Het IVe Internationale Congres 'Betonwaren'(I)Parijs, 19 t/m 25 april 1963InleidingRuim 1100 personen, waaronder ca. 200 dames, uit 25 verschil-lende landen namen deel aan het IVe Internationale Congres'Betonwaren', dat van 19 t/m 25 april in Parijs werd gehouden.Dit vierde congres van het Bureau International du B?ton Manu-factur? (B.I.B.M.), d.i. de in 1955 opgerichte internationale ver-eniging van betonwarenfabrikanten, was georganiseerd doorhet Franse BIBM-lid, de F?d?ration Nationale des Fabricantsde Produits en B?ton de France.Ofschoon de organisatie dus in Franse handen was en hetcongres bijgevolg plaatsvond in Parijs, de congresstad bij uit-nemendheid!, had van alle deelnemende landen Duitsland hetgrootste aantal deelnemers opgeleverd, namelijk ruim 300--tegen Frankrijk ca. 250-- hetgeen gezien de huidige omvangvan de Duitse betonwarenindustrie toch ook weer niet zo ergverwonderlijk was.Vanzelfsprekend kwamen de meeste deelnemers uit de West-Europese landen; er waren echter ook enkele Polen, Joego-slaven en Hongaren. Voorts waren er deelnemers uit Afrika(o.m. Egypte), Amerika en Azi? (o.m. Japan).Vooral dank zij de activiteiten en aansporingen van het Neder-landse BIBM-lid, de Bond van Fabrikanten van Betonwaren inNederland, was ook ons land vrij sterk vertegenwoordigd: tergelegenheid van het IVe BIBM-congres waren er 60 Nederlan-ders in Frankrijks hoofdstad, waar ook na de afgelopen lang-durige winter het voorjaar weer enkele dagen eerder ingetre-den was dan in de lage landen bij de zee.Evenals de voorgaande drie congressen (Brussel 1954, Wies-baden 7957 en Stockholm I960) had het vierde BIBM-congrestot doel: het uitwisselen van technische gegevens en het ge-zamenlijk bestuderen en bespreken van onderwerpen die ver-band houden met de vervaardiging en de toepassing vanbetonwaren.Onder 'betonwaren' dient men in dit geval te verstaan nietalleen de kleine massaprodukten zoals trottoirtegels en riool-buizen, maar ook en vooral de geprefabriceerde betonele-menten van diverse grootten en voor allerlei doeleinden, welkeelementen immers zulk een belangrijk onderdeel vormen vande in de gehele bouwnijverheid doorgedrongen prefabricage.Het congresprogramma omvatte in de eerste plaats drie hoofd-onderwerpen, t.w.:a. eigenschappen van betonspecie en vers beton, vooral inverband met de aanwezigheid van fijn en zeer fijn toeslag-materiaal,b. controle van betonkwaliteiten, inclusief de fabriekscoritrole,enc eigenschappen van betonelementen, in het bijzonder hunbrandwerendheid.Over elk van deze onderwerpen was een zgn. algemeen rap-port opgesteld, dat tevens als een soort nationaal rapport werdbeschouwd. In de genoemde volgorde zijn de algemene rap-porten samengesteld door resp. Frankrijk, Nederland en Duits-land. Het nationale rapport van Nederland is van de hand vandr. ir. J. E. C a r r i ? re, directeur van de KIWA N.V. (Keurings-instituut voor Waterleidingsartikelen) en sinds augustus 1962,toen de (Stichting Keuring en Onderzoek van Materi-alen voor Openbare Werken) werd opgericht, ook met dekeuring van (sommige) betonwaren belast.Naast deze drie hoofdthema's kwamen allerlei onderwerpenaan de orde, waarover ruim 30 rapporten waren ingediend.De problemen waar de betonwarenfabrikant tegenwoordigrechtstreeks dan wel zijdelings mee geconfronteerd wordt, blij-ken overduidelijk uit de volgende (onvolledige) opsommingvan een aantal congresonderwerpen: calciumchloride en wa-peningscorrosie, ge?xpandeerde klei als toeslagmateriaal, detoepassing van vliegas en van hoogovenslakken, geprefabri-ceerde bruggen en industriegebouwen, het ocrateren van beton,versnelde betonverharding door middel van elektriciteit, devervaardiging van buizen en ten slotte diverse aspecten vande prefabricage in beton.De laatste congresdag --donderdag 25 april-- werd geheelbesteed aan het maken van excursies naar een aantal belang-rijke Franse betonwarenfabrieken, hetgeen door de deel-?ement XV (1963) Nr. 5 285nemers --merendeels betonwarenfabrikanten-- buitengewoonop prijs werd gesteld, aangezien het altijd leerzaam is omfabrieken van collega's, vooral buitenlandse, te bezoeken.Doch ook degenen die minder met de produktie doch meermet de voorbereiding daarvan alsmede met het desbetreffende'speurwerk' te maken hebben, konden deze excursies waar-deren: er werden namelijk ook bezoeken gebracht aan hetCentre Scientifique et Technique du B?timent (C.S.T.B.) teChamps-sur-Mame, het Centre d'Etudes et de Recherches del'Industrie des Liants Hydrauliques (C.E.R.I.L.H.) te Parijs en aande eveneens in Parijs gevestigde Laboratoires du B?timent etdes Travaux Publics (L.B.T.B.). Wie zich ook maar even in hetonderzoek van beton en andere bouwmaterialen heeft verdiept,weet reeds welke reputatie deze laboratoria ook buiten Frank-rijk hebben verworven.De hedendaagse betonwarenfabrikant, die met zijn tijd meewil gaan en een in alle opzichten vooraanstaande plaats wilinnemen, dient zich te realiseren, dat hij en zijn naaste mede-werkers veel verder moeten gaan dan het maken van mengselsvan zand, grind, cement en water, die na in een of anderevorm gegoten te zijn alleen nog maar behoeven te verhardenom als betonwaren verkocht te kunnen worden. Immers, in dezetijd van industri?le ontwikkeling is ook de betonwarenindustrie'volwassen' geworden, en daaruit is ontstaan de intensievesamenwerking van commerci?le, technische en wetenschappe-lijke medewerkers.Deze conclusie --voor velen nog vreemd en onbekend-- kanzonder enige terughoudendheid getrokken worden op grondvan een vrij groot aantal, geheel of grotendeels wetenschappe-lijk gebaseerde congresrapporten en naar aanleiding van hetlaatstgenoemde gedeelte van de gehouden excursies.het UNESCO-gebouw: links een gedeelte van de achterwandvan de congreshal, rechts het secretariaatsgebouw foto: UNESCOU.D.C. 666.977:061.3(443)betonwaren: congressen (Parijs)de president van het IVe B/BM-Congres, de Fransman A. Poil-lot, tijdens de openingszitting; tweede van rechts de Nederlan-der A. W. de G oeyIn elk land zullen ook de betonworenfobrikanten onderling toleen grotere somenwerking moeten komen. Niet alleen ten aan-zien van de C.A.O. en de overige sociaal-commerci?le pro-blemen, wat bij voorbeeld in ons land nog maar al te veel hetgeval is, maar ook en vooral voor wat betreft de verdere ver-betering van de produktiemethoden, de bestudering van tech-nische en technologische problemen en --niet te vergeten--de collectieve propaganda, promotie en voorlichting.De oprichting en uitbreiding van dergelijke nationale verenigin-gen, bonden en federaties wordt door het Bureau Internationaldu B?ton Manufactur? met kracht nagestreefd; daarbij wil hetB.I.B.M. deze nationale activiteiten co?rdineren, omdat ook ophet uitgebreide en geschakeerde gebied van de beionwaren-?ndustrie een bundeling van krachten op internationaal niveaunoodzakelijk en zinvol is.De sfeer die d/t IVe BIBM-congres kenmerkte, de discussiesnaar aanleiding van de ingezonden rapporten en de contac-ten die talrijke deelnemers gelegd dan wel hernieuwd hebben,zijn even zo vele bewijzen dat het congres in Parijs vollediggeslaagd ?s.De offici?le opening, 19 aprilHet congres werd op 19 april officieel geopend in de stijlvollecongreszaal van het imposante UNESCO-gebouw aan de Parij-se Place de Fontenoy.In deze schepping van drie belangrijke hedendaagse architec-ten, de Amerikaan r e e r, de Italiaan N e r i en de Frons-man Zeh rf ss, is de grote congreszaal wel de meest ge-schikte plaats voor de offici?le opening van een congres datgewijd is aan het materiaal beton en zijn toepassingen. Doorde V-vormig geprofileerde wanden van onbekleed beton enhet op soortgelijke wijze uitgevoerde plafond, toont deze halmeer dan enig ander onderdeel van het UNESCO-complex,waarin toch grote hoeveelheden beton in diverse vormen zijnverwerkt, dat de moderne architecten zowel de constructieveals de architectonische mogelijkheden van het bouwmateriaalbeton geaccepteerd en met durf en raffinement toegepasthebben.De Franse Minister van Industrie, Zijne Excellentie M.M a u r i c e - B o k a n o w s k i , die de openingszitting zou pre-sideren en het congres officieel zou openen, bleek op hetlaatste moment door drukke werkzaamheden verhinderd te zijn.Uit naam van de minister werd het congres daarom geopenddoor de heer G a r d l l ini, directeur van het kabinet vande minister.In zijn toespraak tol het congres memoreerde deze vertegen-woordiger van de Franse regering, dat het beton zulk een be-langrijke plaats inneemt bij het vooral de laatste ?aren enormtoegenomen verbruik van bouwmaterialen en bouwstoffen. Of-schoon de conjunctuur momenteel zeer gunstig is voor debetonwarenindustrie, moeten de fabrikanten van betonwarenzich naar zijn overtuiging blijven richten op een verbeteringvan de kwaliteit en een vermindering van de kosten. Daartoedient men de produktiemethoden te perfectioneren, terwijlbovendien meer en meer tot standaardisatie en normalisatiemoei worden overgegaan, zonder dat de constructeurs en dearchitecten in hun mogelijkheden beperkt worden. De overheidheeft uiteraard vooral belangstelling voor hei onderwerp'kwaliteitscontrole', dat ook op dit congres behandeld zal wor-den en waarmee immers grotere garanties voor wat betreftduurzaamheid en veiligheid gegeven kunnen worden.Tijdens de openingszitting werden de aanwezigen welkom ge-heten door de president van het IVe B.I.B.M.-Congres, deFransman . o i I I o t, en door de Franse voorzitter van hetB.I.B.M., de heer A. V a i s s a De laatstgenoemde begon zijntoespraak met zowel de Engels- als de Duitssprekende deel-nemers in hun eigen taal te begroeten, hetgeen kennelijk voorhem geen eenvoudige opgave was doch door de betreffendeaanwezigen bijzonder gewaardeerd werd.Meegedeeld werd dat onlangs ?n Itali? een nationale ver-eniging van betonworenfobrikanten is opgericht, wat door hetBIBM van harte toegejuicht wordt omdat de nagestreefde inter-nationale samenwerking eerst dan volledig gerealiseerd kanworden wanneer in elk land een dergelijke vereniging bestaat.Het BIBM heeft onlangs een studie gemaakt van de verschil-lende landelijke normen betreffende betonwaren. Deze studie?s bedoeld als een eerste stap in de richting van internationalenormen en staat voorts ter beschikking van die landen waarde betonwarenindustrie alsmede de normalisatie van beton-waren nog maar in een beginstadium verkeren.Beide sprekers schonken aandacht aan het huns inziens zeerbelangrijke onderdeel 'prefabricage in beton'; volgens bei-der overtuiging moet de hoofdtak van de betonwarenindustriesteeds meer gericht worden op de vervaardiging van gepre-fabriceerde betonelementen.De eerste werkzitting, 19 aprilKennelijk als gevolg van het grote aantal rapporten, dat tijdensd/f congres behandeld moest worden, waren de organisatorenvan het IVe BIBM-Congres genoodzaakt om direct na de offi-ci?le opening van het congres over te gaan tot de eerste tech-nische zitting.Men kan zich echter afvragen, of hei organisatorisch juist wasom de aanwezigen min of meer te 'overdonderen' met eenrapport a/s dat van de Oostenrijker Dr. Ma r t i n, waarin eenweliswaar zeer interessant maar desondanks toch nog wel ergtheoretisch onderwerp wordt behandeld, namelijk de eerste re-sultaten van een onderzoek naar het ontstaan van de 'aan-hechting' tussen cementsteen en toeslogmaterialen in beton.'Verbindingen" in beton, Dr. H. M a r t i n (Oostenrijk)Wanneer men een breukvlak van beton bekijkt ziet men dikwijlszowel doorgebroken korrels toeslagmateriaal als ongebrokenkorrels, die geheel bedekte dan wel schone oppervlakken be-zitten. Deze verschillende mogelijkheden zijn afhankelijk vande sterkte van toeslagmateriaal en cementsteen (d.i. het ver-harde cement) en bovendien van de 'aanhechting' tussencementsteen en toeslagmateriaal. Ter beantwoording van devraag, of deze 'binding' uitsluitend fysisch ('aanhechting') danwel ook langs chemische weg tot stand gekomen is, heeft menin Oostenrijk een aantal onderzoekingen verricht.Achtvormige proefstukken van cementsteen, die over de gehelemiddendoorsnede van een 3 mm dik plaatje van het te onder-zoeken toeslagmateriaal waren voorzien, werden op zuiveretrek belast, zoals bij de bepaling van de treksterkte van cementgebruikelijk is. Daarbij bleek de 'aanhechting' van zuiverkwartsglas groter te zijn dan die van calcium- of magnesium-carbonaat (Carrara-marmer resp. magnesiet uit Radenthein).Dr. H . M a r t i n :'Verbindingen'in beton286 Cement XV (1963) Nr. 5A.W.HHI:calciumchloridein betonHet geslepen en gepolijste glasoppervlak geeft dus kennelijkeen betere aanhechtingsmogelijkheid; na verloop van langeretijd bleek deze aanhechting zelfs groter te zijn dan de sterktevan het glasplaatje zelf.Plaatjes (20 ? 20 ? 2,5 mm3) calcium- en magnesiumcarbonaat(resp. marmer en magnesiet), geplaatst in een verzadigde op-lossing van calciumhydroxide Ca(OH)2, bleken na verloopvan enige tijd in gewicht te zijn toegenomen; doch ook plaatjeszuiver kwartsglas namen in gewicht toe, zij het in veel geringeremate. Op grond van deze waarnemingen werd vastgesteld, datin een verzadigde oplossing van calciumhydroxide --die ookbij de reactie van cement en water gevormd wordt-- de toe-slagmaterialen een actieve rol kunnen spelen bij de sterkte-ontwikkeling. Deze tot nu toe onbekende activiteit van de toe-slagmaterialen werd nader aangetoond door middel van (ge-specialiseerde) onderzoekingen met radio-actieve isotopen.Op grond van de Oostenrijkse onderzoekingen heeft men zicheen nieuw inzicht in de sterkte-ontwikkeling van verhardendbeton kunnen verschaffen.Van praktisch belang is de conclusie, dat het aanmaakwaterniet alleen noodzakelijk is voor de hydratering van het cementen voor het bevochtigen van de toeslagmaterialen, maar ookvoor het verkrijgen van een verzadigde oplossing vandie volgens het voorgaande dus gunstig is. Om deze toestandzo lang mogelijk in stand te houden, dient men het verse betondoor afdoende maatregelen tegen uitdrogen te beschermen,hetgeen --zij het op grond van anderp overwegingen-- al jaren-lang voldoende bekend is.Veel meer op de praktijk van het maken van beton gericht endaardoor in eerste instantie veel meer gewaardeerd, was hetrapport van de Engelsman A. W. 11 (Cement and ConcreteAssociation, Londen) over de toepassing van calciumchloridein gewapend en voorgespannen beton.Calciumchloride ?n beton, A. W. H ? I I (Engeland)Ten einde op het IVe BIBM-Congres te kunnen rapporteren overde toepassing van calciumchloride in beton, heeft de Engelsevereniging van betonwarenfabrikanten een speciale commissieingesteld, waarvan Hill voorzitter is.Op grond van een litteratuurstudie alsmede van eigen waar-nemingen en beoordelingen is deze commissie tot de volgendeconclusies gekomen.In hoeveelheden tot max. 2?/o van het cementgewicht wordt cal-ciumchloride in gewapend beton niet schadelijk geacht (voorwat betreft de kans op wapeningscorrosie), op voorwaarde dathet beton van g o e d e k w a l i t e i t is (vooral dicht!) en deb e t o n d e k k i n g op de wapening ten minste 13 mm be-draagt. Onder calciumchloride wordt hier verstaan de zgn.handelskwaliteit, zodat 2% calciumchloride overeenkomt metca. 1?% zuiver CaCl2Ten aanzien van de toepassing van calciumchloride in voor-gespannen beton meent de commissie een aantal b e e i n-g e te moeten stellen.De hulpstof dient niet gebruikt te worden in voorgespannenbeton met v o o r g e r e k t staal indien de verharding van hetbeton door middel van s t o o m wordt versneld of indien ce-menten met een laag aluminiumgehalte zijn toegepast,zoals bijv. sommige sulfaatbestendige cementen.In de zgn. voordruk van het rapport van Hill wordt het aan-bevelenswaardig geacht om in voorgespannen beton met voor-gerekt staal g??n calciumchloride toe te passen. Overeenkom-stig de door hem geciteerde onderzoekingsresultaten van deEngelsman R o b e r t s heeft Hill echter in zijn mondelingetoelichting alleen de volgende beperkingen gesteld: uitsluitendportlandcement, geen stoomverharding, goede betonkwaliteit,voldoende betondekking en beperkt CaCb-gehalte. (Dit verschiltussen het hetgeen geschreven en hetgeen gezegd is, berustmisschien op een tik- of stelfout, maar het kan ook zijn datandere factoren een rol hebben gespeeld.In i n j e c t i e m o r t e l voor het injecteren van voorgespannenbeton met nagerekt staal moet geen calciumchloride wordentoegepast.Opgemerkt moet worden dat de conclusies van de Engelsecommissie overeenstemmen met de inzichten die over het al-gemeen in ons land over de toepassing van calciumchloridein beton bestaan. (wordt vervolgd) v.d.V.De BATIMAT '63De 4e Internationale Tentoonstelling voor deBouwnijverheidVan de bijna 10 ha grote tentoonstellingsoppervlakte, verdeeldover de twee centrale vloeren en de drie zijgebouwen, die elkvier niveaus bezitten, werd ruim 75 000 m2ingenomen door dein afwachting van de komst van Minister Ma z i o IIn het monumentale C.N.I.T.-gebouw, het op 12 september 1958door President De Gaulle ge?naugureerde tentoonstel-lingsgebouw van het Centre National des Industries et des Tech-niques aan het Rond-Point de la D?fense te Parijs, werd van18 t/m 28 april de vierde 'Salon International de la Constructionet des Industries du Second-Oeuvre' gehouden, die dit ?aarvoor het eerst de eenvoudige en gemakkelijk in het gehoorliggende naam Batimat droeg, zijnde een samentrekking vande woorden 'b?timent' en 'mat?riaux'.Wie voor de eerste maal het CNIT-gebouw binnentreedt, wordtenigszins confuus en in ieder geval ge?mponeerd door de im-mense ruimte (ca. 900 000 m3inhoud) van het door de Fransearchitecten C a m e l o t , De Mailly en Z e h r f u s s ont-worpen bouwwerk, dat echter constructief verantwoord en mo-gelijk gemaakt is door de Franse ingenieur E. E s q i I I a n,technisch directeur van de bouwmaatschappij Boussiron, welkemaatschappij in de ?aren 1956-1958 tezamen met de aan-nemingsmaatschappijen Balency & Schuhl en Edmont Coignetdeze gigantische betonconstructie in de recordtijd van 29maanden heeft uitgevoerd. Het gegolfde dubbele schaaldakoverspant een driehoekige plattegrond, met zijden van 218 mlengte, waarvan de drie hoeken de enige steunpunten van degrootse en grote dakconstructie vormen.Comont XV (1963) Nr. 6 287