deze constructie speeltgeen rol in de draagconstructie van het dak. Het dak is metvoorspanankers aan de schachten verankerd. Deze schachtenzijn op hun beurt met trek/drukpalen in de onderliggende rotsverankerd.Voor de montage van de dakconstructie is een 600 ton rups-kraan uit Europa getransporteerd. Dergelijk grote kranen zijnniet aanwezig in Zuid-Afrika. Ook een gedeelte van de toren-kranen is voor het project naar Zuid-Afrika verscheept.Inkoop materialen en onderaannemersDoordat tegelijkertijd vier nieuwe stadions moesten wordengebouwd en zes andere gerenoveerd, was er sprake van krapteop de markt van onderaannemers en leveranciers. Bovendienwaren bepaalde materialen niet in Zuid Afrika te verkrijgen.De stalen dakconstructie is daarom uit Itali? ge?mporteerd(circa 7100 ton). In de fabriek in Itali? is een 1:1 proefassem-blage (trial assembly) opgezet voor een dakdeel, om er zekervan te zijn dat de geboute verbindingen van de verschillendestalen buisprofielen op het werk zouden passen. Ook een kwartvan de `spatial ring truss' moest als trial assembly in Itali?worden opgebouwd. Kwaliteit en maatvoeringaspecten kondendaardoor al in de fabriek worden gecontroleerd.De glasvezelcementplaten (FibreC) voor de gevel (ca. 40 000m2) zijn uit Oostenrijk ge?mporteerd. Het materiaal voor demet teflon gecoate glasvezel-dakmembraan komt uit DuitslandDeze `melting pot of African cultures' is op een verhoogd plat-form geplaatst met daaromheen de cirkelvormige zogenoemde`pit of fire' (foto 1).Deze `vuurpit' wordt `s avonds van onderen belicht. Hierbijontstaat de indruk dat de Afrikaanse pot inderdaad op eenvuurtje staat te pruttelen. De ring fungeert als veiligheidsring.Hierin zijn de tourniquetten opgenomen.De gevelbekleding van de pot bestaat uit 13 mm dikke glasve-zelcement platen in 18 verschillende kleuren. Aan de onderkantzijn deze donkerrood/bruin, en naar boven toe worden zelichter. Deze kleuren lijken sterk op de kleuren van het Afri-kaanse landschap.Het dak bestaat uit een PTFE-glasvezelmembraan. De kleurhiervan komt overeen met het zandkleurig restmateriaal uit degouddelving dat hier in de omgeving veel plaatsheeft.ConstructieHet stadion is gebouwd met tien torenkranen en acht mobielekranen. Voor de twaalf kernen, waarop het dak rust, zijn klim-bekistingen gebruikt. De vloeren zijn uitgevoerd met tafelbe-kistingen, vergelijkbaar met Europese bekistingsystemen. Intotaal werd 90 000 m3beton verwerkt.Op de bouwplaats is een eigen betonmortelinstallatie opge-bouwd, net als een eigen prefab-betonfabriek. Dit bleek voor-deliger, omdat beton niet in de noodzakelijke grote hoeveelhe-den lokaal was in te kopen.De tribunebalken zijn in het werk gestort. De belangrijkste redenom deze niet in prefab uit te voeren, was dat ze te ver buitenkraanbereik lagen. Voor het plaatsen zouden zeer dure mobielekranen nodig zijn geweest, die in deze grootte niet in Zuid Afrikaaanwezig zijn. De tribune-elementen zijn wel in prefab uitge-voerd. Zij zijn met de torenkranen op de juiste plek gelegd.Het dak bestaat uit een driedimensionale stalen torsiering(`spatial ring truss'), die opgelegd is op twaalf betonschachtenmet daartussen pendelkolommen (foto 2). Naar binnen toe zijnuitkragende spanten aan de torsiering opgehangen. Bovenop devakwerkspanten is een PTFE-glasvezelmembraan bevestigd.Ook de onderkant van de spanten is met een glasvezel meshafgedicht, zodat van binnenuit de stalen spanten niet meerzichtbaar zijn (foto 3).Voor de montage van de dakconstructie is een speciaal monta-geconcept ontwikkeld, dat bestaat uit circa 100 verschillendestappen. Voor al deze stappen zijn de verschillende vervormin-gen gedurende de montage bepaald. Tijdens de montage zijn despanten met behulp van een tijdelijke vijzelconstructie aan dedrukring bevestigd, zodat deze konden worden nagesteld.2Zuid-Afrika klaar voor WK 5712010Het dak bestaat uit 36 grote staalliggers die met aluminium zijnbekleed (fig. 7). Tussen de spanten is een PTFE-glasvezelmem-braan gespannen. Het dak is in een windtunnel getest.Binnenin het stadion zijn traditionele bouwmaterialen uitZuid-Afrika toegepast, zoals leisteen en bestrating.ConstructieVoor het stadion is 45 000 m3beton en 3500 ton wapenings-staal gebruikt. De tribunes zijn in prefab beton uitgevoerd: 216prefab tribunebalken (foto 5) en 6000 tribune-elementen. Omde bouwplaats op tijd van beton te voorzien is een betonmor-telinstallatie op de bouwplaats opgebouwd. Ook hier is hetprefab beton op de bouwplaats geproduceerd.De driedimensionaal gebogen spanten zijn in Koeweit gepro-duceerd (trial assembly), 36 in totaal in 5 verschillende types.Daarna zijn de spanten per schip naar Port Elizabeth getrans-porteerd. Het stadion bevindt zich 5 km van de haven. Despanten zijn oorspronkelijk als compleet gelaste constructiegedimensioneerd, maar later op wens van de onderaannemergrotendeels gebout. De voorste 10 m is een gelaste constructiegebleven, omdat deze zo te transporteren waren. Het gewichtvan de spanten werd door deze wijziging groter omdat bij deen is in Thailand op de juiste maat gesneden. De stoelen voorhet stadion in Port Elizabeth komen uit China.Nelson Mandela Bay Stadion in Port ElizabethHet Nelson Mandela Bay Stadion bevindt zich in Port Eliza-beth, de op vijf na grootste stad van Zuid Afrika. Het stadionligt direct aan de 40 km lange kuststrook. Aan deze zuidkustkomen de Indische en de Atlantische Oceaan bij elkaar.Het stadion heeft twee ringen en herbergt 46 000 zitplaatsen(foto 4), een laag met kantoren, VIP-suites en een VIP-ingang.De aanneemsom bedraagt circa 120 mio.ArchitectuurBasis voor het ontwerp is de Zuid-Afrikaanse nationale bloem,de protea bloem. De bladeren van de bloem lijken op de zeil-schepen in de Indische oceaan. De locatie is speciaal gekozenin een gedeelte van de stad dat gedurende de apartheid onder-gewaardeerd was. Door de bouw van het stadion kan de infra-structuur in het gebied worden vernieuwd.De vorm van het dak moet bescherming bieden tegen de zeersterke stormen die aan de Zuidoostkaap regelmatig optreden.3Zuid-Afrika klaar voor WK58komen. In Zuid-Afrika wordt een berekening met buiten-landse normen toegelaten. Het dak is dan ook volgens deEurocode berekend.De grootste risico's aan het begin van de projecten waren :? mogelijke stakingen van de bouwvakkers? mogelijke problemen met de internationale inkoop van destaalconstructies van de daken die niet in Zuid Afrika teverkrijgen waren? tekorten bij de leveranties van cement, aluminium en koper? ontwerpwijzigingen? budgetoverschrijdingengelaste verbindingen minder materiaal nodig zou zijn. Dedakspanten zijn per stuk in een geheel op de grond voorge-monteerd in speciale opstellingen. Daarna zijn de 60 tonwegende spanten op hun positie gehesen en met voorspanan-kers aan de betonconstructie bevestigd.Vanaf het moment dat een aantal dakliggers met elkaar wasverbonden, werd met de kal-zip aluminium gevelbekleding opde gebogen spanten begonnen. Hiertoe zijn speciale windstu-dies gemaakt omdat de windbelasting in de montagefaseongunstiger was dan in de eindfase. In de eindfase dient dezogenoemde catwalk als drukring, die alle spanten verbindt.Tussen de spanten is de PTFE glasvezel dakmembraan aange-bracht en door middel van `valleycables' naar beneden afge-spannen. Voor de montage van de dakbekleding werden speci-ale monteurs met `rope access' ervaring ingezet (foto 6).Omdat in Port Elizabeth een extreem agressief klimaat heerst isveel aandacht besteed aan het tegengaan van corrosie.ContractVoor het betonwerk is een contract met eenheidsprijzen afge-sloten. De hoeveelheden worden verrekend. Aan de onderaan-nemers is een van te voren contractueel vastgelegde fee betaald.De hoofdaannemer was verder volledig verantwoordelijk voorde planning en voor de kwaliteit van het werk.Het contract is uitgevoerd onder Zuid-Afrikaans bouwrecht.In aanvulling daarop zijn regelingen getroffen over bijvoor-beeld de eurocomponent van de betaling door de opdracht-gever en zijn er regelingen over kostenstijgingen overeenge-45Zuid-Afrika klaar voor WK 59120104 Het Nelson Mandela BayStadion heeft twee ringenen herbergt 46 000zitplaatsen5 De tribunes zijn in prefabbeton uitgevoerd6 Voor de montage van dedakbekleding werdenspeciale monteurs met`rope access'ervaringingezet7 Het dak bestaat uit 36grote staalliggers die metaluminium zijn bekleedCultuurverschillenHet grootste verschil met het bouwen in Europa betreft de kwali-teit en productiviteit van de bouwvakkers. Om dezelfde produc-tiviteit te bereiken als in Europa zijn er vijfmaal zoveel bouwvak-kers ingezet als in Europa nodig zouden zijn geweest. Bovendienzijn vele bouwvakker ongeschoold. In Johannesburg is daaromnaast de bouwplaats een school gehuurd waar de ongeschooldeaankomende bouwvakkers eerst les kregen in bijvoorbeeld hetopbouwen van een steiger, bekisting en metselen. Overigens is dekwaliteit van het werk vergelijkbaar met Europese standaards.Wat verder opviel is de zeer rustige stijl van onderhandelen envergaderen van de Zuid-Afrikanen. Op de projecten werd goedsamengewerkt. PROJECTGEGEVENSproject Stadium Soccer City Johannesburgcapaciteit 94 000 zitplaatsenarchitect Boogertman en Partners, Johannesburgadviseur architect HOK Sports Londonconstructeur ruwbouw PDNA, Johannesburgconstructeur dak Schlaich Bergermann und Partner, Stuttgarthoofdaannemer Grinaker / LTA ? BAM International joint ventureaanneemsom circa 300 mioproject Nelson Mandela Bay Stadium Port Elizabethcapaciteit 46 000 zitplaatsenarchitect Van Gerkann , Marg en Partner, Berlijnconstructeur ruwbouw Kwezi V3 Engineers and Iliso Consultingconstructeur dak Schlaich Bergermann und Partner, Stuttgarthoofdaannemer Grinaker / LTA ? BAM International joint ventureaanneemsom circa 120 mio67BAM en stadionsBAM heeft veel ervaring met het bouwen van stadions. Voorbeel-den zijn de Amsterdam Arena, het Gelredome in Arnhem, de Kuipin Rotterdam, het PSV Stadion in Eindhoven, de Arena Auf Schalke,de AWD Arena in Hannover en de multifunctionele stadions SAPArena in Mannheim en de O2 World Arena in Berlijn.Meer informtieOp www.cementonline.nl staan extra foto's en video's van destadions.