Oostelij k-FlevolandLand in zichtdoor ir. J. C Ie Nobel, hoofdingenieur bij de ZuiderzeewerkenMENS EN WATERWOLFIn het glazen sierraam ?n het gemaal Colijn te Ketelhaven (op deachtergrond van foto G van de fotopagina) staat uitgebeeld dereciproke strijd van de mens tegen de waterwolf. De kunstenaarJoh. Dijkstra uit Groningen is er in geslaagd, dit gebeuren opmagistrale wijze uit te beelden, en in een poldergemaal, dat gezienkan worden als waakpost tegen agressie van deze erfvijand, isnauwelijks een passender zinnebeeld denkbaar.Op 13 september I9S6 is op vreedzame wijze een door overmachtvan de techniek afgedwongen lokale vrede met de waterwolf ge-sloten, waarbij is overeengekomen, dat een oppervlakte Flevo-land van 54000 ha, die tot in de middeleeuwen reeds aan de mensheeft behoord, aan hem is teruggegeven.De taak van het weer voor de mens bewoonbaar maken is daarbijniet als schadeloosstelling voor de eeuwenlange bezitneming vanhet land geclaimd, doch de mens heeft deze taak vrijwillig zelfaanvaard, teneinde zekerheid te hebben, dat deze werkzaam-heden zouden geschieden volgens zijn inzicht om veilig tezijn tegen onverhoedse rancuneuze aanvallen van zijn erf-vijand.Met vooruitziende blik is door de mens reeds te voren een aantalbouwwerken ten behoeve van de weder bewoonbaarmaking vanhet land gesticht, die --verscholen voor de niets vermoedendevijand-- in diepe bouwputten zijn gebouwd. Op de dag van hetverbond zijn zij in vol|e glorie van techniek en architektuur aanhem getoond en in werking gesteld; Oostelijk-Flevoland behoortopnieuw aan de mens.Over deze bouwwerken zullen in het volgende enige beschou-wingen worden gegeven.de conceptieOp het kaartje (tek. I) staat de zuidelijke kom van het Ijsselmeermet de toekomstige polder Flevoland aangegeven; thans wordthet oostelijk gedeelte --Oostelijk-Flevoland-- gemaakt en laterwordt, nadat eerst de Markerwaard (tussen Lelystad, Marken enEnkhuizen) zal zijn gewonnen, hieraan Zuidelijk-Flevoland toe-gevoegd; eerst dan zal de polder Flevoland als waterstaatkundiggeheel zijn ontstaan.Op het kaartje staan tevens de thans gereed gekomen kunst-werken getekend, die zijn gebouwd in de ca 90 km lange omring-dijk; zij hebben als funktie de tweede fase van de wording vantek. I. overzicht van Flevoland met aanduiding van de kunstwerkenCement 8 (1956) Nr. 21-22 515tek. 2. constructie van gemaal Wortman516 Cement 8 (1956) Nr. 21-22Oostelijk-Flevoland mogelijk te maken, zoals ?n de titel is vermeld;het land uit het water te halen, nadat de ringdijk is gesloten.Deze funkties van de kunstwerken in de meerdijk zijn:o. het leegpompen en daarna drooghouden van de polder (ge-malen),b. het dienen van het scheepvaartverkeer naar en van de polder(schutsluizen),het geven van verkeersgelegenheid (bruggen),d. het opheffen van ongunstige invloeden van de nieuwe polderop het oude land (randmeer langs de Veluwekust met spui-sluizen).Gebouwd zijn de volgende kunstwerken:a. drie gemalen, resp. te Lelystad, te Ketelbaven en nabij Harder-wijk. Zij hebben namen verkregen van mannen, die in de histo-rie van de Zuiderzeewerken een prominente rol speelden:Wortman, Colijn en Lovink.De totale bemalingscapaciteit bedraagt bij normaal bedrijf ca.4 300 m3/min, welke is verdeeld over 8 gelijke pompen van500 ? 600 m3/min (afhankelijk van de opvoerhoogte). Met hetoog op de bedrijfszekerheid zijn de pompen in 3 gemalenondergebracht, terwijl met het oog hierop de pompen van deWortman (3 stuks) van dieselaandrijving zijn voorzien en debeide andere elektrische drijfkracht hebben (Colijn 3 pompen,LoWnk 2 pompen). Het zijn centrifugaal pom pen met vertikaleas; de pomphuizen zijn in het beton uitgespaarde ruimtenvan de bekende slakkenhuisvorm;fa. twee schutsluizen die toegang geven tot de polder te Lelystadresp. te Ketelhaven.Eerstgenoemde heeft de afmetingen 65x8,50x3 m zijnde een--ten behoeve van baggermateri?el, dat na de sluiting nog in depolder moet werken-- met 1,00 m verbrede kempenaarsluis;de tweede bezit de afmetingen 45x6,75x2,6 m, geschikt voorvaartuigen tot de zgn. spitsenklasse. De sluizen zijn nabij deplaatselijke gemalen gesitueerd, teneinde voor beide werkengemeenschappelijke bouwputten te kunnen maken;bruggenToegangsbruggen zijn gemaakt over de sluis bij Harderwijk(zie onder d), de zgn. Hardersluis; bij Kampen over de zgn.Roggebots/u/s (zie eveneens onder d) en tegenover Elburg.Voorts zijn over de zuigkanalen van de gemalen bruggen ge-legd, omdat de weg over de meerdijk ter plaatse niet onder-broken kan worden;d. langs de Veluwekust blijft een breed meer, dat om hydrologi-sche redenen noodzakelijk is. De Hardersluis en de Roggebot-sluis geven toegang tot dit meer en dienen tevens als spuisluisom het meer op het gewenste peil te onderhouden.de idee in tekeningHoe gaarne ook anders, de beschikbare plaatsruimte laat slechtseen summiere beschrijving van de werken toe, die niettemin eenvoldoende duidelijke explicatie geeft van de constructie van debouwwerken; als meest spectaculair onderdeel zal daarbij aan degemalen de meeste aandacht worden besteed.Hoewel, door een verschillend aantal pompen per gemaal, een ver-schillende wijze van aandrijving, ongelijk aantal en soort van denevenruimten en ook architektonische desirata, de drie gemalengrote verschillen vertonen, zijn zij toch in wezen volgens gemeen-schappelijke beginselen ontworpen. 2 geeft een doorsnedevan het gemaal Wortman, en geldt dus in principe ook voor debeide andere gemalen ; zij laat zien, hoe het geheel uit gewapendbeton opgetrokken gebouw is ingericht; zuigkanalen aan depolderzijde, in het hart het eigenlijke pompgebouw, machine-kamervloer en machinehal, en ten slotte aan de buitenzijde deperskanalen met het uitmondingsgebouw. In aansluiting aan demachinehal bevinden zich de nevenruimten, zoals werkplaats,kamer voor hulpmachines, directiekamer, enz. Over de zuig-kanalen ligt de gewapend-betonbrug.Van hetgeen hier is beschreven, is het meeste blijvend in de grondof onder water verborgen, slechts vanuit de polder zal straks,wanneer het water is weggemalen, de onderbouw gedeeltelijkzichtbaar zijn (zuigkanalen, vleugelmuren en brug); aan een wel-dadige vormgeving van deze delen is daarom bizondere aandachtbesteed. Foto 3 geeft het toekomstig aanzien van de polderzijdevan het gemaal Colijn, terwijl ook foto 14 en 17 een indruk van degekozen vormgeving bieden.Het meest spectaculaire deel van de gemalen is de bovenbouw,d.i. hetgeen boven de machinekamervloer staat, dus de machine-hal met bijgebouwen. Bij het ontwerpen hiervan heeft de architektmet kundige hand verzorgd, hetgeen niet des ingenieurs is; hij is erzeer zeker in geslaagd de gestelde eisen te verwerken tot utilitairzuivere en estetisch harmonische gebouwen; en gaarne zal aan dehand van een aantal beelden de lezer tot eenzelfde oordeelworden gebracht.foto 3. zuigkanalen aan de polderzijde van gemaal Colijngenomen vanaf bordessen lang zuigkanaal van hoge poiderafdelingkrooshekken, kroosbrug en onderkant verkeersbrugfoto 5. ornamenten in de gevel van gemaal Wortman ?a. het nieuwe land met molen, b. de dijk en de zeeGemaal Wortman. Het gebouw (machinehal + bijgebouwen) be-staat uit een skelet van gewapend beton met metselwerk-bekle-ding. De draagconstructie van de machinehal (oppervlak ca.37x18 m2) bestaat uit 8 portaalspanten, waarbij aan de stijlenkraanbaanconsoles zijn aangebouwd, alsmede twee eindspanten.De spanten zijn twee aan twee in het werk gestort.Op de spanten rusten --op de vloer gereedgemaakte-- gordingen,die in de bekisting van de bovenregels worden opgelegd en bij hetstorten van de spanten derhalve zijn aangestort, nadat eerst dewapening van de gordingen door middel van schroefhulzen aanelkaar is verbonden. Op de gordingen rusten kassettenplaten, diewaterdicht zijn afgedekt door kurkplaten en rubero?d. De boven-randbalken zijn uitgebouwd met een dakoverstek.De eindspanten bestaan uit kolommen en regels, het skelet vande bijgebouwen uit kolommen, vloerbalken en vloeren van ge-wapend beton. Het skelet is dichtgemetseld met geel-paars ge-nuanceerde handvormsteen, terwijl langs de voeting en de boven-rand van de gevels een granieten band is aangebracht.De ramen en deuren zijn van aluminium.Los van het gebouw, zulks met het oog op het tegengaan vanscheurwerking als gevolg van temperatuurverschillen en het pul-serende karakter van de gasstroom, zijn de schoorstenen (foto 4)voor afvoer van de verbrandingsgassen gebouwd, evenwel opdezelfde fundering staande. Deze schoorstenen bestaan uit eenkruis-vormige kolom van gewapend beton, aan welke de afvoer-pijpen met beugels zijn bevestigd. Het lijf van de kolom is vooreen deel met dezelfde steen als het gebouw bekleed.Het interieur van de machinehal is te zien op foto A (van de foto-pagina). Tegen de achterwand is een versiering van moza?ektegel-werk en schilderwerk aangebracht; de kunstenaar Hans vanNorden uit Amsterdam heeft hier een fraaie voorstelling ge-geven van 'Land uit Zee'.Aan de buitenzijde van dezelfde wand is in het metselwerkeen beeldhouwwerk geplaatst (op foto 4 geheel rechts); PaulGr?groire, Teteringen, is hierbij op gelukkige wijze ge?nspi-reerd door de vruchtbaarheid van het nieuw gewonnen land.De foto 4 toont het aanzicht van het gebouw aan de perszijde methet uitmondingsgebouw en de schoorsteen. In de noordelijkegevel (wand van de hulpmachinekamer) is nog een serie van drieornamenten aangebracht, waarvan foto 5 een beeld geeft; dezezijn gemaakt van trilbeton, het oppervlak werd behakt en ge-bouchardeerd. De beeldhouwer G?rard van Remmen, denHaag, is de ontwerper en tevens de maker hiervan.In het inwendige van het gebouw is eveneens voor een doelmatigeen harmonische afwerking zorg gedragen; de betonvloeren zijnin het algemeen met tegels belegd, met uitzondering van de meerschone ruimten, zoals entree-hal, directiekamer e.d., waar alta-kwartsiettegels of colovinyltegels zijn toegepast. De gepleisterdewanden en ook het zichtbare betonwerk zijn met muurverf be-streken.Gemaal Colijn. Dit gebouw heeft een geheel andere vorm verkre-gen, doordat op dit gemaal zuigkanalen met verschillende rich-ting aansluiten in verband met de bij dit gemaal uitkomendepolderscheiding. Op deze scheve aansluiting van de zuigkanalenis de bovenbouw voortgeborduurd. De machinehal bestaat uitdrie zeshoekige delen, waarvan de wanden loodrecht staan op derichtingen van de zuigkanalen; in elk daarvan is een motor opge-steld. Om een zekere eenheid van de delen te accentueren, is dedakvorm zodanig gekozen, dat elk deel een puntdak heeft, waar-van de noklijn loodrecht staat op de lange as van het gebouw,terwijl de killen tevens de grens tussen de delen aangeven.Door deze vormgeving is een vrij gecompliceerd betonskeletontstaan, zoals op foto G (fotopagina) is te aanschouwen. Het be-staat uit twee portaalvormige hoofdspanten en twee eindspanten,waarop vijf zadelvormige dakspanten rusten, die ??n geheel vor-men met de dakvlakken. De randbalken bevatten tevens een goot-overstek. Ter koppeling van de spanten en ter verstijving van dewanden zijn nog tussenstijlen en -regels aangebracht, die aan hetgezicht zijn onttrokken door het metselwerk en de afpleistering.Aan de achterzijde van het hoofdgebouw is het transformator-gebouw geplaatst, dat door een gang met het hoofdgebouw isverbonden. foto 6. gevel van gemaal Colijn aan de polderzijde,met schokbeton-kozijnenin kopgevel grote deur voor doorvoer van grote machinedelenV foto 4. aanzicht van de perszijde van gemaal Wortmanmet uitmondingsgebouw en schoorstenenin de zijgevel het beeldhouwwerk; achter de machinehal de bij-gebouwenHet gehele gebouw is bemetseld met rode machinale waalsteen,terwijl een groot deel van de aluminium ramen is gevat in kozijnenvan schokbeton, zie foto 6.In het begin is reeds de aandacht gevestigd op het sierraam tussenmachinehal en entree-hal (zie foto G), uitgevoerd in geeist enbehakt bruut glas.De verdere afwerking is als bij het gemaal Wortman gebeurd.Foto ? (fotopagina) geeft het uitmondingsgebouw met gedeelte-lijke blik op het transformatorgebouw, terwijl foto het inwen-dige van de pompenkelder laat zien.Gemaal Lovink. Bij dit gemaal was de eis gesteld, dat het gebouw,als eerste objekt van Oostelijk-Flevoland, reeds van verre zicht-baar moest zijn, dat het dus een in de omgeving dominerend aan-zien zou verkrijgen. In hoofdzaak is dit doel bereikt door hettransformatorgebouw niet naast, doch ?p het hoofdgebouw teplaatsen, terwijl een tegen het gebouw geprojekteerde hijstoren(voor het naar boven en beneden brengen van de trafo's) een enander nog accentueert. Hoe het gebouw is geworden, is waar tenemen uit foto 7 en foto D en F (fotopagina).Het betonskelet bestaat uit een aantal driestijlige spanten (wegenshet gewicht en de plaats van de vrij zware trafo's op het dak) enoverigens uit kolommen, regels en vloeren (zie foto D (fotopagina).Het dak vormt ??n geheel met de bovenregels van de spanten.Als gevelsteen is grijsblauw verglaasde handvormsteen toegepast,terwijl langs de voet van de gevels een hoog plint van sierbeton-platen is geplaatst (zie foto 7). Boven de ingang is in de geveleen door J. M. Roosenburg te Eijsden vervaardigd reli?f(foto F) van handgebakken terracotta-tegels verwerkt (landbouweren visser, ter weerszijden van de dijk, reiken elkaar de hand).Over de overige kunstwerken moeten wij helaas kort zijn en vol-staan met het geven van een tekening van de schutsluis te Lely-stad (tek. 8), een beeld van de schutsluis te Ketelhaven (foto ?)en een schets van de brug bij Elburg (tek. 9).DE VERWEZENLIJKINGAl staat hetgeen gemaakt moet worden op papier gei eed; dan? iser nog wel een en ander nodig om tot de werkelijkheid te geraken :tijd, geld, arbeiders, materieel en materialen, en allerhand socialevoorzieningen om het werken mogelijk te maken. Dat dit in dehuidige zo vol spanningen zijnde konjunktuur niet zonder zorgenis gegaan, behoeft geen betoog. Bij al deze faktoren hebben zichomstandigheden voorgedaan, die remmend op een vlotte uitvoe-ring hebben gewerkt. Ook plaatselijke omstandigheden, zoals dege?soleerde ligging van enkele bouwputten, hebben hun vertra-gend spel als bondgenoot van de meergenoemde erfvijand ge-speeld. Vooral is dit het geval geweest te Lelystad, zoals de neder-zetting midden in het IJsselmeer heet, die in het water doorstoeredijkwerkers is opgebouwd. Hier heeft aanvankelijk precies allesontbroken, waar de werkende mens behoefte aan heeft (bewo-ning, drinkwater, elektriciteit, telefoon, verzorging, ontspan-ningsmogelijkheden, medische hulp, enz.); een miniatuurmaat-schappij is eerst opgebouwd, alvorens van eigenlijk bouwensprake kon zijn. Hier was het ook, dat gedurende de strengewinters '52/'53 en '53/54 de achtergeblevenen langer en overgrotere afstand waren ge?soleerd dan waar ook in ons land; demobilofoon maakte mondeling kontakt mogelijk en een helikoptervan de M.L.D. deed nuttig werk om zieken, die meer dan gewonemedische hulp behoefden, naar het vasteland te brengen (foto 10).Doch hoe het ook zij, nakaarten over allerlei overigens vaak inte-ressante moeilijkheden heeft weinig zin, want het uiteindelijkresultaat is geweest, dat door inspanning van hoog en laag, hetgestelde doel toch is bereikt; hier moge worden volstaan metenige losse aantekeningen over de uitvoering van de werken.In 1950 is de bouw van de meerdijk en van de bouwputten aan-gevangen, in 1952 en 1953 die van de kunstwerken. De eerstewerkzaamheid in de bouwputten is geweest het opstellen van deinrichting om de put droog te malen (i.v.m. de funderingsdiepteCement 8 (1956) Nr. 21-22519foto 7. gemaal Lovlnk aan de perszijdeHet naar buiten springende deel is de glaswand van de directie-kamer. Links bevindt zich de hoofdingang en rechts de hijstoren.luchtfoto 'Nederland'tek. 8. constructie van de schutsluis te Lelystad520 Cement 8 (1956) Nr. 21-22tek. 9. brug bij Elburg ? het midden de hooggelegen ophaalbrug en zijdelings de vaste doorgaande betonbruggentot 10 ? 12 m --N.A.P.). Hoe zo'n put er in deze periode uitziet,toont foto / /. Een open bemaling pompt het water zo lang moge-lijk af (tot 4 ? S m --N.A.P.), terwijl daarna een bronbemaling degrondwaterstand op het vereiste peil brengt. Na opschonen vande putbodem kan het heien van de betonpalen en de stalen dam-wandschermen worden aangevangen. Inmiddels wordt het werk-terrein ingericht, waarbij uiteraard een doelmatige opstellingvan de betoninstallatie het belangrijkste punt is.Bij de twee grote werken (Lelystad en Ketelhaven) is gebruikgemaakt van betonpompen, die aan de rand van d? bouwputonder de betonmolens waren opgesteld. De afmetingen van dewerken waren zodanig, dat de grootste vervo?rsafstand daarbijbijna 200 m moest zijn; deze afstand bleek echter geen bezwaarom het storten naar wens te doen verlopen, mits werd gezorgdvoor een juiste vloeibaarheid en een goede gradering van despecie en een stevige ondersteuning van de leiding (zo minmogelijk bochten en zo flauw mogelijke richtingsveranderingen). foto 11. bouwput te Ketelhavenopstellen van de bronbemaling op het peil van 4,50 m--N.A.P. foto 10. hulp in de nood in een barre winterCement 8 (1956) Nr. 21-22 521 foto 13, bekisting van een pomphuis foto 12. overzicht van de werken te Lelystad met gemaal Wortman.links de schutsluis, rechts het gemaal in aanbouw met de beton installatieer achter, op de achtergrond het l|sselmeerlinks een deel van het arbeiderskamp met drinkwatergebouw en centrale522 Cement 8 (1956) Nr. 21-22foto 14. overzicht van de werken te Lelystadonderbouw van gemaal gereed, de bovenbouw in uitvoeringfoto 15. overzicht van de werken te Ketelhavenlinks het gemaal (zuigkanalen, vloer van pompenkelder en pers-kanalen), rechts ervan de uitmonding van een inlaatduiker ende schutsluis achter de schutsluis de betoninstallatiefoto 16. de machinekamer-vloer van gemaal ColijnIn Lelystad werd gewerkt met twee betonpompen, gevoed doordrie betonmolens, zoals op foto 12 is te zien. Geheel rechts op deachtergrond bevindt zich de weeginstallatie voor zand en grind,links daarvan de meng- en pompinstallatie, verder naar linkscementsilo's en v??r de pompen de twee persleidingen. Foto 13geeft een idee van de vaak niet eenvoudige bekisting en wapening(pomphuizen).Foto 14 laat de werken te Lelystad in een later stadium zien; deschutsluis en de onderbouw met de brug over de zuigmonden vanhet gemaal zijn hier gereed, terwijl de bovenbouw van het gemaalin uitvoering is. Een gedeelte van het betonskelet staat nog in debekisting, terwijl het d'ichtmetselen van de machinehal reeds ingang is.Foto 15 toont de uitvoering van het gemaal en de schutsluis teKetelhaven, in welk beeld wel een goede indruk is te krijgen vande gecompliceerdheid van het betonwerk door de niet-recht-hoekige plattegrond van het gemaal. Op deze foto is achter deschutsluis (nabij de dragline) de betoninstallatie te zien; tweepersleidingen ligigen er resp. naar het pompgebouw en het uit-mondingsgebouw van het gemaal.Fig. 16 geeft een beeld van de machinekamervloer van het gemaal.Bij de uitvoering van de bovenbouw van het gemaal is een bizon-dere prestatie geleverd. Begin september 1955 werd de opdrachtvoor deze bovenbouw aan de aannemer gegeven onder conditie,dat het gebouw drie maanden later glasdicht zou zijn, opdat in dewinter de machines zouden kunnen worden gemonteerd. De aan-nemer heeft alles op alles gezet om aan deze termijn te voldoen.Onmiddellijk werd aangevangen met het steigerwerk en de be-kisting. Het gehele skelet met inbegrip van de dakvlakken werdtegelijk in de bekisting gezet (zie foto 17), waartoe enorm veelsteigerwerk nodig was, dat wegens de niet-grote gewichten gro-tendeels uit stalen pijpen werd samengesteld.Inderdaad is het gelukt het skelet eind november te storten endank zij het toepassen van C-cement kon reeds na 2 dagen methet metselen en het stellen van de ramen en deuren worden be-gonnen; 12 december was het gebouw glasdicht. Een indruk vanhet ontkiste skelet geeft foto 18.Bij de uitvoering van de sluizen hebben zich weinig vermeldens-waardige bizonderheden voorgedaan. Foto 19 toont de uitvoeringvan de schutsluis te Ketelhaven, waar men bezig is de vloerwape-ning te stellen.foto 18. het betonskelet van gemaal Colijn ontkistfoto 17. werken te Ketelhavenhet betonskelet van het gemaal in de bekisting524 Cement 8 (1956) Nr. 21-22 foto 20. dijkbekleding met betonstenen foto 19. wapening van kolkvloer van schutsluis te KetethavenENKELE CIJFERSTot besluit de hoeveelheden van de belangrijkste bouwstoffen,Hifi Vt*rvji*r\ct ?bouwstoffenLelystadgemaalsluisKetelhavengemaalsluisHarderwijkgemaalRoggebot-sluisbetonpafen 18 842 m115 300 m14 995 m' 6 28I m'paalwapening 425 t 305 t 97 t I06tdamwand 669 t 882 t 282 t 225 tgewapend beton 17 730 m' I2 350nr" 4 569 m37 I24m3betonwapening 2510t I 220 t 480 t 570 tEPILOOGIn het bovenstaande gaven wij enige beschouwingen over de in degepasseerde jaren gebouwde serie grote kunstwerken voor dewording van Oostelijk-Flevoland, werken die naar wij hopen totlang na ons over het wel en wee van de polder zullen waken. Bijveel van een later oordeel over wat en hoe het gemaakt werd, zalnaast de mate van technische bruikbaarheid, als kriterium wordenaangenomen het uiterlijk aanzien van de werken. Gedachtig hier-aan, is ernstig gepoogd door een goede vormgeving en een wel-overwogen afwerking, ook met gebruikmaking van voortbreng-selen van de beeldende kunst, iets te scheppen, dat voor een langetoekomst aanvaardbaar en bevredigend lijkt.Gewapend beton, dat ten aanzien van de vormgeving zo velemogelijkheden biedt, is in ruime mate toegepast en zoals uit deverschillende foto's is te zien, bij voorkeur zodanig, dat de hoofd-constructie zichtbaar is gebleven. Beton toch is van zulk een'standing', dat het funktionele z?ker niet verborgen behoeftte worden om andere architektonische wensen te bevredigen, temeer, daar door een weloverwogen toepassing van funktionelekleuren op de zichtbare betonconstructies, smaakvolle en vaakverrassende effekten kunnen worden verkregen.Betontechnische maar ook bouwkundige lezers wordt aanbevoleneens te komen zien, wat met de waardevolle adviezen van hetarchitektenbureau Roosenburg, Verhave en Luyt is bereikt.SummaryAt the occasion of the closing of the Meerdyk andthe putting into operation of the pumping stationsof the third Yssel Lake polder, East Flevoland onSeptember I3th, I956, this article is devoted toa description of the engineering works connectedwith the dikes.Subsequent to the introduction, the articledescribes first the types of engineering worksthat were needed and the requirements they hadto meet and where they had to be located.Then the designs are described in detail wherebyconcrete constructions and concrete architectureare given primary consideration. In conclusion,the most prominent points of the execution ofthe works are given mention.SommaireA l'occasion de la fermeture de la digue et de lamise en exploitation de la machine ? dess?cher dutroisi?me polder d'IJselmeer au I3 SeptembreI956 cet article d?crit les travaux pour l'endi-guement. Apr?s une introduction on d?critd'abord les constructions n?cessaires, ses exigen-ces et les endroits o? elles devaient ?tre situ?es.Ensuite les projets des constructions sont discut?s,tout sp?cialement les constructions en b?ton etl'architecture du b?ton.Finalement les questions les plus int?ressantesde l'ex?cution des travaux sont renseign?es.ZusammenfassungAnl?sslich der Schliessung des Meerdeiches undder Inbetriebsetzung der Pumpwerke im ?st-lichen Flevoland - dem dritten Ijselmeerpolder--am I3. September I956 werden in diesem Ar-tikel die Bauwerke in der Bedeichung beschrieben.Nach einer Einleitung vernehmen wir, welcheBauwerke notwendig waren, welche Anforde-rungen an sie zu stellen waren und wo sie liegenmussten.Sodann wird auf die Besprechung der Entw?rfen?her eingegangen, wobei die Aufmerksamkeitbesonders auf die Betonkonstruktionen und dieBetonarchitektur gelenkt wird. Schliesslich wer-den die markantesten Einzelheiten, die Aus-f?hrung betreffend, behandelt.Cement 8 (1956) Nr. 21-22 525