stortvoegen in gewapend-betonconstructies1door ing. G. J. HamerDefinitie - Stortvoegen zo mogelijk vermijden - Noodzakelijke stortvoegen vastleggen ?n hetontwerp - Onvoorziene onderbrekingen oplossen - Oorzaken van slechte voegen - Onvoldoendeaandacht en haar gevolgen - Juiste plaatsbepaling - Uitvoering bi] vloeren, balken, bogen enspanten, kolommen, raamspanten, ingewikkelde constructies, statisch ??n geheel vormende delenen betonelementen - Aesthetlsche eisen - Verlenging van de bindtijd - Conclusies1. AL G E M E E NKan bij betonwerken niet continu wordengewerkt, zodat het betonneren onder-broken moet worden, dan ontstaan zgn.stortvoegen. Deze dienen niet verwardte worden met de zgn. dilatatievoegen,die een ander doel hebben, ril. de uit-zetting door temperatuurswisselingen overgrotere lengten van beton en de krimpop te vangen. Waar mogelijk zal menechter stortvoegen met dilatatievoegenlaten samenvallen.Hoeveel zorg men ook aan de stortvoegbesteedt, nooit zal zij even sterk of evenwaterdicht zijn als de constructie zelf,omdat de structuur van het beton daar terplaatse onderbroken is. Stortnaden en hunomgeving zijn dan ook de gevreesde in-valplaatsen van alle mogelijke schadelijkeinvloeden. Daarom moet men steedstrachten, er zo weinig mogelijk te maken.Niet te vermijden stortnaden dient menreeds in het ontwerp vast te leggen, zo-dat men er zeker van is, dat zij op dejuiste plaats komen en dat men bijtijds denodige maatregelen kan treffen.Onvoorziene onderbrekingen kunnenv??rkomen door:a. vastgestelde werktijden aan te houden,b. langdurige bedrijfsstoornissen,c.nvallen van de duisternis end. veranderde weersomstandigheden(sterke regen, vorst).In deze gevallen dient steeds overlegmet de Directie te worden gepleegd,want de gevolgen zouden kunnen zijn:1. scheuren en versc hui vi ngen we-gens te kleine sterkte van de stort-voegen (foto I) en2. waterui ttredi ng en uitslag doorondichte stortnaden (foto II).De omgeving van de stortvoeg kan po-reuzer zijn dan de voeg zelf, waardoorzowel vorst, als water met agressieve stof-fen ernstige schade kunnen berokkenen.Bij niet al te zorgvuldige uitvoering zaler gemakkelijk water indringen, hetgeenaanleiding zal geven tot aantasting vande wapening en stukvriezen van hetbeton.Daarom is het nuttig, het aantal stort-naden tot een minimum te beperken enze slechts op die plaatsen aan te bren-gen, waar zij constructief noch aesthetischhinderlijk zijn.De plaats van de stortvoegen wordt be-paald door:e. de werkwijze,f. de capaciteit van de molen,g. de belastingswijze der constructie enzover de vlakken zichtbaar blijven doorh. de aesthetische eisen.Wordt een constructie abnormaal zwaarbelast (bv. bij een explosie of brand),dan zullen eerst de stortvoegen het be-geven, die dan aangrijpingspunten vor-men tot verdere destructie.Bij ondeskundig aangebrachte stortvoegenzal bij normale belastingen reeds scheur-vorming (foto I) kunnen optreden met allegevolgen van dien.Vaak worden in het oude beton verbin-dingsstaven, aan beide zijden van hakenvoorzien, ingebracht, die dan eveneensin de verse betonmortel worden verankerd.Helaas blijkt men in de praktijk nog maaral te vaak stortvoegen te maken, waardeze zo toevallig uitkomen, omdat menniet weet -- of er zich eenvoudig geenrekenschap van geeft -- dat heel een-voudig kan worden bepaald, waar eenstortvoeg wel mag komen.Ook de aansluiting van het verse aan hetoude beton krijgt in al te veel gevallennog niet die aandacht, welke zij verdient.Daarom is het nuttig, dit onderwerp --ook al zal het velen weinig nieuwe ge-zichtspunten geven -- hier toch naderonder de aandacht te brengen.2. OORZAKEN VANSLECHTE STORTVOEGENEr zijn verschillende oorzaken aan tewijzen, waardoor gebrekkige stortvoegenontstaan:1. niet goed schoonmaken van hetoude beton, waardoor allerlei veront-reinigingen in de stortvoeg terecht-komen;2. niet voldoende natmaken van hetoude beton, waardoor geen goedeverbinding wordt verkregen;3. te pl astische mortel*) gebruiken,waardoor het overtollige aanmaakwatermet de fijnere mortel erin naar hetoppervlak tracht te wijken, zodat ereen minderwaardige laag ontstaat;4. te natte betonmortel trillen,waarbij zich het bovenstaande afspeeltevenals dit gebeurt bij een foutief zand-grindmengsel. In beide gevallen zalgeen goede verbinding met de nieuwelaag tot stand komen;5. grindnesten, indien de betonmortelontmengt, bv. wanneer van te grotehoogte (kolommen, wanden) op dereeds verharde verdiepingsvloerenwordt gestort.Aan de voet treft men dan grove po-ri?nplaatsen aan.Bij het maken van boorkernen blijkt bijhet passeren van de stortnaad, dat dezetijdens het boren reeds dikwijls bezwijkt(foto III en IV).3. AANBRENGEN VAN DESTORTVOEGENWordt het betonneren korter dan ??nuur onderbroken, dan is het niet nodigbijzondere maatregelen te nemen.Heeft een onderbreking door ??n deronder ,,Algemeen"genoemde oorzakena -- d plaats gehad, die m??r dan een uurheeft geduurd, dan zal men de aansluitingtussen het reeds gestorte gedeelte en hetverse beton steeds als een stortvoegmoeten behandelen.foto I. scheurvormingen en verschuivingen in eengewapend-betonbalkfoto II. wateruitlopen en uitslagen in een keermuur228 Cement 4 (1952) Nr 13-14*) Onder mortel wordt hier verstaan: cement,zand en grind, en onder specie: cement enzand; beton betekent hier versteende mortel.Thans zal worden nagegaan, hoe en waarstortvoegen kunnen worden aangebracht,opdat zij het minst hinderlijk zijn.a. Nog niet-volledig gebonden beton-mortelIs het storten slechts kort onderbrokengeweest, zodat de reeds gestorte be-tonmortel nog niet volledig is gebonden,dan zal men kunnen volstaan -- nahet schoonmaken van het betonopper-vlak -- met eerst een laag van enigecentimeters betonmortel van iets vet-tere samenstelling dan die van de nor-maal gebruikte mortel {link tegen hetbetonoppervlak aan te storten. Hiernakan dan normaal worden verder ge-werkt.Het is echter doorgaans beter, te wach-ten tot de niet-volledig gebonden be-tonmortel enigszins is verhard. Er be-staat dan veel minder gevaar, de aan-hechting van de wapening aan deenigszins opgestijfde betonmortel teverstoren en het beton te beschadigen.b. Enigszins verharde betonmortelHeeft men de betonmortel enigszinslaten verharden, dan dient men echterhet betonoppervlak na schoonmakenen eventueel ruwhakken aan te bran-den, d.i. het aanbrengen van eendun laagje cement-zandspecie vanongeveer dezelfde cement-zandverhar-ding als er in de betonmortel is ver-werkt.c. Reeds verhard n i e u w betonDe oppervlakkken van het reeds ver-harde beton dienen, alvorens weer testorten, eerst zorgvuldig schoonge-maakt en van losse stukjes en vuil ont-daan en zo nodig ruwgehakt (G.B.V.1950, art. 2, lid 2) te worden (foto Ven VI). Proefondervindelijk is bewe-. zen, dat de beste aanhechting wordtbereikt door het betonoppervlak een-voudig ruw te hakken of met eenstaalborstel te bewerken. Hierna dienthet zodanig natgemaakt te worden, dathet beton wel verzadigd doch nietdrijfnat is (G.B.V. 1950, art. 15, lid 1).Beton is altijd enigszins poreus, waar-door water uit de verse betonmortelwordt aangezogen, zodat er dan g??ngoede verbinding tussen het reeds ge-storte en het verse beton kan ontstaan.Daarom dient men de stortvoeg --vooral bij warm, zonnig weer -- metvochtig zand af te dekken ter voor-koming van het uitdrogen van de voeg.Na het natmaken dient te wordenaangebrand. De specie moet altijd vaneen iets vettere samenstelling zijn dandie van de normale mortel. Gebruiktmen bv. een betonmortel van 1 ce-ment : 2 zand : 3 grind, dan mag despecie van de aanbrandlaag niet slap-per zijn dan 1 cement : 2 zand.Met cementpap kan men g??n goedeaansluiting krijgen, want tussen hetoude en nieuwe beton krijgt men daneen cementlaagje, dat een anderekrimpmaat heeft dan het beton.Direct na het aanbranden moet hetverse beton, dat ook nu voor het eerstelaagje een iets vettere samenstellingmoet hebben dan het overige beton.er tegenaan worden gestort.Bij het storten van vloeren en balkenzal men doorgaans zien, dat zichboven op het beton een schuimlaagvormt. Bij het storten en vooral bijonderbreking krijgt het water gelegen-heid weg te zakken en komt schuimop het betonoppervlak te staan, datafkomstig is van het cement. Vanzelf-sprekend dient men het schuim directna het storten te verwijderen, hetzijdoor het weg te scheppen, hetzij doorhet weg te laten lopen door gaten, diemen hiertoe in de bekisting heeft latenmaken (G.B.V. 1950, art. 14, lid 5).Gebeurt dit niet, dan ontstaat er eenschuimnaad, die vooral voor water-dicht werk (kelders) een voortdurendebron van lekkages zal zijn.d. Reeds versteend oud betonHierbij dient het betonoppervlak gron-dig ruw te worden gehakt, goed ge-reinigd en natgemaakt te worden en teworden aangebrand. Direct hiernamoet het verse beton (weer van ietsvettere samenstelling) worden gestort(foto VI).e. Schoon, in het zicht blijvend betonBlijft het beton na ontkisting zichtbaar,dan is het beter g??n cementpapte ebruiken doch een iets vetterespecie, alhoewel de aansluiting minderdicht en vast zal worden. De speciedient hierbij te bestaan uit tenminste1 cement : 2 zand en zoveel water, datzij plastisch wordt om te voorkomen,dat de stortvoeg later als een don-kere streep te zien is.Het is bij het ontwerpen van gewapend-betonconstructies aan te raden, er nietalleen rekening mede te houden, dat erfoto III en IVboorkernen door stortvoegen:gebroken (foto III) en goed (foto IV)stortvoegen in kunnen voorkomen, maardeze ook duidelijk op de tekeningen aante geven. Dit heeft twee grote voordelen:1. men kan nu reeds tijdens het ontwer-pen een oplossing zoeken voor hetprobleem, hoe de voegen op de een-voudigste wijze gemaskeerd kunnenworden, wat vooral van belang is ingevallen, dat het beton in het zichtblijft.2. de uitvoerder, die niet altijd precies opde hoogte is van alle problemen die eraan vast zitten, behoeft niet plotselingte beslissen, waar de stortvoegenmoeten komen.In die sporadische gevallen, dat er tochnog op het werk moet worden beslist,waar een stortvoeg kan worden gelegd,zal steeds de verantwoordelijke ingenieurof de ontwerper van de betonconstructiemoeten worden geraadpleegd.De plaats van de voeg zal in het alge-meen in het minst belaste gedeelte moe-ten komen en dan bij voorkeur loodrechtop de normaalkracht, dus waar de dwars-kracht klein is.Een heel goede oplossing' is, zoals reedswerd gezegd, de uitzetvoegen samen telaten vallen met de stortvoegen. Kandit echter niet, dan is het nodig, dat-- met het oog op de eigenschappen vangewapend beton -- ieder geval afzon-derlijk wordt bekeken. Aan de hand vanenige veelvuldig voorkomende construc-ties zal nu worden nagegaan, hoe hetprobleem moet worden aangepakt.foto V. beton v??r het opruwen foto VI. beton n? het opruwenCement 4 (1952) Nr 13-14 2294. V L O E R E NEen stortvoeg heeft -- zoals reeds ge-zegd -- een veel geringere sterkte dande rest van de constructie. Om scheur-vorming te voorkomen moet de voegdaarom zoveel mogelijk loodrecht op dedrukrichting komen, dus ook loodrechtop de hooidwapening, die dan als eensoort koppeling of verankering zal kunnendienen.Maakt men de stortvoeg evenwijdig aande hoofdwapening, zoals bij opleggingenvan doorgaande vloeren gebeurt, dan zalmen de verdeelwapening ter plaatse vande voeg moeten verzwaren door het bij-leggen van losse einden, die dan aan debovenzijde van de vloerplaat moetenworden gelegd, om krimpscheurenboven de voeg tegen te gaan.Het beste lijkt dus om de stortvoeg aan tebrengen op de plaats waar M = O of caop 1/5 van de overspanning, doch, wegensde kans op minder goede hechting, wordtde s'ortvoeg toch bij voorkeur zo dichtmogelijk bij de balk aangebracht, zodat devloer daar nog enige oplegging vindt. Dedrukspanningen worden nu door de onder-kant van de vloerplaat opgenomen, waar-bij de dubbele wapening een goede ver-ankering vormt, terwijl de trekspanningendoor de bovenwapening zullen wordenopgevangen.Bij T-balken dient men er alleen aan tedenken, dat de voeg nooit in de flens magkomen; balk en flens vormen nl. con-structief ??n geheel, dat niet verbrokenmag worden. Slechts in het geval, dat destortvoeg evenwijdig aan de drukrichtingkomt, verdient het aanbeveling, de voegover het midden van de plaat te leggen(tek. 1). Vaak is het mogelijk, de voag inhet gebied van de opgebogen wapeningaan te brengen, waarbij de dubbele wa-pening een goede verankering geeft.Eventueel optredende trekspanningenworden door de bovenwapening opge-vangen, terwijl er niet veel gevaar meeris voor krimpscheuren (tek. 2, A).In elk geval moet de stortvoeg zo steilmogelijk worden gehouden; bij een ge-ringe helling zal het onderste gedeeltegemakkelijk gaan afbrokkelen, waardoorde wapening bloot komt (tek. 2, B). Daar-bij komt nog, dat men bij T-balken immerseen voeg liefst zo dicht mogelijk naast,maar beslist niet in de flens mag leggen.Het is in de meeste gevallen natuurlijkniet mogelijk -- hoewel men dit vaak zietaanbevolen -- een noodbekisting te stel-len, waar men tegenaan kan storten, omde eenvoudige reden dat de wapeningdan in de weg zit.Moerbalken dienen zoveel mogelijk in??n keer te worden gestort. Zijn stort-voegen onvermijdelijk, dan kunnen zijhet beste in het midden van de balk ge-maakt, loodrecht afgewerkt en met kortestaafeinden verankerd worden.Kinderbinten worden bij voorkeur bijhet hooidbint onderbroken; een schuinelas geeft dan een aansluiting met nogenige oplegging.5. B A L K E NBalken zal men zo veel mogelijk in ??nkeer storten. Wordt echter een stortvoeggewenst, dan volgt de plaats ervan weeruit de constructieve eisen, die er aanworden gesteld. Hier kan men bij voor-keur stortvoegen aanbrengen, waar dedwarskracht D = O en dus het mo-ment maximaal is. En ook hier zal destortvoeg zo steil mogelijk moeten wor-den gemaakt. Wanneer ze in het gebiedvan de opgebogen wapening komt, dientze hieraan evenwijdig te zijn (tek. 3).Bij hoge constructies kan men vaak zeergoed een trapvormige aansluiting maken,zoals in tek. 4 is aangegeven. Dit is na-tuurlijk alleen mogelijk, als het beton niette slap is. Enige losse einden betonstaaldienen ook hier voor de verankering.6. HORIZONTALE WANDENHorizontale wanden kunnen het besteloodrechte of horizontale stortvoegenkrijgen, vooral als zij in het zicht komen.Dit kan worden uitgevoerd door bv. eenlat aan de bekisting te spijkeren en dantot die hoogte af te storten. Is het betonenigszins afgebonden, dan is het boven-vlak af te reien of ruw te maken.7. BOGEN EN SPANTENBogen en spanten dienen bij voorkeur in??n keer gestort te worden. Hebben zijgeen horizontale bovenrand, dan dienenzij een stortvoeg loodrecht op de druk-richting te krijgen, die men dan met lossestaaleinden versterkt.8. K O L O M M E NIn principe mogen kolommen tussen deverdiepingen geen stortvoegen krijgen;kolommen zijn meestal de belangrijksteonderdelen van een constructie gezien despanningen die er door knik, excentrischebelasting, enz. in kunnen optreden. Hier-door zal men begrijpen, dat zij ,,auseinem Guss"dienen te zijn. De stortvoegwordt dan ook, indien nodig, direct onderde balken gelegd. Vo?tes hebben hetdoel, door vergroting van de doorsnedeter plaatse van de kolom, de drukspan-ningen onder in de balk op te nemen; zijzijn dus constructief een onderdeel vande balk. De stortvoeg zal dus ook steedsonder de vo?te moeten blijven. Daaromis in tek. 5: oplossing A = fout en op-lossing B = goed.9. RAAMSPANTENBij raamspanten mag natuurlijk geenstortvoeg in een hoek komen. Deze moetimmers stijf zijn om het moment in debalk te kunnen overbrengen op de benenvan het spant. De voeg moet hier dushetzij ondei, hetzij boven de hoek komen(tek. 6, A en B). Oplossing verdientechter wel de voorkeur, alhoewel hierweer geldt, dat -- als het mogelijk is eenspant in ??n keer te storten -- de voor-delen hiervan zeker zullen opwegentegen de extra moeite en kosten.10. INGEWIKKELDE CONSTRUCTIESBij grote werken, vooral als daar padde-stoelvloeren, schaaldaken en dergelijkeconstructief ingewikkelde elementen inworden toegepast, zal de ontwerper teallen tijde, in overleg met de aannemer,een stortschema moeten opstellen.Natuurlijk dient men er zo veel mogelijkvan uit te gaan, dat er tijdens het beton-storten continu wordt doorgewerkt, daard?n alleen werkelijk bevredigende resul-taten zijn te verwachten, als men hetaantal stortvloeden tot het uiterste mini-mum beperkt.11. STATISCH ??N GEHEELVORMENDE DELENWanden met pilasters, T-balken, enz.dienen altijd in ??n stort te worden ge-betonneerd. Afwijking hiervan is niettoelaatbaar.12. BETONELEMENTENBOUWDe verschillende betonelementen zijnreeds volledig verhard, als zij, voor of na230 Cement 4 (1952) Nr 13-14tek. 6stortvoegen onder ofboven de hoek(Bij A is de voegaan de binnenzijdete maskeren.)foto VII boorkern van een gave stortvoeg onderen boven de lijn tussen de pijltjes heefthet oude en het nieuwe beton wel enigkleurverschil, doch door de juiste behan-deling (o.a. ruw oppervlak) en juistesamenstelling van de mortel is een sterken volkomen geheel bereikt.de montage, tezamen druk-, trek-, schuif-en eventueel buigvast worden verbonden.Wordt als verbindingsmateriaal specieof betonmortel gekozen, dan ontstaannatuurlijk twee stortvoegen, waarbij ech-ter de elementen onder zeer gunstigeomstandigheden, bv. in de betonelemen-tenfabriek, worden vervaardigd, terwijl debetonmortel van de voeg gewoonlijk eerstop het bouwwerk onder geheel andereomstandigheden zal worden aangebracht.Tek. 7 A toont als voorbeeld een stort-voeg bij elementenbouw. De behande-ling van de beide voegen in tek. 7gebeurt het doelmatigst op gelijke wijzeals bij monolietbouw.tek. 8. goede wijzen voor het nietopvallen van stortvoegen13. AESTHETISCHE EISENVaak zal een stortvoeg -- ook al geeftzij door oordeelkundige plaatsing engoede uitvoering geen aanleiding totscheurvorming -- zichtbaar blijven. Op-pervlaktebehandeling van het beton,waarbij het buitenste cementhuidje che-misch of door zandstralen wordt verwij-derd, zal hieraan veel kunnen verbete-ren, maar -- daar ter plaatse van de stort-voeg de samenstelling van het beton ietsanders is dan elders -- is dat meestaldaarom niet afdoende. Hen zal dus, bijhet vaststellen van de plaatsing van destortvoegen moeten zorgdragen, dat zijzo min mogelijk in het zicht komen.Horizontale stortvoegen zijn vaak zeergoed door een sponning of verkenning inhet beton weg te werken (tek. 8, A enzoveel mogelijk vermeden te worden.2. Is dit niet mogelijk, dan moeten zijop de minst hinderlijke plaatsen wor-den aangebracht, dus daar waar dedwarskracht D = O, loodrecht op denormaaikracht en z?, dat de wapeningals verankering kan dienen.3. Stortvoegen dienen in het ontwerp teworden opgenomen, zodat zij van tevoren vastliggen.4. Aan de uitvoering van de stortvoegbehoort zeer veel zorg te worden be-steed (foto VII).5. Bij onderbreking van het werk korterdan een uur., zijn geen bijzonderemaatregelen nodig.6. Aan de aesthetische eisen dient meeraandacht te worden geschonken5-6.Men moet vooral geen voegen op oog-hoogte maken.Litteratuur1. Zwolsman, De uitvoering van betonwerkenin de praktijk, ,,Cement en Beton", No. 4,blz. 37-41, A'dam 1940;2. Arbeitsfugen im Beton, ,,Cementbulletin",No. 17, Wi.degg, Mei 1951;3. Sommer, ?ber die Verl?ngerung der Er-stanungszeit von Zement und Beton, ,, DieBautechnik", Nr 33-36, b!z. 143 e.V., 1944;4. Kl ei loge I, Bewegungstugen im Beton undStahibeton, 4e Autl., Abschn. XV, Arbeitstugen,Berlin 1947;5. Dr. Ir. A. M. Haas, Het garengebouw vande nieuwe Enkalon-fabriek te Emmen-Barger-meer, ,,Cement" 3 (1951) Nr 11-12, blz. 214,(oto 14 (schoorsteen van 14 m);6. Ir. H. G. J. Sc hel l i ng, Enkele mededelin-gen in verband met het nieuwe stationsgebouwte Enschede, ,,Cement" 3 (1951), Nr 1-2, blz. 17.Te hoge wegbermenHet is een bekend verschijnsel, dat keurig ,,onder profiel" aangelegdebermen van nieuwe wegen steeds aangroeien en geleidelijk te hoogkomen te liggen.Gemorste g.ond en aan de wielen meegevoerde klei van aangren-zende percelen, bij gladheid gestrooid zand, het komt tens.otteallemaal in de bermen terecht. Ook de begroei?ng, gras en andereplanten bevorderen het omhoog komen van de wegbermen.Na een aantal jaren komt de wegbeheerder tot de ontdekking, datop verschillende plaatsen de afwatering van de weg te wensen over-laat. Een of meer centimeters te hoog liggende bermen bevorderenreeds het vormen van plassen. Vanouds behoorde het dan ook totde taak van de kantonniers op grind-, steenslag- en klinkerverhar-dingen op regelmatige afstanden sleuven in de bermen te graven terbevordering van de waterafvoer. Het euvel van de te hoge berm isdaarmede echter niet verholpen, terwijl de steeds dieper wordendesleuven hinder en gevaar opleveren voor het snelverkeer, voor hetgeval dit op de berm mocht uitwijken.Dat de door te hoog liggende bermen veroorzaakte slechte afwate-ring van de weg nadelig is, ?n het bijzonder voor bitumineuze ver-hardingen, mag bekend worden verondersteld. Hoewel cementbeton-verhaidingen wat minder gevoelig zijn, zal toch het in het wegdekdringende water, in het bijzonder bij afwisselend vriezend en dooi-weer, een slechte invloed ook op de betonverhardingen uitoefenen.W. Ross, Engineer of Maintenance, Illinois Division of Highways,beschrijft in het Januarinummer 1951 van ,,Roads and Streets" watMiddlewestern State Highway Departments doen tegen ,,High Shoul-ders", dat zijn: te hoge wegbermen.Zoals uit het ge?llustreerde artikel blijkt, wordt het bezwaar van dete hoge wegbermen op z'n Amerikaans, d.w.z. met mechanischehulpmiddelen, aangepakt.Ross wijst er op, dat het verlagen van te hoog liggende wegbermentot de voornaamste taak behoort van de onderhoudsambtenaren van deIllinois Division of Highways. Het op de wegverha.ding staanblljvendewater is hinderlijk en gevaarlijk voor het verkeer, het doet de weg-bermen verweken en hun draagkracht verliezen.Het is weliswaar onprettig een goed begroeide doch te hoog liggendeberm te verwoesten door aig.aving en men erkent ook .in Amerikahet gevaar van de afgegraven en dus onbegroeide wegberm, die aanerosie is blootgeste.d, doch men aanvaardt de tijde?jice nadelen omhet uiteindelijke voordeel: een goed afwaterende wegberm te be-reiken.Elk van de tien Illinois State Highways districts beschikt over een ofmeer eenheden, waarmede de te hoog liggende wegbermen wordenbehandeld. Elke eenheid bestaat uit een motor-grader, een mecha-nische oplader en 3 tot 10 vrachtwagens.Zoals uit de bij het artikel behorende foto's blijkt, laten de bermenvan de wegen in de Staat Illinois, mechanische afgravingen toe. Opdie bermen ontbreken namelijk: verkeer-geleidende-bermplanken,parkeer- en routeborden, kilometer- en hectometerpaien en elke vormvan beplanting IAangezien de bermen van de Nederlandse wegen beter zijn ,,gemeu-bileerd", is het afgraven van te hoge wegbermen hier te landemeestal een moeizaam handwerk, dat bovendien tamelijk veel geldkost. ir. F. KanstelnCement 4 (1952) Nr 13-14 231Tek. 7. Stortvoedgen in monolitische bouw(a) en in betonelementenbouw (b)B) Bij velekustwerken kan men hier zeergeslaagde voorbeelden van vinden (bv, inde viaducten van tunneltraverse teRotterdam).14. VERLENGEN VAN DE BINDTUDGunstige ervaringen zijn in het buitenlandverkregen door een ?% fosforzuur alstoeslag aan het cement toe te voegen,waardoor de betonmortel voldoende lang(7-14 uur) vers gehouden kan worden, tothet werk weer wordt voortgezet3.15. CONCLUSIES1. Stortvoegen zijn de zwakke plekken in debotonconstructie en zij blijven meestalzichtbaar. Zij dienen daarom