IUTILITEITSBOUW IARCHITECTONISCHONTWERP I200 WEENA: KANTOREN-COMPLEX IN ROTTERDAMNa de verschillende nieuwbouwprojecten die de laatste tijd aan het Weena inRotterdam zijn gerealiseerd, resteerde een open terrein ter grootte van 125 x 40 m 2?Het ABP belastte architectenbureau Brouwer Steketee met het ontwerp voor eenverhuurkantoor. Het aantal randvoorwaarden was aanzienlijk, zowel vanopdrachtgevers- als van gemeentezijde. Thans nadert een 13 verdiepingen hoogkantoor z'n voltooiing. De beide langsgevels daarvan zijn volkomen verschillend invorm en materiaaltoepassing. De bijzondere architectuur heeft ook consequentiesgehad voor de constructie en de bouwwijze. Deze aspecten vormen de ruggegraatvan dit artikel.TOELICHTING BIJ HET ARCHITECTONISCH ONTWERPir.J.J.M.K1ompenhouwer enJ.R.Steketee arch. HBO, Brouwer Steketee Architecten, 's-GravenhageHet kantorencomplex 200?. . Weena ligt aan de zuidzijdevan het Weena, tussen het ge-bouw Stad Rotterdam (L~pbaan)en hetnieuwe complex Plaza (fig. 1). De be-schikbare stedebouwkundige ruimtevoor het gebouw is 125 m x 25 m. Alstoegestane gebouwhoogte werd aan devoorzijde 40 m gehanteerd; de achterzij-de is in overleg bepaald. Tussen dezenieuwbouw en het Gebouw Weena be-vinden zich een voetgangersgebied eneen bedieningsstraat.De bestemming is in hoofdzaak kan-toor; op de begane grond en de eersteverdieping bevinden zich entrees, balie-functies en winkels. Door de gemeentewerd ge?ist dat alle gebouwen aan dezuidzijde van het Weena een arcademoeten bezittenvan 5 m breed en 7 mhoog.Eigenlijk luidde de bouwopgave: hetontwerpen van een lang, smal gebouwop een toplocatie in het centrum van destad, met een groot nuttig verhuurbaarvloeroppervlak en een zodanige vorm-geving dat de kantoren in het achterge-legen gebouwvoldoende uitzicht op hetWeena zouden houden en daarmee hunwaarde behouden. Verder moest aan dekant van het Weena een boulevard-wand worden gemaakt en de kwaliteitvan de stedebouwkundige ruimte alswinkelgebied tussen GebouwWeena en200 Weena diende te worden gewaar-borgd.6 Cement 1993 nr. 3weenaweena AinritDe bouwplaats aan het Weena1?2 3 Maquettefoto's Noord- en Zuidgevel- foto's: Sybolt Voeten, BredaDe gevel bestaat uit geprefabriceerdebetonelementen, bekleed met Lamba-da, een gepolijst Braziliaans graniet inrood/grijze kleur. De natuursteen-bekledingis voor het grootste deel bij deelementenfabricage in de fabriek aan-gebracht.WandenDe noordgevel is ontworpen als eenvlakke wand waarin openingen zijn uit-gespaard die doorzicht geven van ennaar het achterliggende gebouw (foto 2).Bij het weglaten van gevel- en vloerde-len blijft een continu constructieffunc-tioneel raster aanwezig.De grootste opening (oostzijde) diebeeldbepalend is voor de bouwmassa,wordt overspannen met behulp van sta-len vierendeelliggers met een hoogtevan drie bouwlagen.Een en ander is uitgewerkt in drie the~ma's: een begeleidende bouwmassa aanhet Weena, een schijf als neutrale lijn(ruggegraat) en drie halfronde torens ::::J ,--------..., __:::~~~~~===:::;::::::=~~~&~~==;:::;:;~~-~aan de zuidzijde.Aan de zuidzijde van het gebouw, tegende neutrale lijn, zijn drie bolvormige to-Cement 1993 nr. 3 7IUTILllEITS:BOUW IARCHIlECTONISCHONTWERPrens geplaatst (f?to 3), elk met een stabi~liteitskern. De stabiliteitskernen bevat-ten liften, trappen en installatie-schachten. De gebogengevels zijnopge-bouwd uit betonnen borstweringsele-menten, bekleed met aluminiumkleu-rige beplating.De aluminiumkleur is gekozen omdatdeze het lichtniveau in de ruimte tussende bebouwingen waarborgt.. Meer dan aan de noordzijde, is aan dezuidzijde de koppeling in de onder-bouw zichtbaar. In de onderbouw zijnde gemeenschappelijke functies onder-gebracht: deverbinding tussen de torensonderling, entree-partijen, diversevoorzieningen en winkels.OpbouwOp de foto's 2en 3 is de opbouw duide-lijk herkenbaar. Boven de onderbouwdie twee bouwlagen omvat, liggen zeskantoorlagen die uit drie zelfstandigekantoorunits bestaan. Vervolgens zijn erdrie doorgekoppelde bouwlagen die alsgeheel ofingedeeltenverhuurd kunnenworden. Daarboven bevindenzich in de4 Plattegrond van ??n van de torens85 Buitenconstructie Noordgevel metovale kolonunen600120staven $12beu els \i12-1SOCement 1993 nr. 3drie torens nog twee kantoorlagen, elkbestaande uit drie ontkoppelde kan-toorunits en als laatste een installa-tielaag boven de drie kernen.Figuur 4 toont de plattegrond van ??nvan de torens, waarvan de oppervlaktecirca 500 m2bedraagt. Het zal duidelijkzijn dat met betrekkelijk kleine ingre-penveranderingen indeindeling moge-lijk zijn. Dankzij de gebogen vorm vande torens ontstaan ook aan de zuidzijdeaantrekkelijke, herkenbare kantoor-ruimten.Aan de kant van hetWeenais de vereistearcade uiteindelijk 7 m hoog en 7 mbreed geworden. De hoofdentree be~vindt zich in de middelste toren. Metroltrappen bereiken gebruikers en be-zoekers de in de arcade 'gehangen' ver-bindingsgang op de eerste verdiepingdie als ontsluitingvan de torens functio-neert.Op de 'neutrale lijn' is de arcade afge~werkt met natuursteen. Aan de Weena-zijde vormen gestraalde ovale betonko-lommen en rechthoekige balken eenonderdeel van het constructiefgrid (875x 900 mm2) van de voorbouw (fig. enf?to 5). De grote poort in het gebouwsluitop stedebouwkundig niveau aanopde kop van de Lijnbaan.Specifieke elementenMet betrekking tot de hoofdmassa's('plank' en torens) is bijzondere aan-dacht besteed aan de overgangen:- op straatniveau is het gebouw zowelaan de noord- als aan de zuidzijde indoorsnede teruggehouden ten gunstevan een zo ruim(telijk) mogelijkvoet~gangersgebied;- niet alleen vanwege het silhouet maarook omdat het merendeel van de om-liggende bebouwing hoger is dan hetgebouw 200 Weena,is ernaargestreefdde dakniveaus door middel van log-gia's, terrassenenpenthouses zorgvul-dig als landschap vorm te geven;- ter plaatse van de 'gaten' is het door-zicht zoveel mogelijk geoptimali-seerd. Hiertoe is in de torens nog eensnede aangebracht, waarin als over-gangselement balkons zijn gemaakt.De driehoekige balkons vormen te za-men met het frame ter plaatse van degaten een filigrain, waardoor sterkelichtcontrasten worden vermeden(foto 6).Bouwplaats en bouwtijdBouwen in een stadscentrum betekentmeestal een bouwplaats die weinig gro-ter is dan het gebouw zelf. Dit vormdede belangrijkste redenomeen bouwsys-teem te kiezen met een groot aantal pre-fab elementen.De bouwopgave was complex en hetwerken in bouwteam-verband (vanafhet definitief ontwerp maakte de aan-nemer daarvan ook deel uit) was nood-zakelijk om tot realisatie in de vereistebouwtijd te komen.Ruim 19 maanden na aanvang is het ge-bouw medio februari 1993 opgeleverd.TenslotteDe programmatische eisen gingen ver-der dan slechts het te realiseren bouw-volume. Daarmee is naar ons idee detoon gezetvoor het uiteindelijk gereali-seerde ontwerp.Metrespectvoordestedelijke omgevinghebben we in de massa-opbouwen ar-chitectuur getracht het gebouw 200Weena een actieve rol te laten vervullenin de beleving van de stad.6 Balkon aan de toren ter plaatsevan de poortIntrofoto en foto's 6, 14, 15: Tom deFtooij,~oordrechtBetrokkenenopdrachtgever: ABP Onroerend Goed,Heerlen.architect:BrouwerSteketeeArchitectenBV, Den Haag, ontwerp irJJM.K1om-penhonwer bi BNA.project-management: Grabowsky &Poort (voorbereiding), Coman BVMaastricht (uitvoering).constructeur: D3BN Den Haag.hoofdaannemer: Van Hoorn BV aanne-mingsbedrijf, Capelle aid IjsseLprefab elementen (natuursteen): LoveldNV, Aalter (B) en Bouwbeton BV, Best.prefab vloerelementen: Dycore enSchokbeton.aluminium gevel: Nijva, Nijmegen.bruto vloeroppervlakte: 21 000 m2investeringsbedrag: f 63 miljoenbouwtijd: 191/ 2 maandenCement 1993 nr. 3 9IUTILITEITSBOUW ICONSTRUCTIEFONTWERPCONSTRUCTIEirJ.G.Kraus en ir.M.F.A.Derkink, D3BN Den Haag BVD. e constnlCtie van 200 ~eena is? te beschouwen als een schijflangs hetWeena, de 'plank' ge~noemd en drie torens aan de achterzijde.In langsrichting zijn de torens door deschijfgekoppeld.De schijf is opgebouwd uit dragendewanden en prefab vloerelementen. Dedrie torens bezitten een betonskelet(kolommen, balken en platen) met in-vulling.StabiliteitDe schijfis in lengterichting stabiel.Detorens veroorzakeneen bepaalde excen~triciteit die wordt 0p'~enomendoor dekernen in de torens (fig. 7).In overleg met de architect enW +E ad-viseur, is een bouwkundig ontwerp vande kernen gemaakt. Deze moesten nietalleen voldoen aan de gebruikelijkeconstructieve eisen, maar ook aan eenaantal niet-constructieve eisen:~ architectonisch element met gunstigebruto/netto verhouding;~ ruimte voor veel leidingen (bouw-kundige schacht);~ hoofdtrap en noodtrap;~ twee liften;- een ruim open voorportaal, gemakke~lijk bereikbaar vanuit de beide gan~gen.Constructief kon alleen aan deze eisentegemoet worden gekomen door dekernen gedeeltelijkvoor te spannen (fig.8).Volledig voorspannen was niet nodigomdat de extra vervormingen door be~perkt optredende scheurvorming terplaatsevan de maximale momenten on-der in de kern, geen overschrijding vande grenswaarden te zien zou geven.Door tevens devoorspanning aan te pas~senaanhetmomentenverloop, is devol~gende oplossing gevonden die uitvoe~ringstechnisch en economisch aantrek~kelijk is:- uniforme betonafmetingen over 14verdiepingen, zodat een klimbekis~ting kon worden ingezet;- dezelfde sterkteklasse voor het beton(B 45) over de gehele hoogte.;- een uniforme lichte basis-wapeningmet als maximale kenrniddellijn 12mm;- in het montagestadium konden drieverdiepingen worden voorgebouwd,zonder voorspanning, wat als voor~deel had.dat de voortgang van de be-tonkern niet direct afhankelijk wasvan de voorspanning.Uitgangspunt prefabVooralvanwegede beperktebouwplaatsen de vereiste bouwsnelheid,is van meeta"W~-----., ., .: : ,,', ., -----1'-b-----~I:J-c7 Plattegrond van de begane grond (a), de kantoorlagen 2e t.l11. 7e verdieping(b) en de daarboven gelegen doorgekoppelde 8e t.rn. tOe verdieping (c)10 Cement 1993 nr. 3~ZZZJVZZZ!fZZZZJ ~ TZ;VZZZZZZZZZJ .~ ~zzzavZZZ7ZZZ7ZJa b caf aan gekozen voor prefabricage. Devolgende verschillende elemenren zijntoegepast:- holle kanaalplaten;- massieve schegvormige en driehoe-kige vloerplaten;- ronde, rechthoekige en vijfhoekigekolornrnen;- gekromde balken met borstwering;~ verdiepingshoge schijven en portalen;- staal-betonkolommen.Als oppervlakte-afvverkingen zijn toe~gepast: natuursteen (zowel in de beton-fabriek aangebracht als op het werk ge-monteerd), gestraald beton, onbe~handeld en schoon beton.GebouwdelenFiguur 9 toont een standaard-platte-grondvande torenwaarinis aangegevenwelke betonelementen daarin voorko-men.De gevel aan het Weena bestaat uit:- verdiepingshoge ovale kolornrnen400 x 800 mm2, voorzien van voegenen koppelingen van het schroefbareDywidag GEWI-systeem (FeB 500);- kolommen, schijven en balken dik250 mm in sterkteklasse B 60;- stalen vierendeelligger.De gevel aan de zuidzijde bestaat uitronde kolommen diameter 500 mm engekromde balken die over de stekkenvan de kolommen worden geplaatst(volgens het inhangligger-systeem).In de buitenconstructies is een span-ningsveld doorhetconstructieffunctio-neel raster. Wisselingen in de buiten-temperatuur zouden aanleiding zijn tot8 Voorspanning in de kernena. begane grond tot 3e verdiepingb. 3e tot 6e verdiepingc. 6e tot ge verdieping9 Standaard plattegronda. kanaalplaten dik 300 nnn ll1et 40 ll1Il1druklaag,b. schegvorI11ige ll1assieve platen dik200 1l1Il1,c. bordes voorzien van oplegneus,gestort tegen de kern,d. hoedligger (naast de kern) vooroplegging kanaalplatenCemenr 1993 nr. 3 11IUTILITEITSBOUW ICONSTRUCTIEFONTWERPkoudebruggen, grote kolomlengtenbrengenookgrote kniklengten metzichmee en bovendien was er sprake vanparti?le instabiliteit.De uiteindelijk gekozen oplossing sluitnaadloos aan bij de architectuur, inclu-sief de poort die aan de bovenzijdewordt begrensd door een v?erendeel-ligger.PoortDe twee v?erendeelliggers die op 30 mhoogte boven maaiveld zijn aange-bracht, worden aan ??n zijde gedragendooreen samengesteldebetonconstruc-tie en aan de andere kant door een hoge'poot'constructie (fig. 10).De v?erendeelliggers met een overspan-ning van circa 25 m dragen de kanaal-platen die op de verdiepingen 8, 9, 10 en11 liggen.In dwarsrichting wordt de poot be-schouwd als eenvrij uitkragende kolom,ingeklemd in de funderingspoer. Inlangsrichting is het een uitkragende ko-lom die wordt gesteund door de tweevierendeelliggers die op hun beurtwor-den gesteund door de dichtst bijzijndekern.Als samengestelde betonconstructie be-staatdeze pootuitdevolgende onderde-len (fig. 11):a. een v?jfhoekige kolom op as A,b. een schijfin langsrichting op as B,c. een schijf in dwarsrichting, evenwij-dig aan as 19.ad. aDe v?jfhoekige kolom is opgebouwd uitprefabelementen,voorgespannenmet8staven 0 36 mm, FeP 1230. De grootstemomenten ontstaan door windbelas-ting in dwarsrichting op circa 10 m bo-ven maaiveld, waar de schijf(ad. c) nietmeer aanwezig is. De excentrische op-legging is in evenwicht met de voor~spanning.ad. bDeze schijfbestaat uit prefab elementendik 330 mm, voorgespannen met drieDywidag staven 0 36 mm, FeP 1230.Ook hier is de excentrisch opgelegdev?erendeelligger zowel in de montage-stadia als in het gebruiksstadium inevenwicht met de excentrisch gefaseerd~angebrachte voorspanning.In dwarsrichting wordt de schijfaan deene zijde gesteund door een schijf (ad. c)maar is aan de andere zijde in principeniet-gesteund. Om te voorkomen datdit zou leiden tot kniklengten van om~streeks 30 m, is de stijve stalen noodtrapzodanig gedimensioneerd dat deze deschijfop elke verdieping horizontaal ve-rend steunt.De verticale belasting door de trapwordt v?a slanke, ingestorte koppelin~gen opgenomen met een minimale to-lerantie.ad.cOokdeze schijfis opgebouwd uitprefabelementen, maar niet voorgespannen.Als verbindingen zijn schuifvaste be-tonvertandingen en gekoppelde staventoegepast. De belastingsafdracht is ge-compliceerd om de volgende redenen:10 Satnengeste1de c011structie voorde 'poot'19 18 17 16 15[K232400 ??1.,-88 C =:K131-b-=81K2K4K4K4150 -I I K511 II 88'--cmlK13JBBc =:K131K131NOORDGEVELK23-K2-K2-K2l-~K2l"-+K2t"-+K2i---'-K2t~K2r-K2~.K22r-K2r-K2r-K2I--:-K2r-K2~400 -28900 ?25400 ?.2.lli.QQ..-'.as (18400 ?asB14900 ?11400 ?7900 ?...tiQQ....:.as 191313 3933f---11 Opbouw ondersteu11ingvierendeelligger, doorsnedetussen 7900+ en 25 400+12 Cement 1993 nr. 3--54007200D E1A R rL---D El RlE23~r-D fl1E21r-D flE21r-D I flE21r'-c-'--E22D Ifl~r-D fl~E21f--D fl !1E21r-D fl~E21-D fl'~E21-D flE21-DE21~E21n -E2013 Staal-betonkolom AF-?OZoals hiervoor is aangeduid, zijn despanningsvelden tussen architectuur enconstructie tijdig onderkend en opge~lost. De constructieve oplossingen zijn f----~-----~--------jechtervan dien aard, datvoor de uitvoe- 12 cl kibVrijstaan e 0 om ij as 1ring niet meer gesproken kan wordenover dagelijks toegepaste technieken.De basistechnieken zijn bekend, maarde wijze waarop hier toegepast, is besliston-orthodox te noemen. Hierdoor ont-stond een nieuw spanningsveld, nu tus-sen aannemer en constructeur.Vandaar dat de aannemer het 'laatstewoord' krijgt.Botsingen door voertuigenOp verzoek van de Gemeente Rotter-dam moest een aantal ovale betonko-lommen, die aan het Weena staan, wor-den ontworpen op botskrachten con-form een concept van de TGB 1990, ar-tikel9.4.Omdatvoor dit belastingsgeval (vracht-wagenvan 30 ton, snelheid 55 km/h) ex-tra wapening niet wenselijk werd ge-acht, zijn berekeningengemaakt. Daar-uitbleekdater ingeenenkele kolom ex-tra wapening nodig was. Het meest kri-tiek waren de ovale kolommen van 400x 800 mm2met een kniklengtevan 8 tot12 m over de zwakke as.Loodrecht op de rijrichting waren dezekolommen slechts bestand tegen eenaanrijsnelheid van 43 kmlh. In de rij-richting waren er geen problemen.In het definitieve? voorschrift van deTGB is later opgenomen dat alleen re-kening moet worden gehouden metaanrijbelastingen door voertuigen diemaximaal 30? van de rijrichting afwij-ken.KoudebrugonderbrekingenEnkele betonbalken 250 x 900 mm2groot, steken door de buitengevel vanhet gebouwen vormen een koudebrug.Zowel bouwkundige als constructieve :::voorzieningen zijn toegepast. In de be-kisting zijn aan boven- en onderzijdekoudebrugelementen geplaatst, .afme-tingen 250 x 250 mm2, voorzienvanvierstaven 0 20 mmo De ruimte tussen detwee standaardelementen (250 x 400mm) is gevuld met 60 mm isolatiemate-riaal.Om de vervormingen te beperken zijnvier voorspanstaven 0 36 mm over devolle lengte van de kolom aangebracht.De verticale schuifverbindingen op de8e en 12e verdiepingsvloer zijn voorna-melijk aangebracht om te voorkomendat de voorspankrachten tijdens hetvoorspannen wegvloeien naar hethoofdgebouw, alsmede om tempera-tuurverschillen methet gebouw te kun-nen opvangen zonder dat dit hierdoorextra wordt belast.Om een slanke constructie te verkrijgenen tegelijk te voldoen aan de brandwe-rendheidseis van 60 minuten, zijn allekolommen berekend en uitgevoerdconform het AF-60 systeem van Euro-profiel. Dit systeem houdt in dat deruimte tussen de flenzen van het staal-profiel worden opgevuld met langswa-pening (4 staven 0 25 mm), beugelwa-pening en beton B 35. Rekentechnischis er sprake van een staal-betonkolom,waarbij in geval van brand het beton detemperatuur in het staal reduceert.Staal-beton (AF 60) kolommenDe vloeren van de 1e en 2e verdiepingzijn in het werk gestorte vlakke plaat-vloeren die in de gevelworden gedragendoor stalen He-180a kolommen (fig. 13).- de aanwezigheid van sparingen bij detrap;- het feit datdeze schijfinwezenbestaatuit een schijf(boven) diewordt gedra-gen door een portaal (onder).Vrijstaande kolom bij as 1 (fig. 12)Deze kolom heeft geen verticaal dra-gende functie; alleen de windbelastingen het eigen gewicht moeten wordenopgenomen. In de fundering is de ko-lom volledig ingeklemd tegen wringingen buiging. Op de achtste en de twaalfdeverdieping wordt de kolom horizontaalgesteund door hetgebouw. Omdat dezesteunpunten buiten het zwaartepuntvan de kolom liggen, wordt deze opwringing belast. De steunpunten zijnontworpen als verbindingen die verti-caal schuiven en horizontaal scharnie-ren. De wringmomenten in de kolomworden via een viertal deuvels per pre-fab verbinding naar de fundering geleid.Hetbelastingsgeval pons,datontstaatalsde vlakke plaatvloer zonder aanvullen~de voorzieningen op een dergelijkeslanke kolom wordt opgelegd, is opge-lost door een stalen plaat toe te passenvoorzien van stiftdeuvels. De dwars-kracht wordt vanuit de vloer via eendriedimensionaal vakwerkmodel opge-nomen.W/// ////c:;~~7~~~ ~ 'i~ ~ 4$25 (FeB 500)~~W~r///// '////I - HE 180 A (Fe 510)'-----sterkteklasse B35Cement 1993 nr. 3 13IUTlUTEITSBOUW IUITvOERINGSORGANISATIE IDE UITVOERING VAN HET PROJECT 200 WEENAing.G. van Kralingen, Bouw-en .aannemingsbedrijfVan Hoorn BV, Capelle aan den IJsselHarge Rotterdam aan het? Weena een kantoor bouwenmet 21000 m2vloeropper~vlakte, is een uitdaging. Het was nood-zakelijk hetbouwproces optimaal te be-heersen in voorbereiding en uitvoering.Bouwterrein (ziefig. 1)Een smalle strook aan het Weena ken-merkte de beschikbare ruimte voor derealisatievanhetprojeet. Methetoogopde verkeersveiligheid had de gemeenteRotterdam eenaantal randvoorwaardengesteld. Zo was het niet toegestaanrechtstreeks eenbouwweg aan te sluitenop het Weena, terwijl alleen bij hogeuitzondering vanaf het Weena mochtworden geladen of gelost.Daarom is de bouwweg aande zuidzijdegelegd, aansluitend op de Karel Door-manstraat. De strook bouwterrein aande noordzijde is gebruikt voor het op-stellen van bouwkranen, de bouwkeeten de personen/goederenlift.222529week1314Drie belangrijke aandachtspunten kwa-men hierbij naar voren.1. Er werden duidelijke tolerantie-af-spraken gemaakt omtrent de maatvoe~ring natuursteen - beton, de onderlingeaansluiting van de. elementen en devoegbreedtes.Uiteindelijk is een tolerantie gereali-seerd van minder dan 5 mm +/-tenop-zichte van de theoretische maatvoering.2. Voldoende aandacht voor de water-huishouding van detailleringen. Zobleek, vanwege de afwijkingen tussenbinnen- en buitenvoegen, het niet mo~gelijk om te werken met eenopenvoeg-aanvang- heiwerk- betonwerk onderbouw- betonwerk bovenbouw(vanaf tweede verdieping)- ruwe afbouw- aluminiuw gevels- afbouwTabellInterva1tijden14 Bouwdelen A, B en CUitvoering prefab beton -natuursteenVanwege de grote hoeveelheid natuur-steen in de gevel is vanafde eerste voor-bereiding ervoor gekozen zoveel moge-lijk natuursteen te integreren in de pre-fab onderdelen. Voordelen daarvan zijn:a. zo min mogelijk natuursteen op hetwerk te moeten aanbrengen;b. geen steigers ter plaatse van de opengaten;c. kostenbesparing.BouwtijdMet de opdrachtgever, het ABP was eenbouwtijd overeengekomen van 191/ 2 ka-lendermaand, wat overeenkomt met325 werkbare dagen. De eerste paalwerdgeslagen op 4juli 1991. Hetprojectis medio februari 1993 opgeleverd. Dekorte bouwtijd was haalbaar door opti-maliseren van de intervaltijden.Hiertoe werden voorzieningen getrof-fen omde kwaliteitvanheteindproduktte kunnen waarborgen. Een indicatievan de intervaltijden is gegeven intabel 1.BouwkranenVanuit het 'Plan van aanpak' is een ana-lysegemaaktvoordeinzetvandebouw-kranen. De capaeiteitsberekening vande benodigde kranen toonde aan dat er??nbouwkraan nodigWaSvoor hetbou-wen van ??n toren. Samen met het the-mavan de twee bouwstromen leidde dittot een vaste opstelling van twee kranenvoor twee bouwstromen voor het bou-wen van drie torens (fig. 16 - 18).De keuze viel op twee Wolff-toren-kranen met gieklengtenvan 35 en 40 m.Voordeverticale fasering is de keuze ge-vallen op het uitvoeren van drie torensmet twee bouwstromen. Dit logistiekethema (foto 15)is doorgezet over alle be-werkingen Van het project.Plan van aanpakGekozen is voor een duidelijke fasering '--------------------~~~---------~-------~~------'van de werkzaamheden. Voor de hori-zontale fasering (foto 14) is een indelinggemaakt die aansloot bij het ontwerp.Doorde gekozen routingkon eenmaxi-male voorbereidingstijd worden inge-bouwd voor de vierendeelliggers en dekolom op as 19, gelegen in bouwdeel D.14 Cement 1993 nr. 31ruwbouw? gestortbouwdeel Cruwbouw in uitvoeringbouwdeel Bruwbouw gereedbouwdeel A15 Montage prefab beton 16 Werkfase bij het begin van de montage bouwdeel C, 3e verdiepingsysteem. De spouw werd geformeerddoor een noppenfolie, die aansluit opeen goot op het bovenprofiel van hetaluminium raam.3. Optimale keuring en gelijkmatigeverdelingvan natuursteenplaten tijdenshet fabricageproces in de betonfabriek.Uitvoering kolom op as 19 envierendeelliggerDeprefab kolom op as 19 meteenhoog-te van 43 m, die wordt verbonden doormiddel van vierendeelliggers, vormdeeen hoogtepunt in de uitvoering.Door de route van de bouwvolgorde(vanwest naar oost) ontstond ruimte ombouwdeel D, bestaande uit kolom as 19en de vierendeelliggers, voor te berei~den. Deze termijn bleek nodig vanwegede technische complexiteit. Het uitvoe~ringsschema kende een eind-eind rela-tie met de betonbouw van bouwdeel C.Het was de bedoeling om kolom as 19tegelijk op hoogte te hebben met de be-tonbouw van bouwdeel C, waarna devierendeelliggers gemonteerd zoudenkunnen worden.De bouwsnelheid van de montage vanhet prefab beton bedroeg 1 element-hoogte per dag, ofwel 1 verdieping per 2dagen.MaatvoeringVoor de vierendeelliggers was het nodigeen beperkte tolerantie toe testaan tus-sen kolom as 19 enbouwdeel C. Tijdensde montage werd de maatvoering metlaserapparatuur bepaald.Stabiliteit tijdens de montage werd infasen bereikt. De stabiliteit over tweeelementen in de hoogte, werd verzorgddoor de aanwezige stekverbindingen.Vervolgens was het nodig de stalennoodtrap aan tebrengen, waarna devol-gende twee elementen konden wordengemonteerd. De stalen noodtrap 'Ver-zorgde de montagestahiliteit over drieverdiepingen. Na deze hoogte te hebbenbereikt, moest de voorspanning op eenaantal staven worden aangebracht. Uit-eindelijk resulteerde ditin het aanbren-gen van de voorspanning in vijf fasen,waarbij tijdens de laatste fasen de vie-rendeelliggers werden gemonteerd.De montage werd verricht met een mo-biele rupskraan. Transport van perso-nen en materialen vond plaats met hef-steigers, die met een minimumaantalverankeringen aan de betonconstructiewerden bevestigd.Tot slotMet de voltooiing van 200 Weena heeftdeze grote Rotterdamse boulevard de-finitiefgestalte gekregen. Uit commer-cieel oogpunt is het een aantrekkelijkelocatie. Maar ook uit een oogpunt vanstedebouw en vormgeving is een gebiedontstaan dat alleszins de moeite waardIS.Het Nieuwe Rotterdam wordt meer enmeer realiteit.[17 Kraaninzet voor bouwdelen A en B 18 Kraaninzet voor bouwdelen B en CCement 1993 nr. 3 15