het betonskelet vanuit het westenDe fabriek van C Jamin N.V. te Oosterhout (N.-Br.)architecten: G. Bruins, arch.B.N.A. en A.van der Zoo de Jong, arch.adviseur: D. Masselink, arch. B.N.A,Nadat door de directie van C. Jamin N.V. besloten was, een gedeeltevan haar bedrijf uit Rotterdam naar elders over te brengen, werd doorhaar een terrein gekozen in de gemeente Oosterhout (provincie Noord-Brabant) ten noorden van het Wilhelminakanaal: can terrein van ca,35 ha., ten zuiden dus begrensd door het kanaal en ten westen doorde geprojecteerde Rijksweg, welke noord met zuid zal verbinden(Breda-Utrecht).SituatieOm voor deze eerste fabriekshal --met een oppervlakte van ca.2? ha-- een plaats, beter gezegd d? plaats, op dit enorme terreinte bepalen, moest vooreerst rekening worden gehouden met demogelijkheid om de hal in vier richtingen uit te breiden. Dezuidzijde van het terrein werd bestemd voor de plaatsing vande nevenbedrijven, terwijl hierin tevens, op korte afstand van defabriek, een energiegebouw alvast zijn plaats moest vinden.Afzonderlijke kantoren zouden bij deze eerste opzet niet wordengebouwd, terwijl kantines, waslokalen en ruimten voor telefoonen elektrische voorzieningen zouden worden ondergebracht inenkele aanbouwen, opgenomen in een bepaald systeem van 10 mbreedte aan weerszijden van de hal : zgn. nevenstroken.situatieI = Rijksweg Breda-Utrecht (geprojecteerd); 2 = Wilhelminakanaal; 3 =loswal; 4 = parkeerruimte; 5 -- hoofdingang met portiersloge; 6 = ingang;7 = los- en laadperron; 8 = trafo-, accu- en meetruimte; 9 = kantine met was-en kleedlokaal; 10 = fabriekshal; II = energiegebouwfoto's: G. Bruins, arch. B.N.A. (twee foto's, blz. 799 bovenaan en blz. 802,zijn bekroond in de fotoprijsvraag 1957 van CEMENT)Voor een levensmiddelenbedrijf is zonlicht ongewenst, zodathierdoor de dagverlichting en daarmede de richting van de halbepaald was.Naast de reeds genoemde voorwaarden stelde het bedrijf devolgende eisen.Bij uitbreiding van de fabriek naar oost en west, moest de moge-lijkheid bestaan om de gehele langswand tot 4 m hoogte tussende hoofdsteunpunten weg te breken, om dan al of niet vervangente worden door puien en deuren.In de fabrieksruimte moest een zo groot mogelijke vrijheid zijnom machines en ovens van de meest uiteenlopende afmetingente plaatsen.Om wijziging en uitbreiding van de energievoorziening en ver-plaatsing van de machines te kunnen uitvoeren (waarbij in hetalgemeen het produktieproces zo min mogelijk hinder zou mogenondervinden), was een kruipruimte nodig onder de geheleoppervlakte van de vloer.Deze vloer moest overigens in staat zijn het verkeer met trailersmogelijk te maken, welke voor het vervoer van grondstoffen eneindprodukt op drie plaatsen de fabriek zouden in- en uit-rijden.Het optreden van condensatie moest zoveel mogelijk wordenvermeden, waardoor hoge eisen werden gesteld aan de isolatie(K-waarde voor wanden 1,1 tot 1,3 en voor daken 0,9 tot I),terwijl tevens de mogelijkheid aanwezig moest zijn om een doel-matig ventilatiesysteem aan te brengen.Wat de vrije hoogte betreft: hiervoor waren oorspronkelijkeigenlijk geen duidelijke aanwijzingen. (De maat van 7 m isgekozen in verband met de verhoudingen, waarbij de vrijheid omhogere machines te kunnen plaatsen bij wijzigingen in het fabri-cageproces een belangrijke rol speelde).In verband met de assurantiepremie mochten in of aan de hoofd-constructie geen brandbare materialen worden toegepast,terwijl tevens voor alle ruimten een sprinklerinstallatie ver-eist werd.het betonskelet vanuit het zuiden, op de voorgrond het energiegebouw799Cement 10 (1958) ?r. 19--20westgevel matnevenstrokenvanuit hetzuidwestenConstructieVan prof. dr. ir. A. M. Haas en ir. J. G. Baas verscheen in Cement,7de Jaargang nr. 7-8 van augustus I955, reeds een artikel over hetbetonskelet, dat door prof. Haas, in samenwerking met de N.V.Nederl. Aann. Mij. v/h H. F. Boersma en de N.V. Kon. Nederl.Mij. voor Havenwerken, is ontworpen. Het bestaat in hoofdzaakuit een systeem van voorgespannen schaal-sheddaken. Dezesheds vormen 22 travee?n van elk 12 m overspanning, tezamen delengte van de fabriek bepalend op ca. 264 m, terwijl de schaal-constructie, doorgaand over 3 steunpunten en 2 ? 40 m over-spannend, de breedte van de hal op ca. 80 m heeft bepaald. Hier-door vindt men in de fabrieksruimte slechts ??n rij van 21 ko-lommen op onderlinge afstanden van 12 m. De schaaldikte is7 cm, welke naar de randen is verdikt.De bovenkant van de shedschaal ligt op 12,75 m boven het vloer-peil, terwijl onder de gootbalk --zoals reeds vermeld-- een vrijehoogte van 7 m is. Deze gootbalk vormt met de schaalwand ende gootbodem een trapeziumvormig kanaal, dat aan de gevelsd.m.v. roosters in onmiddellijk contact met de buitenlucht staat.Achter deze roosters kunnen ventilatoren worden opgesteld,terwijl in de zijwanden van het kanaal uitblaas-(aanzuig-)openingenzijn gehouden.Om voor de mogelijke uitbreiding naar oost en west de beidelangswanden tot een hoogte van 4 m te kunnen doorbreken, zijnop die hoogte van kolom tot kolom voorgespannen lateibalkenvrij opgelegd (12 m) om het daarbovenliggende wandgedeelte tedragen.De vrijdragende vloer, welke een belasting van 3? ton per m2?n een puntlast van 5 ton moet kunnen opnemen (uitgevoerd inpaddestoelvloerconstructie met kolommen op 2,40 2,40 m), is ge-heel los gehouden van het betonskelet, zodat een vrije werking vandeze vloer zou zijn verzekerd. Een dilatatievoeg over de breedtevan de fabriek verdeelt de vloer in twee helften (elk dus met eenoppervlakte van ruim I ha). Deze velden hebben elk in het cen-trum een vast punt, van waaruit h?t systeem van pendelkolommeneen vrije werking mogelijk maakt. Om verdraaiing van het vloer-veld t.o.v. het vaste punt te voorkomen, zijn aan de einden zgn.slingerwanden geplaatst.Voor het ophangen van de verlichting, de sprinklerinstallatie eneventuele apparatuur voorziet een vast systeem van ophang-punten in schaal- en gootbalkconstructie.AfbouwDe vrije werking van het betonskelet en de hoge eisen welkeaan de isolatie werden gesteld, deden uitzien naar een constructie,welke het gehele skelet (en geheel vrij daarvan) zou moetenomkleden. Op een eigen fundering, met een dilatatievoeg vooriedere kolom (dus elke 12 m), zijn deze wanden opgemetseld inYtongsteen : een versteend produkt met betrekkelijk laag soorte-lijk gewicht. De wanden zijn 24 cm dik, aan de binnenzijde tegenwinddruk verstijfd d.m.v. een gewapend-betonwand van 10 cmdikte.De 7 cm dikke (beter gezegd: dunne) betonschalen zijn ge?so-leerd met 3 cm fiberglassplaten, welke d.m.v. zogenoemdestickclips (deze werden op de betonschaal geplakt) bevestigd zijn.Op normale wijze is hierover de dakbedekking aangebracht,In aluminium profielen is de beglazing van de sheds aangebracht.bestaande uit 2 lagen draadglas. Het holle vlak van de schaalreflecteert het daglicht helder en gelijkmatig.De kunstverlichting van TL-ornamenten (4 buizen), onmiddellijkonder de gootkanalen aangebracht (dus stofvrij) en over de vollelengte hiervan doorlopend, zorgt voor een verlichtingsniveau opwerkhoogte van 180 Lux.interieur van defabriek vanuithet noordenCement 10 (1958) Nr. 19--20 801detail van het betonskelet vanuit het oostenBij de keuze van de materialen gold als een der belangrijkste eisen :een minimum aan onderhoud. Daarom is aluminium toegepastzowel voor de reeds genoemde lichtkappen van de sheds, als voorde hemelwaterafvoerpijpen, de binnendeurkozijnen, de buiten-deuren van kantines, de gevelbekleding van andere neven-ruimten, de ventilatie- en overdrukroosters en de constructievan de hefdeuren.Deze zorg voor het onderhoud was ook aanleiding om allehoutconstructies zoals raamkozijnen, puien, bekleding van hef-deuren enz. in hardhout uit te voeren, waarvoor de keuze opWeng? is gevallen.Bij de eindgevels aan de noord- en zuidzijde is eveneens rekeninggehouden met de mogelijkheid de fabriek in beide richtingen uitte breiden. Bij het skelet werden hiervoor de aanzetten van deeventueel volgende schalen, spanten en knikribben reeds ge-maakt. De Ytonggevels, welke met de nodige dilatatievoegenhierv??r zijn geplaatst, worden door deze aanzetten 'bekroond'door betonnen kuiven, welke vanzelfsprekend ge?soleerd moestenworden en bekleed met een materiaal, dat naderhand wederombruikbaar zou moeten zijn voor de eventueel volgende bekroning.De isolatie bestaat uit het reeds eerder genoemde fiberglass,waarover een bekleding van gegolfde Robertsonplaten voor eenbehoorlijk waterdichte oplossing zorgt.Voor een vlotte uitvoering van de verschillende werkzaamhedenwaren goede wegen voor het vervoer een eerste eis. Daarom isbegonnen met de aanvoer van Stelcon-pantserplaten van 200 X200X 10 cm; vier platen breed vormden zij de 8 m brede verkeers-banen over het fabrieksterrein.Voor de aan- en afvoer van grondstoffen en eindprodukt overhet Wilhelminakanaal is een loswal gebouwd, waarvan het perroneveneens uit deze platen is samengesteld, aangesloten op hetwegennet.Drie brede opritten geven het zware verkeer toegang tot defabrieksruimte, welke op deze drie plaatsen voorzien is van pneu-matisch bedienbare hefdeuren van 4x4 m. Een kleinere schuif-deur naast deze poorten is er voor kleine voertuigen. Een laad-perron bij de noord-oosthoek wordt gesloten met drie kleinerehefdeuren.De vloer van de hal is betegeld met Stelcon pantsertegels 30x30cm, met uitzondering van de afdeling voor de suikerkokerij, waargietijzeren tegels in een speciale kit moesten worden gelegd.802Cement 10 (1958) Nr. 19--20detail dilatatievoeg in oost- en westgevel = betonskelet; 4 = geprefabnceerd betonelement; 5 = Ytongsteen; ll =aluminium hemel wate ra f voer ; 13 = Zweedse geglazuurde wandtegelsDe wanden van de fabrieksruimte zijn tot aan de lateibalk, dus4 m hoog, bekleed met Zweedse cr?me-witte tegels, evenalsde wanden van was- en kleedlokalen. Alle binnendeuren zijn be-kleed met Warerite, rondom afgewerkt met een lijst van Weng?.Het beton in de fabriekshal ?s tegen chemische invloeden be-schermd door een chfoorrubberverf : de schalen in een nagenoegwitte tint, welke het daglicht bijzonder fraai verspreidt, dekolommen, spanten en lateien in een wat donkerder grijs.Voor de afvoer van het hemelwater, alsook van faecali?n, schrob-en koelwater, werd de riolering (direct berekend op mogelijkeuitbreidingen) voor het hemelwater aangesloten op het Wilhel-minakanaal, de andere op het gemeenteriool.Zoals bij de situatie reeds werd beschreven, is op kleine afstandaan de zuidzijde van de fabriek een gebouw geplaatst, van waaruitde energievoorziening plaats heeft. Behalve olie, gas en elektrici-teit, vindt ook de sprinklerinstallatie daar haar krachtbron.In de zogenoemde nevenstroken geven vier gelijke aanbouwenonderdak aan de acht kantines met de daarbij behorende achtwas- en kleedlokalen met toiletten. Twee andere gelijke aanbou-wen, centraal gelegen in verband met mogelijke uitbreidingen,huisvesten telefoon-, meet- en traforuimten. Deze nevenstrokenvormen de toekomstige verbinding tussen de reeds gebouwdehal en de eventueel naderhand bij te bouwen hailen aan oost- enwestzijde. Tenslotte heeft de portiersloge een plaats gevondennaast de zuidwestelijke toegang met oprit.The C. Jamin Factory at Oosterhout (Pro-vince of North Brabant)This first design consists of a factory hall of appr.80x264 m with 6 annexes for the 8 restaurants,washrooms, and the technical installations;furthermore there is a power house at a shortdistance of the south of the factory and an un-loading quay at the Wilhelmina Canal. The factoryconsists of a skeleton which is a prestressed con-crete shellroof construction with continuous spansof 2x40 m across 22 bays. (cf. also the article byProf. Haas and Ir. Baas in Cement 7 (1955) Nr. 7-8).This skeleton is entirely enclosed by (detached)walls of 24 cm Ytong bricks stiffened with a layerof 10 cm reinforced concrete. A prestressedsupporting beam extending from column tocolumn supporting .the masonry placed above itopens up the possibility of breaking down the eastand west walls to a height of 4 m if at some futuredate it is desired to extend the plant. In thesewalls there are 3 lifting doors measuring 4x4 mgiving access to heavy vehicles right unto thefactory floor ; this latter has been constructedaccording to a system of swinging columns(mushroom floor construction) leaving an opencreeping space underneath the entire factorybuilding.Three smaller lifting doors, likewise pneumaticallyoperated face the loading platform. The drives tothese gates connect with the roadway of Stelconarmour plates measuring 2x2 m. The roofguttercanals contain air conditioning devices. The shedroof is covered by two layers of wired glass; theshells have been insulated with fibre glass platesplaced immediately beneath the roofing. Withexception of the sugar boiling department whereiron tiles have been laid, the entire factory floorhas been covered with Stelcon armour plate tiles.The wails have been tiled up to a height of 4 m.L'usine de la maison . jamin ? Oosterhout(Brab.Sept.)Le projet original se compose d'un atelier mesu-rant environ 80x264 m, compl?t? par 6 annexespour les 8 cantines pourvues de douches et delavabos et pour les installations techniques; d'une?nerg?tique ? peu de distance du c?t? sud de lafabrique et finalement d'un quai d'exp?dition surle canal (Wilhelminakanaal).L'usine poss?de un squelette en b?ton pr?con-traint, le toit se composant de vo?tes 'shed'continues, mesurant 2 40 m sur 22 trav?es(comparez l'article du prof. Haas et de l'ing.Baas dans Cernent 7 (1955) no. 7-8).Le squelette est enti?rement enrob? de parois in-d?pendantes en pierre Ytong (24 cm), renferc?spar 10 cm de b?ton arm?. Une trav?e pr?contraintereliant chaque fois deuz piliers porte la ma?onneriesup?rieure en permettant, lors d'une ?ventuelleextension de l'usine, de d?molir les parois est etouest jusqu'? une hauteur de 4 m. Ces paroisposs?dent 3 portes ? guillotine mesurant 4x4 m,donnant acc?s au sol de l'usine, sous toute lasuperficie duquel on a, par un syst?me de piliers('plancher en construction champignon') am?nag?un soussol a demie-hauteur d'homme.Trois portes moins grandes, ? mouvement verticalet pneumatique ?galement, ouvrent sur le quai dechargement. Les pistes d'amen?e vers ces entr?escommuniquent avec le r?seau de chauss?esex?cut? en dalles ou t?les blind?es Stelcon de2x2 m. Les goutti?res sont munies d'un syst?mede ventilation. La vitrerie des sheds consiste dedeux couches de verre arm?, l'isolement desvo?tes du toit ?tant fourni par des dalles en verre? fibre plac?es directement sous le toit. Le soldes ateliers est enti?rement recouvert de dallesblind?es Stelcon, ? l'exeption de la Salle pour lacuisson du sucre, dont le sol est recouvert dedalles en fer. Les murs sont recouverts de car-reaux ? une hauteur de 4 m.Die Fabrik von C. Jamin zu Oosterhout(Nordbrabant)Diese erste Anlage umfasst ein Fabrikshalle von80 m 264 m mit sechs Anbauten f?r die achtKantinen mit Waschlokalen und die technischenInstallationen, ferner ein Geb?ude f?r die Energie-erzeugung unweit der Fabrik, in s?dlicher Rich-tung gelegen; und schlieszlich einen L?schkai amWilhelminakanal. Der tragende Teil des Fabriks-geb?udes besteht aus 22 nebeneinander liegendenShedschatkonstruktionen, entworfen als Durch-lauftr?ger ?ber 2 Oeffnungen von 40 Meter. (Siehhier?ber den Artikel von Prof. H aas und Dipl.-Ing.Baas in Cernent 7 (1955) Nr. 7-8).Das ganze Skelett ist mit davon vollkommen freigehaltenen W?nden aus 24 cm starken Ytong-steinen, versteift mit 10 cm Stahlbeton, bekleidet.Ein Balken aus Spannbeton, der das dar?ber-befindliche Mauerwerk tr?gt, erm?glicht es, beieventueller Erweiterung die Ost und Westwand?ber eine H?he von 4 Metern abzutragen. In diesenW?nden verschaffen 3 Hebet?ren von 4 mx4 mZugang in die Halle f?r den schweren Verkehr?ber die als Pilzdecke ausgebildete Kellerdecke,die auf Pendelst?tzen ruht, sodass unter demganzen Fabriksgeb?ude ein Kriechraum ange-ordnet werden konnte.Drei kleinere Hebet?ren, ebenso wie die obengenannten pneumatisch bedienbar, schlieszen dasLadeperron ab. Die Auffahrtsrampen nach diesenZug?ngen schlieszen an die aus Stelcon-Panzer-platten (2 mx2 m) hergestellten Wege auf demFabriksterrain an. Die Verglasung der Sheds be-steht aus 2 lagen Drahtglas, die Isolierung derDachschalen aus Fiberglasplatten, unmittelbarunter der Dachbedeckung angebracht. Auszer inder Zuckerkocheret, wo eiserne Platten verlegtsind, besteht die Fabriksflur aus Stelcon-Panzer-fliesen. Die W?nde sind bis zu einer H?he vonvier Metern mit Platten bezetzt.