GRINDVERVANGENDTOESLAGMATERIAALSECUNDAIRE GRONDSTOFFENALS GRINDVERVANGENDTOESLAGMATERIAALdr.ir.G.J.L.van der Wegen, Intron BV, SittardGrind als grof toeslagmateriaal kan worden vervangen door gebroken natuursteenof door secundaire grondstoffen. Secundaire grondstoffen kunnen wordenonderverdeeld in kringloopreststoffen zoals puingranulaten, en in reststoffenafkomstig uit andere sectoren. In dit artikel zal nader worden ingegaan op desecundaire grondstoffen afkomstig uit andere sectoren dan de bouw. Degeschiktheid voor toepassing in beton wordt besproken op basis van technische eneconomische aspecten. Vooral voor de kunstmatige granulaten op basis van vliegasbestaan goede vooruitzichten.ecundaire grondstoffen die in ditartikel zullen worden behandeldzijn:- kunstmatige granulaten;- fosforslak;- hoogovenslak;- staalslak;- AVI-slak;- bodemas;- mijnsteen.Kunstmatige granulaten [1,2,3]ProduktieprocesKunstmatige granulaten worden in hetalgemeen vervaardigd uit poeder-vormige grondstoffen. Door een agglo-meratieproces (granuleren of compac-teren) worden uit deze grondstoffen zo-genaamde 'groene korrels' (pellets) ge-vormd. De verharding van deze groenekorrels kan geschieden door sintering(> 900 ?C), hydrothermische processen(100 tot 250 ?C) zoals bijvoorbeeld deautoclaaf, of koudgebonden processen(10 tot 100 ?C).Van bovengenoemde verhardingspro-cessen is momenteel in Nederland al-leen het Engelse Lytagproc?d? beschik-baar, een sinterproces waarbij op basisvan nagenoeg 100% poederkoolvliegasals grondstof, een kunstgrindkorrelwordt vervaardigd op industri?le schaal.In Nederland vindt deze produktiesinds 1985 plaats en heeft momenteeleen omvang van ongeveer 150 000 tonper jaar.Het koudgebonden vliegaskunstgrindvolgens het Nederlandse Aardelite-proc?d? wordt momenteel nog in eenpilot plant vervaardigd; verwacht wordtdat dit in 1992 op industri?le schaal hetgeval zal zijn. Deze kunstgrindkorrelbevat vliegas (circa 65%), kalk en/ofportlandcement, zand en hulpstoffen.In Florida wordt sinds enkele jaren Aar-delite op industri?le schaal vervaardigd.Materiaaltechnische aspectenLytag en Aardelite zijn lichte toeslag-materiaalkorrels; de volumieke massa'szijn respectievelijk circa 1430 kg/m3en1650 kg/m3. De eigenschappen van be-ton vervaardigd met deze korrels ko-men overeen met hetgeen over lichtbe-ton bekend is, dat wil zeggen lagere elas-ticiteitsmodulus, hogere kruip enz. tenopzichte van riviergrindbeton.Als opvallend positief aspect van devliegaskunstgrindkorrels kan nog wor-den genoemd de goede hechting met decementsteen. De geconstateerde relatieflage carbonatatiesnelheid schijnt hier-mee verband te houden.Van zowel Lytag als Aardelite is de ge-schiktheid als toeslagmateriaal voor be-ton aangetoond. Naast een verschil involumieke massa moet bij Lytag en Aar-delite rekening worden gehouden metverschillen inde geaardheid van het ma-teriaal waaruit de korrels bestaan. Lytagis een keramische korrel, terwijl Aarde-lite meer verwantschap heeft met kalk-zandsteen.Milieuhygi?nische aspectenBij toepassing van vliegaskunstgrind alsgrof toeslagmateriaal in beton is ten ge-volge van het sterk alkalische milieu ende dichtheid van de korrelomhullendecementsteen, de uidoging van zwaremetalen beperkt.Resultaten van radiologische metingenaan Lytagbeton voldoen aan de concept-normen 'Straling vanuit bouwma-terialen: normen voor beton' welke in1991 door de minister als bijlage van denota 'Omgaan met risico's van straling'naar de Tweede kamer is gezonden. Op-gemerkt wordt dat deze eisen verrewegde strengste ter wereld zijn. Er zijn voorzover bij de auteur bekend geen meet-gegevens beschikbaar betreffende ra-diologische aspecten van beton vervaar-digd met Aardelite; verwacht mag wor-den dat deze eveneens voldoen aan deconcept-normen.MarktaspectenLytag vindt momenteel zijn belangrijk-ste toepassing als toeslagmateriaal voorbeton; ongeveer 135 000 ton per jaar.Deze toepassing omvat zowel de beton-warenindustrie (onder meer bouwblok-ken, heipalen, vloer- en wandelemen-ten), ter plaatse gestort beton (Konings-pleijbrug te Arnhem) als speciale pro-dukten (droge mortels, brandwerendebekleding van stalen kolommen).Lytag is wat betreft kostprij s per m3kor-relvolume concurrerend met rivier-grind. Voor een volledige kostprijseva-luatie dienen echter ook andere facto-ren in rekening te worden gebracht zo-als transport-, opslag- en produc-tiekosten, alsmede materiaaltechnischeaspecten.Aardelite is in Nederland momenteelnog niet op commerci?le basis verkrijg-baar en wordt uitsluitend in proefpro-jecten toegepast. In Florida wordt de48 Cement 1991 nr. 5Skorrel voornamelijk voor de produktievan betonblokken ingezet. Een gefun-deerde markttechnische beschouwing isdaarom nog niet mogelijk.Fosforslak [1,2,4]ProduktieprocesFosforslak komt vrij bij de fosforfabri-cage volgens het electro-thermisch pro-ces. In de fabriek te Vlissingen, de groot-ste fosforfabriek ter wereld, wordt devloeibare slak aan de lucht gekoeld envervolgens gebroken en gefractioneerd.De op deze wijze verkregen slak wordtstukslak genoemd. Per j aar wordt in Ne-derland ongeveer 0,7 miljoen ton fos-forslak geproduceerd.Materiaaltechnische aspectenDe eigenschappen van de Nederlandsefosforslakken zijn kwalitatief vergelijk-baar met die van riviergrind. Vanwegede hoekige korrelvorm van de fosfors-lakken kan de waterbehoefte van fos-forslakbeton tot ongeveer 10% hogerzijn dan die van riviergrindbeton meteen zelfde verwerkbaarheid. Bij eenzelfde cementgehalte kan dit resulterenin een tot 10% hogere water-cementfac-tor. Ondanks de enigszins hogere water-cementfactor blijkt de druksterkte vanhet fosforslakbeton in de meeste geval-len toch ongeveer hetzelfde te zijn alsdie van het riviergrindbeton. Dit is me-de het gevolg van de hogere elasti-citeitsmodulus van de fosforslak.Bij een zelfde druksterkte vertonen ri-viergrind- en fosforslakbeton een ver-gelijkbare splijttreksterkte en hygrischekrimp. Het fosforslakbeton bezit eenenigszins hogere kruip en een circa 20%hogere elasticiteitsmodulus. De vorst-dooi(zout)bestandheid van fosforslak-beton wordt momenteel onderzocht.Milieuhygi?nische aspectenFosforslak is in ongebonden vorm opgrote schaal toegepast als oeverbescher-mingsmateriaal en in dit kader onder-zocht met betrekking tot uitloging.Voor een aantal componenten (Ca2+,Mg2+, Na+, K+, Cl?, F-, S042-) is een ini-Cement 1991 nr. 5 49GRINDVERVANGENDTOESLAGMATERIAALti?le piekafgifte geconstateerd (opper-vlakte-afspoeling), gevolgd door eentrage afgifte door diffusie. Gegevensaangaande het uitlooggedrag van fos-forslakbeton zijn niet beschikbaar. Ver-wacht mag worden dat in een dergelijkgebonden toepassing de uitlogingslechts gering zal zijn.Fosforslakken hebben een betrekkelijkhoge radio-activiteit. Fosforslakbetonoverschrijdt naar verwachting de con-cept-normen 'Straling vanuit bouwma-terialen: normen voor beton'. Dit sluittoepassing van fosforslakbeton bin-nenshuis in de toekomst uit. Een ruimebuitenmarkt resteert.MarktaspectenHoewel de vraag naar fosforslak in hetverleden steeds groter is geweest dan hetaanbod, zou deze situatie op korte ter-mijn kunnen veranderen door een ver-minderde vraag vanuit de waterbouw.Gezien de geringe opwerkingskosten(breken en zeven) en dezelfde bereikba-re betonkwaliteit, mag worden ver-wacht dat fosforslak bij buitentoepas-singen een concurrerend materiaal voorriviergrind in beton kan zijn.Hoogovenslak [1]ProduktieprocesBij het hoogovenproces wordt ruwijzeruit ijzererts geproduceerd, waarbijvloeibare hoogovenslak als nevenpro-dukt ontstaat. In Nederland wordt dezevloeibare slak op twee manieren ver-werkt:1. Granuleren tot slakkenzandDoor de vloeibare slak met een krach-tige waterstraal te behandelen heeftgeforceerde afkoeling plaats, waarbijfijne korrels (tot circa 5 mm) ontstaan.Dit zogenaamde hoogovenslakken-zand heeft een amorfe (glasachtige)structuur en bezit latent-hydrauli-sche eigenschappen. Het hoogovens-lakkenzand vindt toepassing in de ce-mentfabricage, als bij menging insteenmengsels (zogenaamde hydrau-lische mengsels) of als ophoogmate-riaal.2. Luchtkoeling tot stukslakDoor langzame stolling van de slakaan de lucht wordt deze gekenmerktdooreenhoog gehalte aan kristallij nebestanddelen. Door breken, zeven enontij zeren van de gestolde massawordt de hoogovenstukslak verkre-gen.In het kader van dit themanummer zalenkel de hoogovenstukslak nader wor-den beschouwd.Tot voor enkele j aren geleden werden inNederland per jaar enkele honderddui-zenden tonnen hoogovenstukslak ge-produceerd. Momenteel zijn dit nogslechts enkele duizenden tonnen perjaar. De vrijkomende hoogovenslakwordt in Nederland nagenoeg volledigtot hoogovenslakkenzand verwerkt. Debehoefte aan hoogovenstukslak wordtgedekt door import.Materiaaltechnische aspectenEr is slechts beperkt onderzoek uitge-voerd naar de eigenschappen van betonmet hoogovenstukslak als grof toeslag-materiaal. De beschikbare gegevensduiden op een vergelijkbare betonkwa-liteit als riviergrindbeton. Sommige ei-genschappen, zoals de vorst-dooi(zout)-bestandheid en de vuurvastheid zijnvoor hoogovenstukslakbeton beter danvoor riviergrindbeton. Hoogovenstuks-lak met een hoog gehalte aan vrij calciu-moxide (CaO) kan aanleiding geven totzwelling (kalk-onbestendigheid). Doorverbeterde procesvoering en de selectienaar kwaliteit door de producent komtkalk-onbestendigheid nagenoeg nietmeer voor.Milieuhygi?nische aspectenBij het gebruik van hoogovenstukslak inde wegenbouw is bij contact met water,verontreiniging geconstateerd met po-lysulfiden. Gegevens omtrent het uit-looggedrag van beton met hoogoven-stukslak als grof toeslagmateriaal zijnvoor zover bekend niet voorhanden.Naar verwachting speelt de uidogingvoor een dergelijk beton een onderge-schikte rol.De radio-activiteit van hoogovenslak isenigszins hoger dan die van riviergrind.MarktaspectenToepassing van hoogovenstukslak alsgrof toeslagmateriaal in beton komt inNederland slechts sporadisch voor; on-der meer is wel stukslak gebruikt bij defabricage van heipalen. Hoogoven-stukslak wordt voornamelijk in de we-genbouw afgezet, waar de opbrengstwaarschijnlijk gunstiger is dan bij ver-vanging van riviergrind in beton.Staalslak [1,2]ProduktieprocesBij de produktie van staal uit ruwijzer enschroot komt staalslak in vloeibarevorm vrij. Deze vloeibare slak koeltlangzaam af aan de lucht in transport-pannen en vervolgens in zogenaamdeslakputten. Via een verkleiningsproceswordt met behulp van magneten een zogroot mogelijke hoeveelheid van het inde gestolde staalslak aanwezige staal te-ruggewonnen.Na het breekproces wordt de staalslakgescheiden in diverse fracties, oplopendtot een maximale korrelgrootte van 250mm. Per jaar komt in Nederland onge-veer 0,5 miljoen ton staalslak vrij, waar-van 0,2 miljoen ton wordt hergebruiktin het produktieproces. Van de resteren-de 0,3 milj oen ton vinden de beide grovefracties gemakkelijk afzet in de weg- enwaterbouw. De fij nste fractie (0-20 mm)omvat circa 60% van de produktie aanstaalslak en ondervindt vooralsnog pro-blemen in de afzet.Materiaaltechnische aspectenStaalslak heeft een aanzienlijk hogerevolumieke massa dan riviergrind (res-pectievelijk circa 3500 kg/m3en 2650kg/m3).De toepassing is dan ook vooral als toe-slagmateriaal in zwaar beton, zoals bij-voorbeeld betonelementen die als golf-slagbreker fungeren, ballastbeton endergelijke.Voor de toepassing van staalslak in betonkan vooral de volume-onbestendigheidvan de staalslak een probleem zijn, doorde aanwezigheid van vrij calciumoxide(CaO), magnesiumoxide (MgO) en/ofmetallisch ijzer.Door de staalslak enkele maanden in debuitenlucht te laten 'rijpen' kan deze vo-lume-onbestendigheid tot een accepta-bel niveau worden gereduceerd. Dezeproblematiek wordt momenteel doorwerkgroep 5 'Staalslak' van CUR-com-missie B38 'Toepassing van alternatievematerialen in beton' onderzocht.Milieuhygi?nische aspectenVan staalslak is bekend dat de uidogingvan de zware metalen zeer gering is. Bijtoepassing als grof toeslagmateriaal inbeton mag dan ook worden verwachtdat er geen significante milieubelastingzal optreden.Gegevens omtrent de radio-activiteitvan staalslak zijn voor zover bekend nietvoorhanden.MarktaspectenVerwacht wordt dat het hergebruik vanstaalslak in de staalproduktie in de na-bije toekomst zal afnemen, waardoorhet jaarlijks overschot aan staalslak,vooral de fijnere fractie, zal toenemen.Deze fractie wordt momenteel toege-past in gebonden steenmengsels in dewegenbouw en in betonelementen dieals golfslagbrekers fungeren. Laatstge-noemde toepassing bedraagt enkeletienduizenden tonnen staalslak per jaar.Voor een bredere toepassing van staals-lak als grof toeslagmateriaal in betondient allereerst de problematiek van devolume-onbestendigheid te wordenopgelost. Indien dat gelukt mag vanwe-ge het relatief eenvoudige bewerkings-proces van en de toenemende over-schotten aan staalslak, met name de fij-50 Cement 1991 nr. 5nere fractie, worden verwacht dat ditmateriaal prijstechnisch concurrerendzal kunnen zijn met riviergrind of ver-gelijkbare natuurlijke materialen.AVI-slak [1,2,5,6,7]ProduktieprocesPer jaar komt in Nederland ongeveer 6miljoen ton huishoudelijk afval vrij.Hiervan wordt circa 2,5 miljoen tonverwerkt door elf zogenaamde afvalver-brandingsinstallaties (AVI), waarbij on-geveer 0,65 miljoen ton slak, zogenaam-de AVI-slak, overblijft.Voor verwerking van het afval wordende grove bestanddelen verkleind. Na deverbranding bij 800 ? 1000 ?C wordt hetresidu gekoeld in een waterbak en ver-volgens met een magneet ontijzerd.Hierna kan nog een opwerking van bre-ken en zeven volgen.Materiaaltechnische aspectenVoor het gebruik als toeslagmateriaal inbeton komt alleen Opgewerkte' (breken,zeven, ontijzeren) AVI-slak in aanmer-king. De AVI-slak bevat hoofdzakelijksteenachtig materiaal, glas en sintels (sa-men ongeveer 85%) met daarnaast kera-miek, metalen en diversen (elk ongeveer5%).Hoewel de korrelverdeling van deAVI-slak varieert per installatie en perperiode, blijkt het spreidingsgebied innagenoeg alle gevallen te liggen binnenhet AC-gebied van de korrelgroep 0-16mm. De AVI-slak bestaat vaak voormeer dan 50% (m/m) uit zandfractie (< 4mm). Door het hoge gehalte aan fijnmateriaal en het poreuze en hoekige ka-rakter van de korrels hebben beton-mengsels met een hoog gehalte aanAVI-slak een hoge waterbehoefte. Dewater-cementfactor bedraagt voor be-tonmengsels met ongeveer 1000 kgAVI-slak/m3beton en een zetmaat van65 mm ongeveer 1,0. Desondanks is metdergelijke mengselsamenstellingen een28-daagse druksterkte van 17 tot 27N/mm2haalbaar.In een aantal gevallen bleek bij de toe-passing van AVI-slak als toeslagmate-riaal in beton een sterke vertraging vande beginbinding op te treden, in ??n ge-val zelfs meer dan vier weken! AVI-slakbevat een dusdanig hoog gehalte aanchloride, dat bij hogere gehalten aanAVI-slak in beton potentieel gevaar voorwapeningscorrosie kan ontstaan. Ditbeperkt in sterke mate de toepassing vanAVI-slak in beton.Beton met AVI-slak als toeslagmateriaalis kwalitatief duidelijk minder dan eenvergelijkbaar betonmengsel vervaar-digd met rivierzand en -grind. De kwa-liteit van AVI-slak wordt niet significantverbeterd door buitenopslag gedurende??n jaar ten opzichte van gedurende zesweken verouderde AVI-slak. Voor hetbereiken van een zelfde sterkteklasse isbij AVI-slak in het algemeen een aan-zienlijk hoger cementgehalte nodig.AVI-slakbeton vertoont een hogerekrimp en kruip en een lagere elastici-teitsmodulus dan een vergelijkbaar ri-viergrindbeton. Mogelijkerwijs zouAVI-slak een deel van hoogwaardigertoeslagmateriaal zoals grind, in betonkunnen vervangen. De resultaten vaneen in CUR-verband verricht onder-zoek geven aan dat daarvoor bij sommi-ge toepassingen ruimte is.Milieuhygi?nische aspectenBij stabilisatie van AVI-slak met een laagcementgehalte is gebleken dat signifi-cante uitloging van zware metalen enorganische bestanddelen kan optreden.In hoeverre deze componenten in eendichte betonstructuur kunnen wordenge?mmobiliseerd, dient nog te wordenonderzocht.MarktaspectenAVI-slak is in Nederland al in een aantalproefprojecten toegepast: betonweg-verharding, betonstraatstenen, trottoir-banden, bouwblokken en dergelijke. Dekostprijs van de AVI-slak is van door-slaggevende invloed op de economischehaalbaarheid van de toepassing. In gevalde toepassingsmogelijkheden voor on-gebonden AVI-slak in de toekomst zou-den afnemen, ligt het voor de hand datgebonden toepassingen zoals beton aanbod zullen komen. De prijs van de slakzou dan ook voor beton laag genoegkunnen blijken. De toepassing vanAVI-slak in beton zal zich richten op delagere sterkteklassen (B 15 ?B 20) en on-gewapend beton.Bodemas [2,5,8,9]ProduktieprocesBij de verbranding van poederkool tenbehoeve van de opwekking van electri-citeit ontstaan fijne asdeeltjes, die metde rookgassen uit de verbrandingsketelontwijken (vliegas) en grovere asdeel-tjes, die door een rooster in een opvang-bak onder de ketel vallen. Laatstge-noemde reststof wordt in Nederlandbetiteld als bodemas en in sommige ge-vallen als ketelas.In 1990 is bij de Nederlandse electrici-teitscentrales in totaal ongeveer 100 000ton bodemas vrijgekomen. De bodemaswordt tijdelijk bij de electriciteitscen-trales in daartoe ingerichte open bek-kens opgeslagen.Materiaaltechnische aspectenAfhankelijk van de ketel temperatuur inrelatie tot de sintertemperatuur van deasdeeltjes, vindt het sinteringsprocesvan deze fijne asdeeltjes in meer of min-dere mate plaats. Hierdoor ontstaankorrels van respectievelijk hogere en la-gere sterkte. In alle gevallen zijn de ei-genschappen van Nederlandse bodemasondergeschikt aan die van rivierzand en-grind. Een voordeel van bodemas tenopzichte van rivierzand en -grind kande lagere volumieke massa zijn.Bodemas bestaat voor een groot deel (65? 90% m/m) uit materiaal < 4 mm. Hethoge gehalte aan fijne korrels in combi-natie met het poreuze karakter van bo-demas zorgt voor een relatief hoogvochtgehalte van dit materiaal ondernatte condities.Beton vervaardigd met bodemas als toe-slagmateriaal zal in het algemeen kwali-tatief minder goed zijn dan een zelfdebetonsamenstelling met rivierzand.Niettemin is toepassing technisch mo-gelijk. Bodemas wordt vanwege zijn la-ge volumieke massa wel toegepast in be-tonblokken. Verdere toepassing in be-ton zal van de prijs afhangen.Milieuhygi?nische aspectenDe uitloging van bodemas is dusdaniggering dat in cementgebonden toestandgeen onacceptabele emissie van zwaremetalen naar de omgeving mag wordenverwacht.MarktaspectenIn 1990 is de volledige Nederlandse pro-duktie aan bodemas afgezet, waarvan35 000 ton in de Belgische betonblok-kenindustrie.Voor bodemas geldt dat de prijs afhan-kelijk is van de afzetmogelijkheden. Hetkan dus concurrerend zijn met rivier-zand en -grind.Mijnsteen [1,2]ProduktieprocesMijnsteen is een verzameling van ge-steentesoorten die bij de winning vansteenkool mee aan de oppervlakte wor-den gebracht. De belangrijkste gesteen-tesoorten zijn schalie of lei, siltsteen enzandsteen.Mij nsteen is in omvang ??n van de meestbelangrijke reststoffen van West-Euro-pa. In Nederland wordt nu al circa 20jaar geen steenkool meer gewonnen.Desalniettemin was er in 1986 nog 20miljoen ton mijnsteen aanwezig, waar-van weliswaar een deel een recreatieveof industri?le bestemming had gekre-gen. De Nederlandse behoefte aanmijnsteen (0,4 tot 1,0 miljoen ton perjaar) wordt gedekt door import uitDuitsland en Belgi?.Cement 1991 nr. 5 51GRINDVERVANGENDTOESLAGM?IERIAALMateriaaltechnische aspectenDe geschiktheid van de verschillendegesteentesoorten in mijnsteen neemt afin de volgorde: zandsteen, siltsteen enschalie.Beton met mijnsteen (4-31,5 mm) alsgrof toeslagmateriaal is kwalitatief dui-delijk inferieur aan riviergrindbetonvan vergelijkbare samenstelling. Desal-niettemin is met een cementgehalte van340 kg/m3een mijnsteenbeton te ver-vaardigen met een 28-daagse druk-sterkte van ongeveer 25 N/mm2. Eendergelijk beton vertoont echter een ho-ge krimp en kruip, een lage elasticiteits-modulus en een slechte vorst-dooi(-zout)bestandheid ten opzichte van eenvergelijkbaar beton met riviergrind alsgrof toeslagmateriaal. Gezien de ten op-zichte van andere materialen geringekwaliteit van mijnsteen en het feit dathet niet meer in Nederland wordt ge-produceerd, lijkt het onwaarschijnlijkdat mij nsteen in Nederland gebruikt zalgaan worden als toeslagmateriaal in be-ton. Opgemerkt wordt nog dat een tien-tal jaar geleden in Belgi? een uit mijn-steen vervaardigd licht toeslagmateriaalwerd toegepast (Agral), terwijl in Ne-derland Hollith werd vervaardigd.Milieuhygi?nische aspectenHet uitlooggedrag van mijnsteen blijktweinig te verschillen van dat van na-tuurlijke materialen zoals basalt. Hoe-wel geen gegevens omtrent het uitloog-gedrag van mijnsteenbeton beschikbaarzijn, mag worden verwacht dat bij eendergelijke toepassing geen problemenzullen optreden.MarktaspectenMijnsteen kan prijstechnisch concurre-rend zijn met riviergrind; de toepassingals toeslagmateriaal in beton zal echterworden beperkt door de materiaalei-genschappen.Literatuur1. CUR-rapport 87-1, Toepassing vanalternatieve materialen in beton (litera-tuurstudie). CUE, Gouda, 1987.2. CUR-rapport 89-1, Toepassing vanalternatieve materialen in de water-bouw (literatuurstudie). CUR, Gouda,1989.3. Bijen, J.M.J.M., Vliegaskunstgrind.Intronrapport nr. 83006,1983.4. Kliphuis, O. en G.JX. van der Wegen,Onderzoek naar de geschiktheid vanfosforslak als grof toeslagmateriaal inbeton (interimrapport). Intronrapportnr. 90409,1990.5. Mammoetonderzoek uitgevoerddoor ECN, RIVM, TNO, Intron; diverserapporten gepubliceerd in 1990.6. Stoelhorst, D., G.J.L. van der Wegenen J.G. Wiebenga, Beton met AVI-slakals toeslagmateriaal. Cement 1989, nr. 10.7. Schreurs, J.R, Bureaustudie inzakehet uidooggedrag van cementgebondenAVI-slakken. Intronrapport nr. 89332,1989.8. Van der Wegen, G.JX., Toepassings-mogelijkheden van bodemas. Intron-rapport nr. 83234, 1984.9. Kliphuis, O., Literatuurstudie bode-mas. Intronrapport nr. 88107, 1988.Diverse secundaire grondstoffen;rechtsonder beton met AVI-slak als toe-slagmateriaalProduktieproces AardeliteIn de loop van 1992 zal in een fabriek ophet terrein van de Amercentrale teGeertruidenberg het lichte toeslagma-teriaal Aardelite worden geproduceerd;de produktiecapaciteit zal 280 000ton/j aar bedragen. Het produktieprocesbestaat uit de volgende onderdelena. aanvoer en opslag van grondstoffen(vliegas, zand, kalk en gips);b. drogen en mengen;pelletiseren tot 'groene' korrels. Dekorrels worden ingebed met vliegasom verkleving tijdens de verhardingte voorkomen;d. verharden, bij 80?C;e. zeven in gewenste fracties van kor-relgrootte.De produktie van Aardelite en de ver-werking ervan in beton zal te zijner tijduitgebreid in Cement aan de orde ko-men.52 Cement 1991 nr. 5