Een traverse-stempel * U.D.C. 69.057.5een economisch, modern bekistingselement: bekistingsligger en stempel tegelijkdoor ing. W. Blank, VDIDe kosten voor de bekisting van vloeren en andere betoncon-structies vormen een zeer belangrijk gedeelte van de totalebouwsom. Bij het onderzoek naar betere en meer economischebekistingsmethoden hebben zich vooral twee richtingen afgete-kend : enerzijds de research op het gebied van de montagebouwmet geprefabriceerde betonelementen, anderzijds het strevenom de voordelen van de monoliete betonconstructie, waaraanhet beton juist zijn vooraanstaande plaats te danken heeft, tehandhaven door de toepassing van stalen bekistingen.In dit ontwikkelingsproces kan men bij bekistingen duidelijksteeds meer de toepassing van staal constateren. Er zijn zeer uit-eenlopende bekistingssystemen en stalen bekistingsmaterialenontstaan om het dure en onbestendige hout te vervangen. Boven-dien wordt hierdoor een verbeterde maatvoering en een aanzien-lijke arbeidsbesparing gerealiseerd. Terwijl complete stalen be-kistingen tot nu toe hoofdzakelijk worden toegepast bij specialeprojecten of bij seriebouw, treft men in de praktijk de semi-stalen bekisting reeds op grote schaal aan.In hoogte verstelbare stalen stempels zijn reeds jaren bekend enuitschuifbare stalen bekistingliggers maken de laatste jaren in debouwwereld grote opgang. Ook hier valt een gestadige ontwikke-lingsgang te constateren: met inachtneming van de beginselen vanstandaardisering en toepassing van materialen, die de mogelijk-heid tot een universeel en veelvuldig gebruik garanderen, zijnsteeds lichtere en gemakkelijker te hanteren elementen gecon-strueerd.In deze lijn van ontwikkeling neemt de Hico-traverse-stempel,zoals uit de volgende omschrijving zal blijken, een bijzondereplaats in. Deze ligger, die een in meerdere landen geoctrooieerdeuitvinding van de schrijver van dit artikel is, wordt vooral inNederland -en sinds 1958 ook in het buitenland-gefabriceerd entoegepast.De constructie van deze traverse-stempel leent zich voor toe-passingen van zeer uiteenlopende aard. Deze zullen achtereen-volgens in twee hoofdtoepassingen worden behandeld, t.w. dehorizontale toepassing als bekistingligger en de verticale toe-passing als in hoogte verstelbare betonstempel.Eerst nog een verklaring van de naam Hico-traverse-stempel.'Hico', de eerste bekende bekistingdrager, zoals beschreven inCement? (1954) Nr. 23-24*; 'traverse', omdat kleinere bekisting-dragers meestal dwars (in het Frans: travers) in de te bekistenruimte liggen; 'stempel', omdat tevens toepassing als stempelmogelijk is.Horizontale toepassingDe traverse-stempel wordt als bekistingligger hoofdzakelijk in dewoning- en utiliteitsbouw toegepast voor de ondersteuning vanbeton- en systeemvloeren, lateien of balken. De doelmatige con-structie met gering eigen gewicht (gemakkeijlk door ??n man tehanteren) is, ondanks de later te omschrijven variabele toepas-singsmogelijkheden, vrij eenvoudig. Het tolerantiebereik en hetdraagvermogen zijn aangepast aan de zeer veel voorkomendekleine en middelgrote overspanningen in de woningbouw, zoalsdie van keukens, bad- en slaapkamers, hallen en gangen (foto I).Ook in de industrie- en utiliteitsbouw wordt de traverse-stempel-vooral bij de ondersteuning van vloervelden tussen beton-balken- veel toegepast. Veelal worden zij ook gebruikt in combi-natie met zwaardere bekistingdragers (foto 2).*) Zie ook 'De Hico-bekistingdrager. Een eenvoudig en economisch hulp-middel voor moderne bekisting' door W. Blank. Cement 6 ( 1954) Nr.23-24, blz. 426/429foto /. horizontale toepassing in de woningbouwfoto 2. horizontale toepassing in combinatie met zwaarderebekistingdragersTenslotte dient erop gewezen te worden, dat m.b.v. onderslagenvoor iedere belasting en overspanning, zoals deze regelmatig in elkbouwwerk voorkomen, met dit type bekistingligger op econo-mische wijze een bekisting kan worden gemaakt.Foto 3 toont een Hico-traverse-stempel zoals deze in horizontalestand in het werk wordt gebracht. Uit deze foto blijkt, dat deconstructie in principe bestaat uit twee geheel in elkaar schuif-bare C-profielen. Deze kunnen nauwkeurig op iedere maat wor-den afgesteld en door middel van een T-spie worden vastgezet.De drager-einden zijn van I cm dikke, enigszins taps toelopendeopleglippen voorzien. Voor de oplegging wordt zoveel mogelijkgebruik gemaakt van bestaand metselwerk e.d., ten einde extraverticale ondersteuningen te vermijden. Het bekistingshoutwordt rechtstreeks op de elementen aangebracht.foto 3traverse-stempel118 Cement 12 (I960) Nr. 8fig. 5. twee- en driedelige combinatiesfoto 4. haakklauwen voor de oplegging opstaalprofielenDe door de belasting veroorzaakte doorbuiging van deze dragerspeelt bij de relatief kleine overspanningen slechts een rol vanondergeschikt belang. Toch is er in de drager een kleine porringaangebracht, die bij het gebruik als stempel echter niet merkbaaris.Ten einde de traerse-stempel te ontkisten, wordt deze door hetlosslaan van de T-spie ontlast. Om de rechthoekige opleglippenuit het metselwerk of andere opleggingen te verwijderen, zijnuitsparingen aangebracht om zo nodig een koevoet te kunnengebruiken. Bovendien kunnen de profielen ook met behulp vaneen dwars-spie in of uit elkaar worden gedreven. De rechthoekigeopleglippen, waarvan ook bij de toepassing als stempel gebruikwordt gemaakt, bieden bij de toepassing in een bekisting tussenbalken het voordeel, dat zij de zijdelingse balkdruk kunnen op-nemen, zodat het schoren en wartelen van de balken in de meestegevallen achterwege kan blijven. Voor de oplegging op stalenprofielen kunnen in hoogte verstelbare haakklauwen worden ge-bruikt (foto 4).Tot op heden zijn twee verschillende lengte-combinaties ver-krijgbaar, die in figuur 5 zijn weergegeven. De combinatie 1,70--3,00 m (dus met tweedelige samenstelling) is wel de meest voor-komende. Zoals men op foto 3 en in figuur 5 kan zien is verlengingtot driedelige combinaties mogelijk; een traverse-stempel kan dusuit elkaar worden gehaald om twee andere te verlengen. Hiervoorwordt vooral van de kleinere maat (1,20-2,00 m) gebruik gemaakt.De samenstelling kan echter ten hoogste met drie elementenworden uitgevoerd, zodat overspanningen van 1,20-4,30 m vrij-dragend kunnen worden uitgevoerd, uiteraard met inachtnemingvan de toelaatbare belastingen, zoals is aangegeven in tabel I.Bij een toelaatbare oplegdruk van 750 kg per drager-einde en eenbuigend moment van 330 kgm kunnen dus overspanningen tot6,00 m resp. 9,00 m zeer voordelig met ??n of twee onderslagenworden bekist. Voor de eindoplegging wordt zo mogelijk vanmetselwerk e.d. geprofiteerd en wordt het middenjuk eveneensdoor traverse-stempels ondersteund (zie fig. 6).Door deze methode is de traverse-stempel geschikt voor iedereoverspanning. Hij wordt dan ook in vele opzichten geprefereerdboven zwaardere dragers, niet alleen omdat hij gemakkelijker tehanteren en over het algemeen goedkoper is, maar ook omdat deafzonderlijke overspanningen tot 3,00 m worden gereduceerd,waardoor de ontkistingstijden sterk worden verlaagd. Alduswordt een dubbel rendement, en dus een halve investering, ver-kregen.fig. 6. toepassing van een traverse-stempel ah tussenondersteun'mgbij grotere overspanningentabel I. toelaatbare overspanningen voor horizontale toepassingenzonder tussenondersteun'mgCement 12 (1960) Nr. 8 719fig. 7. traverse-stempels tussen balkbekistingenVerticale toepassingHet grootste voordeel van de Hico-traverse-stempel is wel, datdeze zonder enige verandering of voorbereiding ook als stempelkan worden gebruikt. De ingebouwde delen voor het verstellenen vastzetten zijn zodanig geconstrueerd, dat zowel horizontaalals verticaal, of in beide richtingen tegelijk, krachten kunnenworden opgenomen. Deze eigenschap garandeert tevens de moge-lijkheid om de drager onder belasting in beide richtingen te latenzakken, hetgeen belangrijk en noodzakelijk is om het ontkistenmogelijk te maken.foto 9. combinatie van horizontale enverticale toepassingenIndien de traverse-stempel voor vloerbekistin-gen tussen balken, dus horizontaal, wordt toe-gepast, wordt de zijdelingse betonspeciedrukvan de balken eveneens in de langsrichting vanhet element opgevangen (fig. 7). Deze krachtenworden echter nog door de genoemde T-spie-verbindingen opgenomen. Bij proefnemingen isnamelijk gebleken, dat door deze verbindingwrijvingskrachten tot 1500 kg kunnen wordenopgenomen, alhoewel 300 kg als maximaal toe-laatbaar wordt gesteld.Bij gebruik als betonstempel wordt een specialespie van hoogwaardig staal door de hiervooruitgespaarde gaten geschoven om zwaarderebelastingen te kunnen overbrengen (foto 8).Hierdoor is het tevens mogelijk om de juistehoogte af te stempelen en om de stempel teontkisten. Na het afstellen van de hoogte wordtde T-spie op de gebruikelijke wijze aangeslagen.Evenals bij de horizontale toepassing wordt bijgebruik als stempel de hoofdcombinatie 1,70-3,00 m het meeste toegepast, waarmee allenormale verdiepingshoogten kunnen wordenbereikt (foto 9).Bij verticaal gebruik dienen de dubbele opleg-klauwen van de buitenbalk als voet, zodatstandvastigheid wordt gegarandeerd. Wel iseen drukverdelende laag of vulklos nodig, diemeestal van baddinghout wordt gemaakt. Deopleglippen zijn derhalve aan de normale af-metingen van het baddinghout (6,5 cm ? 16,5cm) aangepast.In de kop van de traverse-stempel, in dit gevaldus de oplegklauw van het binnen-profiel, iseen uitsparing aangebracht, die niet alleendient voor de bevestiging van de reeds eerdergenoemde haakklauwen, maar ook voor de be-vestiging van een badding (foto 10). Deze bad-ding kan eveneens door middel van spie?nworden vastgezet. Voor het opnemen van gro-tere belastingen kan in dezelfde uitsparing eendrukverdelende, klemmende gaffel wordenbevestigd ter oplegging van twee baddings ofvan zwaarder hout. De opleglippen zelf zijnevenals de gaffels van spijkergaten voorzien(foto 11).4 foto 8. verticaal geplaatste traverse-stempelfoto 10. bevestiging van badding aan stempel-fcop m.b.v. spiefoto II. bevestiging van dubbele baddingm.b.v. gaffel720 Cement 12 (1960) Nr. 8foto 15. horizontale en verticale tunnelbekisting te Brussel; toepas-sing van traverse-stempels voor wanden en dekVanzelfsprekend zijn naast volledige statische berekeningen ookproeven uitgevoerd, zowel in Nederland als in Duitsland (Tech-nische Hogeschool te Hannover). Bij belasting als stempel zijnwaarden tot boven 10 ton bereikt. Met inachtneming echter vande nodige 2,5 tot 3-voudige zekerheid bij enigszins excentrischebelasting is voor het gebruik ais stempel tabel 2 vastgesteld.De aangegeven waarden zijn voor stuthoogten zonder schoren.Beneden de 2,5 m worden deze belastingen begrensd door despieverbinding. Theoretisch is verhoging van deze lasten moge-lijk, doch dit is uit economische overwegingen achterwege ge-laten, omdat in de praktijk zwaardere belastingen slechts zeldengeconcentreerd voorkomen. De aangegeven kniklengten geldenvoor de zwakste as, y-y; de waarden voor de x-x as kunnen wordenverdubbeld.tabel 2. kniklengten en toelaatbare belastingen bij verticale toepas-sing als stempelfig. 16. verticale toepassing als steigerwerk en voorgrotere vloerhoogtenfoto 17. het schoren m.b.v. stalen steigerbuizenfoto 18. het schoren m.b.v. hout722 Cement 12 (1960) Nr. 8